قاسم تنگسیرنژاد*

سیامک کمالیان ، فارغ التحصیل کارشناسی موسیقی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و نوازنده نی است. او در چندین کنسرت به عنوان نوازنده در نقاط مختلف کشور حضور داشته و اخیرا نیز کنسرت دو نوازی نی و دوتار با همراهی هادی پور عطایی نوازنده ی برجسته کشور در برازجان برگزار کرده است. همچنین چندی پیش آموزشگاه تخصصی موسیقی ماهور با سرپرستی او در برازجان آغاز به کار کرد. همه ی این دو اتفاق مهم – برگزاری کنسرت و آغاز به کار آموزشگاه – ما را بر آن داشت تا با همراهی محسن دوراهکی مدرس و نوازنده ی گیتار کلاسیک گفتگویی با ایشان داشته باشیم. او نیز ما را پذیرفت و راجع به مسائل مختلفی صحبت کردیم. از محسن دوراهکی بابت این گفتگو سپاسگزارم.

با توجه به این که شما در دانشکده ی هنرهای زیبا تحصیل کرده اید، لطفا بفرمایید محیط آکادمیک در تهران چه تفاوت های با سایر محیط های آموزشی در کشور دارد؟
در آموزشگاه محیطی داریم که صرفا به آموزش نوازندگی می پردازد. یعنی آموزشگاه قصد دارد نوازنده تحویل دهد. از این جهت مانند یک مدرسهاست. یک مقطع را می گذرانی و وارد مقطع بالاتر می شوی. اما دانشگاه این طور نیست. هر چند برخی از دانشگاه ها مانند دانشگاه هنر تهران  یا دانشگاه گیلان متاسفانه از یک سیستم آموزشگاهی تبعیت می کنند. مثلا درس هایی مانند نت نوازی یا سایر درس های آموزشگاهی در اولویت دارد که من با این روند موافق نیستم. در دانشگاه روی مبانی نظری موسیقی کار می کنند. بحث بسیار عمیق تر است. موسیقی کلاسیک غرب، موسیقی عربی، موسیقی شرقی و موسیقی بومی مناطق بخشی از درس هایی است که در دانشگاه می گذرانی. این مباحث همه تدریس می شوند. البته دروس عمومی مانند کنترپوان یا هارمونی هم تدریس می شود اما تنها تدریس صرف نیست. کار عملی و به معنای واقعی کلمه شناخت است.
شما با رفتن به دانشگاه نوازنده نمی شوید. بلکه ابتدا باید نوازنده باشید سپس به دانشگاه بروید.
کاملا درست است. مثلا برخی پژوهشگر می شوند یا تئوریسین. مثلا برخی در مقطع کارشناسی ارشد آهنگسازی می خوانند. در دانشگاه شما مبانی را می خوانید. این جا تجزیه و تحلیل مهم است.
یکی از هنرجویان من در حال حاضر در دانشگاه کرج موسیقی می خواند. او الان قطعاتی را می نوازد که قبلا نزد من آن ها را نواخته است. نواختن تنها ملاک نیست. بلکه باید این قطعات را تجزیه و تحلیل کنند.
بله. تجزیه و تحلیل موسیقی یکی از چیزهایی است که من در دانشگاه یاد گرفتم و از این بابت بسیار خوشحالم. آن جا ما به عنوان دانشجو باید دنبال موسیقی باشیم و استاد تنها نقش یک راهنما را دارد.
وقتی شخصی در رشته ی موسیقی فارغ التحصیل می شود، اطرافیان و به طور کلی جامعه چه واکنشی نسبت به او دارند؟ بهتر بگویم او انتظار چه واکنشی از جامعه دارد؟ آیا دیدگاه و واکنش جامعه با سایر دانش آموخته گان نسبت به او یکسان است؟
وقتی شما نوازنده باشی جامعه ی ما این کار را از شما به عنوان یک شغل یا هویت نمی پذیرد. حالا شما کارشناس موسیقی باشی یا نباشی. البته برخی از اقشار یا افراد را باید استثنا دانست. این را هم بگویم من هرگز وقتم را دانشگاه تلف نکرده ام و واکنش جامعه کمترین تاثیر در اعتقادم راجع به موسیقی ندارد.
به نظرم به این خاطر هست که موسیقی برای اکثریت به عنوان تفریح درجه دوم محسوب و ضرورتی از بابتش احساس نمی شود.
