امید دریسی

این روزها بحث حجاب و نحوهٔ برخورد با آن دوباره داغ است و هدایتِ زنان و دختران به سوی حجاب، این‌بار از «گشت ارشاد» سابق به «طرح نور» فعلی چرخیده است و اجرای بد آن گاه چُنان در شبکه‌های اجتماعی صدا به پا می‌کند و مسؤولان کشور را وادار به واکنش، پاسخ‌گویی و گاه توجیه برمی‌آورد و سوژه می‌شود که هیچ جای دفاع باقی نمی‌گذارد تا حتی خبر از «تذکر» دفتر رهبری به گوش برسد و علنی شود.

نویسنده در این یادداشت بنا دارد از دو زاویهٔ فقه و قانون به موضوع بپردازد. وجه اول یادآوری قانون و دوم نگاهی اجمالی از منظر فقهی و البته آمادهٔ دریافت نقد و بررسی بیشتر موضوع از سوی مخاطبان گرامی به جهت فقهی است. گذشته از هر بحثی، تذکر رهبری عالی نظام بیش از هر کس و هر نهادی متوجه مجریان و عامران هدایت‌گرانِ «طرح نور» است.

 ۱. و اما در ابتدا قانون که در حال حاضر معطوف به لایحهٔ فعلی و موسوم به «حجاب و عفاف» است و مابین مجلس و شورای نگهبان و مجمع تشخیص در حال رفت و برگشت است تا اصلاحات آن نهایی شود و هنوز تبدیل به قانون نشده است. قانون سابق نیز که تنها مربوط به یک تبصره از مادهٔ ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی پیرامونِ عدم رعایت حجاب شرعی است و به موجب آن «زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ۱۰ روز تا دو ماه یا از ۵۰ هزار تا ۵۰۰ هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد».
مشخص است که حرکتِ گشت به اصطلاح ارشادِ سابق و طرح نور فعلی غیرقانونی بوده و هست و عاملان و عامران به عنوان مجریان قانون می‌بایست پاسخ دهند قانونی که به صراحت عنوان «زنان بدون حجاب» در آن قید شده چرا و چگونه به «زنان بدحجاب» تغییر و تعبیر داده می‌شود؟ اصلاً چه ضرورتی دارد اشتباهاتِ مکرری که در قالب گشت ارشاد موجب لطمه به اعتبار و آبروی یک مملکت اسلامی وارد آورده این بار در قالب طرح نور ادامه پیدا کند؟ هدایتی که صورت نگرفت هیچ، تازه باید تلاش کنند و از خدای‌شان باشد که پوشش‌ها برگردد به یکی دو سال قبل و به مانند پوشش مهسا امینی! خوب چه اصراری بر گشودن و به جریان انداختنِ پرونده‌های قضایی و اجتماعیِ خودساخته، بحران‌ساز و بدون دستاورد دارید؟ بذر نفرت بین جوانان نکاریم و هزینه بر نظام تحمیل نکنیم.

لابد مساجدِ مد نظر آقایان که بنا دارند در پارک‌ها بسازند قرار است این مدلی پر شوند! آخر کدام هدایت و ارشاد با دستور و بگیر و ببند و خشونت به سرانجام رسید که این دومی‌اش باشد؟ حاشا و کلا‌. راه دوری نرویم! همین پنج‌شنبه‌ای که گذشت سردار رادان فرمانده نیروی انتظامی در تجمع حامیان طرح نور در قم می‌گوید عفاف و حجاب یک مسئله امنیتی نیست و رسماً اعلام می‌کند که حجاب و عفاف یک موضوع کاملاً فرهنگی و کاملاً اجتماعی است و اصلاً انتظامی و امنیتی نیست!

خب وقتی چنین است این همه بگیر و ببند از سوی نیروهای انتظامی برای چیست؟! بسپارید به همان نهادهای بودجه‌خوار فرهنگی. این که دیگر کاری ندارد. درستش هم همین است، نه این که برعکس عمل کنید و بر تن اشخاص فرهنگی هم لباس نظامی بپوشانید تا در همان گردهمایی حضور یابند!

جنگ است مگر؟ آن هم با زنان و القصه زنان همین مملکت؟! پیامی که از گردهمایی مذکور مخابره می‌شود واضح نیست واقعاً؟ حداقل اجازه دهید بندهٔ خدا ژوزه مورایس سرمربی پرتغالی سپاهان که این بین از آیین مسیحیت به دین اسلام و مذهب تشیع گرویده دچار دوگانگی در تصمیم‌گیری نشود!

سال‌ها پیش رهبری در یک سخن‌رانی عمومی فرمود: ممكن است زنی ظاهر زننده‌اى داشته باشد؛ داشته باشد. بعضى از همين‌ها كه در عرف معمولى به آن‌ها می‌گويند «خانم بدحجاب»؛ حالا چه كار كنيم؟ ردش كنيم؟ مصلحت است؟ حق است؟ نه. او يک نقصى دارد. مگر من نقص ندارم؟ نقص او ظاهر است، نقص‌هاى اين حقير باطن است؛ نمى‌بينند. گفتا شيخا هر آن‌چه گوئى هستم/آيا تو چنان كه می‌نمایى هستى؟ ما هم يک نقص داريم، او هم یک نقص دارد. با اين نگاه و با اين روحيه برخورد كنيد. نهى از منكر با زبان خوش، نه با ايجاد نفرت.

