ایوبِ مهردوست

یکم اردیبهشت‌ماه در تقویمِ ایرانیان به نامِ زوال‌ناپذیر و بی‌هنبازِ شیخِ شیراز: سعدیِ شیرازی متبرک شده است. این روز را از بُنِ جان گرامی می‌داریم و شادان و نازانیم که در مُلکِ زبانِ پارسی چنین خداوندگاری داریم. با خود گفتم بهتر است در چنین روزی به جایِ انشاء‌بافی که شیخ فلان و بهمان است نکته‌ای از شعرِ او هم‌رسانی کنم.

 ای بویِ آشنایی!  دانستم از کجایی
پیغامِ وصلِ جانان،  پیوندِ روح دارد

تا آنجا که به یاد دارم شُرّاح دیوانِ سعدی دیدهٔ عنایتی به بیت نداشته‌اند و از گزارشِ گُستردهٔ آن پرهیخته‌اند و بر خود واجب ندیده‌اند که ساحتِ عرفانیِ آن را بکافند. این بو خبری از وصالِ جانان دارد که مستقیما به روح مربوط می‌شود. این چگونه رابطه‌ای است؟ روح پیش از حضور در عالمِ شهادت، در عالمِ جان با عشق درآمیخت. عاشق شد. این درست قبل از استقرار در عالمِ تن است. وصلِ جانان تعبیری برایِ گزارشِ همین مرتبه است. «پیوندِ روح دارد» هم ناظر است بر مصادرِ روحانیِ آن. روح در مجلسِ میثاق از جامِ عشق نوشید و پیمانِ عاشقی بست. حافظ گفته:

مَطَلب طاعت و پیمان و صلاح از منِ مست
که به پیمانه‌کشی شهره شدم روزِ الست

پیمانه‌کشی مفهومی جز پیمان بستن با عشق ندارد. روح پس ازین آمیزش راهیِ عالمِ شهادت می‌شود. از آنجا که در بامدادِ ازل با عشق همراه شده تا شامِ قیامت نیز این نشئگیِ حاصل از عشق در کام و جانِ اوست. در مواردی اما به علتِ تشویشِ دارِ تزاحم این پیوند به کمرنگی می‌رود. در چنین حال و حالتی طلب باده می‌کند تا آیینِ قدیم را نو کند. یا به مجردِ حسِ آن «بویِ آشنایی» قرار و ماجرایِ سابق را فرایاد می‌آورد و فریادِ یافتم‌یافتم سر می‌دهد و بنایِ عهدِ قدیم استوار می‌کند. این‌که چرا در جایِ باده، بو در بیت بکار رفته شاید پاسخش در  رابطهٔ بو و روح نهفته باشد. بو قوتِ روح است. عاملِ انگیزش و جنبندگیِ آن. روحی که سابقهٔ پیشین را از یاد بُرده باشد به مددِ همین بو و برخورداری از آن -که مایهٔ حیاتِ آحادِ هستی است-  می‌تواند تجدیدِ میثاق کند و پیمان به روزِ پسین برد.