من مثالی می زنم. شاید شما تا به حال به تنفس تان و اکسیژن موجود در هوا توجه یا دقت نکرده باشید. اگر برای چند لحظه اکسیژن قطع شود، می بینید که دارید خفه می شوید. ضرورت موسیقی نیز این چنین است! هیچ انسانی در دنیا وجود ندارد که با موسیقی زندگی نکرده باشد. افراد مذهبی هم به بانگ اذان گوش می دهند. بانگ اذان خود موسیقی است. آواز است. حتی مادری که کودکش را می خواباند به پشت کودکش ضرباتی با دست می زند و لالایی می خواند. این ضربات دست ریتم و لالایی هم آواز است. پس ضرورت موسیقی به طور نا محسوس است. البته این را هم بگویم جامعه روز به روز دارد این ضرورت را بیشتر حس می کند. و این یعنی سطح آگاهی جامعه در این زمینه در حال افزایش است. 
برویم سراغ ساز تخصصی خودتان. چرا ساز « نی » با وجود سابقه ی دیرینه و اصالت ایرانی اش امروزه کم تر مورد توجه هنرجویان است و نسبت به سایر سازها هنرجویان کم تری دارد؟
نی سازی است که نواختن آن کاری بسیار دشوار است. هنرجویی که روز اول می آید دوست دارد هر چه زودتر قطعه ای بنوازد. ولی ساز نی این گونه نیست. مثلا استاد کسایی دو سال در نی فوت کرد و نتوانست صدای نی را در بیاورد.
من هنرجوی ویولونی دیده ام که پس از سه سال نوازندگی نت ها را فالش می نواخت.
من هم دیده ام مدرس نی نت ها را فالش می نوازد. ساز نی چند صدای مختلف دارد که در آوردن هر کدام از این صدا ها به تمرینات زیادی نیاز دارد. به همین دلیل است که هنرجویان کم تری به سراغ این ساز می آیند. 
اخیرا کنسرتی در برازجان برگزار نمودید که آقای هادی پورعطایی نیز در کنار شما حضور داشت. از تجربه تان در خصوص همراهی با یک نوازنده ی سرشناس در کنسرت اخیر بگویید.
من از طریق یکی از دوستانم در تهران با آقای پور عطایی آشنا شدم. این دوست مشترک ما جلسات خصوصی داشت که برخی هنرمندان سرشناس نیز در آن حضور می یافتند و ساز می زدند. آقای پورعطایی نیز در یکی از این جلسات ساز نواخت که من از هنر ایشان بسیار لذت بردم. حتی یک جلسه مرحوم پورعطایی – پدر ایشان – هم حضور پیدا کرد و ساز نواخت. کم کم دوستی بین ما بسیار عمیق شد. همان موقع فکر کردم که می توان از ایشان برای اجرای کنسرتی در برازجان استفاده کرد. به ایشان پیشنهاد دادم و او نیز پذیرفت. اما معتقد بود که موسیقی نواحی و مخصوصا موسیقی خراسان باید دست نخورده باقی بماند.
به نظرم موسیقی ملی باعث رشد و ماندگاری موسیقی نواحی می شود.
بله من هم همین را به او گفتم. من معتقد بودم که می توان موسیقی خراسان را در قالب موسیقی ایرانی اجرا کرد. برای اجرای این کنسرت هم مجبور شدیم پرده های ساز ایشان را اندکی جا به جا نماییم. اما بعد از برگزاری کنسرت ایشان به من گفت که نظرم عوض شده و می خواهم موسیقی خراسان را در دستگاه موسیقی ایرانی اجرا نمایم. تجربه بسیار خوبی بود.
آیا می توانیم شاهد حضور دوباره ی ایشان یا نوازندگانی در این سطح در دشتستان باشیم؟
من می توانم هر نوازنده ای را به این شهر بیاورم. این اغراق نیست. با اکثر نوازندگان موسیقی ایرانی دوست هستم. یکی از مشکلاتی که مانع این کار می شود مشکل مالی است. مشکل دیگر در شهر ما نبود سالن و سیستم صوتی مناسب است. شاید باورتان نشود! من برای برگزاری این کنسرت حتی کابل هم کرایه کردم. این بی نهایت تاسف برانگیز است که سالنی که در شهر برای اجراهای هنری اختصاص داده شده یک کابل صوتی مناسب هم ندارد. در برگزاری این کنسرت زجر زیادی کشیدم. البته نباید زحمت دوستانم را فراموش کنم. از همه ی آن ها سپاسگزارم.
علی رغم کیفیت بالای این کنسرت، متاسفانه شاهد استقبال قابل توجهی از سوی عموم نبودیم. چرا؟
شاید یکی از دلایلش برگزاری آن در آخر هفته باشد. البته رک بگویم، مردم شهر ما در این خصوص غیر قابل پیش بینی اند. در کنسرتی که انتظارش را نداری آن قدر استقبال مردم زیاد می شود که صندلی برای نشستن کم می آید و بالعکس. این را هم بگویم افرادی که انتظار داشتم آمدند و همه ی مخاطبان لذت بردند. این بهترین اتفاق ممکن بود. البته شاید به خاطر تبلیغات هم بود. نمی دانم!