آیا از این واضح‌تر؟ نمی‌دانم دیگر چگونه باید برای مسؤولین تبیین شود که با چنین رفتارهای زننده و رعب‌آور و به بیان صریح رهبری عالی نظام با «ایجاد نفرت» دل‌های متعلق به این جبهه که دل‌باختهٔ اهداف و آرمان‌هاست را به سوی مهاجرت‌های بیشتر سوق ندهید؟ این دیگر چه صیغه‌ای که تمرکز و انرژی پلیس یک کشور به جای تولید امنیت و نا امن کردن فضا برای دزدان و خلاف‌کاران، معطوف به درگیری با زنان دختران مملکت می‌شود؟!
وقتی مأموران معاویه خلخال از پای یک زن یهودی در می‌آورند، حضرت علی از فرط ناراحتی می‌فرمایند خوب است تا انسان از این غصه بمیرد. آن‌گاه در جمهوری اسلامی که به تأسی از حکومت علوی بنیان‌ نهاده است و در نگاه شهيد مطهری که امر به معروف‌های اطراف دگمهٔ لباس مردم و بند كفش يا موی سر مردم را نازل می‌دانست، برخی مسؤولان اصرار بر ادامهٔ روندی دارند که نه قانون است، نه شرع است، نه عرف است، نه کسی در آن هدایت می‌شود و جز دین‌گریزی و تقابل پلیس با مردم نتیجه‌ای در بر نداشته است!

۲. دوم، فقه. در این سیاهه البته کاری به اصول دین نداریم و نیک می‌دانیم که اصول دین شامل باورهایی است که اصطلاحاً اعتقادی است و هر شخص با پذیرش آن‌ها در زمره افراد مسلمان تعریف می‌شود و البته باید گفت که اصول دین «شرط» است برای این که بگوییم شخص مسلمان است.
بسیار خوب تا این‌جای قسمت دوم جستار، اصول دین محل بحث نیست و مراد ما از بحثِ در گرفته، فروع دین است که در واقع به تکالیفی اطلاق می‌شود که هر فرد مسلمان می‌بایست بدان عمل نماید و بهتر آن است که بگوییم واجب است. فروع دین از منظر تشیع -امامیه- شامل موارد ده‌گانهٔ نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف، نهی از منکر، تَوَلی و تَبَری است.
آن چه که مشخص است عدم وجود «حجاب» در زمرهٔ ده‌گانهٔ فروع دین است و البته طبق روایات و منابع، در حکومت پیامبر اسلام به عنوان حاکم سرزمین‌های اسلامی و آخرین فرستادهٔ خدا برای همهٔ انسان‌ها بر روی کره زمین، روایاتی مبنی بر اجبار در حجاب وجود ندارد.
مضاف بر این در حکومت علی بن ابی طالب به عنوان امام اول شیعیان و البته خلیفه مسلمین نیز چنین موضوعی مشاهده نمی‌شود و پس از ایشان در دورهٔ پسرشان حسن بن علی که تا قبل از صلح با معاویه بن ابی سفیان طی چند ماهی زمام‌داری و خلافت مسلمین را عهده‌دار بوده‌اند نیز روایات و احادیث، اجباری در حجاب را مخابره نمی‌کنند و این روال تا امامت امام یازدهم نیز بر همین روال برقرار بوده و روایت متقنی مبنی بر اجباری بودن حجاب وجود ندارد.

اگر چه «واجب» خود مشتمل بر اقسام مختلفی است اما به طور کلی به عملی گفته می‌شود که ترک آن گناه محسوب می‌شود و معمولاً مهم‌ترین‌شان در همان فروع دین خلاصه می‌شوند و بنابراین فروع دین جزو واجبات است و اکنون اصلاً فرض را بر این می‌گذاریم که حجاب هم‌راستا و به موازات فروع دین قرار می‌گیرد که می‌بایست وجوب آن را بپذیریم. آیا مراد از واجب همان اجبار است؟ خیر. نماز، روزه، حج، خمس، زکات و.... همگی واجب هستند، آیا اجباری بر آن وضع شده است؟ نشده است و این مسئله -حجاب اجباری- در بین علما محل اختلاف است.

در پایان و در نهایت چالش حجاب بین موافقان و مخالفان ممکن است صرفاً به قانون برسد. قانونی که به جا مانده از قبل است و حتی دقیق مشخص نکرده که تعریف بد حجاب چیست و شامل چه کسانی می‌شود و ابتدای یادداشت مفصل بدان اشاره رفت و حال جامعه منتظر قانون جدید مانده و از هم اکنون قابل پیش‌بینی است که چه سرنوشتی در انتظار لایحهٔ موسوم به حجاب و عفاف است و ای کاش علم‌الهدی که قائل به دادنِ مرخصیِ چند هفته‌ای به مسئلهٔ حجاب نیست و این هفته هم مطابق با خیلی هفته‌ها در نمازجمعهٔ این هفتهٔ مشهد به حجاب پرداخته و گفته است که «حکومت باید فراتر از یک ناصح مشفق در میدان باشد و هزینه‌های اجرای فرهنگ را بپردازد چون صیانت از فرهنگ، هزینه دارد» گوشه چشمی به بودجهٔ پیشنهادی دولت در سال جدید برای نهادهای فرهنگی و مذهبی که منضم به همین یادداشت است بیاندازد تا مشخص شود خروجی این همه بودجه برای الی ماشاءالله چند دَه نهادِ بودجه‌خوار فرهنگی چه بوده است.

از نظر علم‌الهدی این حجم از تخصیص بودجه به آنان هنوز هم کم است یا این که مقصود ایشان از «هزینه» فراتر از چالش‌های فعلی است؟