شما اولین آموزشگاه تخصصی موسیقی در دشتستان را تاسیس و راه اندازی نمودید. ضرورت وجود چنین نهادی چه بود؟
در این شهر برخی از مدرسان موسیقی فعالیت می کنند که به هیچ وجه در کسوت یک مدرس موسیقی قرار نمی گیرند. ایشان سابقه ی کاری مهم، رزومه ی قابل توجه یا حتی خروجی ندارند. الان هم مشغول تدریس هستند. این یک فاجعه است.
در تایید حرف شما بگویم که به طور مثال در گیتار پاپ علی رغم وجود علاقه مندان و هنرجویان فراوان، مدرس خوبی در سطح استان نداریم.
خوشبختانه افرادی که در آموزشگاه موسیقی ماهور دور هم جمع کرده ام همگی مدرسان حرفه ای موسیقی هستند. مثلا در سازهایی که در چند سال اخیر مدرسان شان موفقیت چندانی نداشته انداز چهره های حرفه ای و جدید استفاده کرده ام. من به موسیقی علمی اعتقاد دارم. این نیاز مبرم شهرستان در حوزه ی موسیقی است.
فعالیت های این آموزشگاه در چه زمینه هایی خواهد بود؟ آیا صرفا آموزشی خواهد بود؟
قطعا تنها فعالیت آموزشی نیست. دعوت از گروه های مختلف برای برگزاری کنسرت، برگزاری کارگاه های تخصصی، کنسرت هنرجویی  و دیگر فعالیت های جنبی نیز مد نظر ماست. البته اول باید از نظر مالی به یک ثبات نسبی برسیم. به طور کلی و در وهله ی اول تدریس اصولی موسیقی تا به دست آمدن خروجی موفق مورد نظر مان هدف اصلی این آموزشگاه است.
  اخیرا در یکی از نمایش های اجرا شده در برازجان به عنوان نوازنده حضور داشتید. چه ارزیابی از این تجربه دارید؟ آیا بازهم شاهد حضور شما در این حوزه خواهیم بود؟
تجربه ی بدی نبود. به نظرم با توجه به نوع این نمایش، تماشاگران هم راضی بودند. در آینده هم احتمال دارد که در این حوزه دوباره فعالیت کنم. ولی در این حوزه بسیار حساسم و بستگی به نمایش مورد نظر دارد.
چرا هنرمندان موسیقی دشتستان کمتر در حوزه ی موسیقی تئاتر حضور دارند؟
این سئوال را باید از خودشان بپرسید. (می خندد)
 چه اتفاقی افتاده که انجمن موسیقی از آن همه فعالیت و آن حجم هنرجو و هنرمند به این روز افتاده است؟
بسیاری موسیقی را تنها به چشم تفنن می بینند. برخی از مدرسان فقط به جنبه ی اقتصادی آن فکر می کنند. برخی از این مدرسان خودشان هنرجو هستند. یکی از بزرگترین مشکلات این حوزه نداشتن مطالعه است. متاسفانه برخی از هنرمندان این عرصه هستند که برخی مسائل بسیار ابتدایی تئوری موسیقی را نمی دانند. در یک کلام سواد تئوری موسیقی در این جا بسیار کم است. وضعیت موسیقی بغرنج است. این یعنی چیزی از جانب برخی مدرسان وجود ندارد تا به هنرجو منتقل شود. یک سری کتاب های آموزشی هم مورد استفاده قرار می گیرند که اصلا استاندارد نیستند.
در زمینه ی گیتار کلاسیک هم همین طور است. الان تدریس از روی کتاب مُد شده است و مدرس دنبال نُت و سایر مسائل آموزشی نمی رود.
نهایت تاسف این جاست که برخی از مدرسان جزوه هم می دهند. جزوه ای بر اساس تحقیق و پژوهش نیست. 
راه برون رفت از این وضعیت چیست؟
باید بتوانیم موسیقی را به شکل تخصصی کار کنیم. می بایست به مردم آگاهی بدهیم و موسیقی را به آن ها بشناسانیم. از مربیانی که تدریس می کنند مدرک بخواهیم. نظم، اقتدار و برنامه ی انجمن موسیقی باید معلوم باشد. تا آثار ضعیف به روی صحنه نروند. کسانی که می خواهند کنسرت بدهند یک بازبینی فنی نیز باید بدهند تا کیفیت کارشان ارزیابی شود.
این واقعیتی است که یک اجرای ضعیف به کل موسیقی دشتستان ضربه می زند.
افراد  غیر متخصص باید آموزش ببینند و دانش شان به روز شود. در یک کلام به اصلاحات اساسی نیاز داریم.

*دبیر سرویس فرهنگ و هنر