با نام و یاد خدای متعال
مردم سلام
به گِپل خومونی خوش اومدین
من قاسم پاکدل
و اینجا استودیو مجازی خانه فرهنگ دشتستان
با هشــــــ ۸ ــــــــتمین
گِپل خومونی در خدمت شما عزیزان هستیم.
هدف ما در این برنامه حفظ گویش و لهجه ی دشتستون و آرمان ما رسیدن به روزیست که هر فرد دشتستونی از صحبت کردن با لهجه شیرین دشتستونی، نه تنها احساس خجالت نکند بلکه با افتخار با زبان و لهجه مادریش صحبت کند.
در این برنامه گفتگو خواهم کرد با  آقای حسین رویین تن و بررسی خواهیم کرد اقلام، اشیاء و ادوات فراموش شده دشتستان را با همراهی و مشارکت شما عزیزان جناب رویین تن خوش اومدید در خدمت شما هستیم بفرمایید...عرض ادب و احترام دارم، خیلی خیلی خوشحالم که سربازان زبان مادری مسلح اند.
سپاسگزارم
بسیار عالی
سوالات را شروع می کنیم
جناب رویین تن توضیح بفرمایید در رابطه با قپون ؟

 


وسیله اندازه گیری و وزن کشی قدیم با دو زنبیل بزرگ
آقای رویین تن
بفرمایید
در مورد آب انبار و مورد استفاده ی اون برامون بگید؟

 
ببینید عزیزان در قدیم که امکانات امروزی برای نگهداری آب نبود اقدام به حفر انبار می کردند ابعاد انبار به وسع بانی وحمایت مردم بستگی داشت،سه در چهار،سه در پنج، وعمق سه متر ، که باسنگ و ساروج ساخته می شد با طاق حلالی شکل که آب یکسال اهالی را می داد متمکنین در خانه خودشان می ساختند و اونکه جنبه عمومی داشت را تو فضای باز محل که دارای آبریز باشد احداث می کردند وانبارها سالی یک بار توسط اهالی لای روبی وتمیز می شد.
مَختَک؟

مختک گهواره ومهد کودک بود که محاسن زیادی داشت، از تخته وچوب ساخته میشد، و دارای متعلقاتی بود:
تپون ،تپونک، دس بنک، پیشه،کسری، گمپول ، اگه یادتان باشد بچه های آن زمان پا پرانتزی نمی شدند یکی از دلایلش همین مختک بود.
پالديم؟
پالدیم  نوار پهن و نرمی بود که به دو گوشه انتهایی جُل وصل می شد و پشت دو ران الاغ قرار میگرفت تا جل بطرف گردن خر نرود
اُوکَش؟
اوکش، از جنس مو یا پشم بود که مثل خورجین بود و مشک های آب را در آن جا می دادند.
تنگاسه؟

تنگاسه ،یه سرش مثل قلاب ماهیگیری بود که یک حلقه دایره ای در وسطش آویزان بود ، بند به آن وصل بود که، از روی بار و زیر شکم الاغ یا قاطر رد می کردند، وآن بار را با تنگاسه سفت ومطمئن می کردند ، نوع چوبی آن غرچه بودکه مثل هشت انگلیسی 8 بود.
کِلَته؟
کِلَته، در قدیم مهمترین مصالح ساختمانی خشت خام بود که از مخلوطی از کاه و شل ساخته می شد ،آنجا را که شل (گِل) بود را می کندند برای خشت گود می شد به این گود کلته میگفتن ،که زمستونا پر آب میشد و گاهی بچه با اینکه هوا سرد بود داخلش شنا می کردند.
جناب رویین
در مورد نام اتاق ها در قدیم برامون بگید
خونه ی چاله ای
پاپیشی
تارمه
....
پاپیشی همانطور که از اسمش پیداست ،از پیش (برگ) مُخ (نخل)  ساخته می شد یعنی گُرد مخ را چهار گز چهار گز می بریدن و بصورت زنجیر وار عمودی تو زمین میزدن، بعد یه چوب به عنوان تیرک می زدن دوباره گردهای تاپول را دار یک در میان میزدن از بالا به پایین بری مسقف کردن، و بعد کلور روی آن می ریختن برای جلوگیری از عبور آب باران.

 
حالا پاشُلی هم داشتیم، تا یک متر ونیم  خشت وشُل می آوردن بالا آونوقت دوباره مثل پاپیشی برای سقفش عمل می کردن.
تو وتارمه ،اما دیگه کاملن خشتی بود  با خشت بالا میومد تنگ مخ (تنه درخت نخل) را دونصفه میکردن وجلوش ستون می زدن ومحوطه بیرون اتاق را تارمه میگفتن از دو شقه کردن تنگ مخ بعنوان تیرچه هم استفاده می کردن.
مُدوَخ چی بود؟
مدوخ یا مُطوَخ یا همون تشچاله نقش آشپزخانه یا مطبخ امروز را ایفا می کرد که گاهی جدا بود وگاهی هم جزء نشیمن، یا پاشلی یا پاپیشی بود.
انواع سوزن ها و کاربرد آنها؟
سوزن ها انواعی داشتن ، خیاطه، دلیل، جوالدوز و خاردوز
جووال نوعی خورجین بود که با دوزه یا بند پشمی اونو می دوختن و سوزنی که باهاش جووال را می دوختن سیزن جووالدوز می گفتن ،بین  ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر اندازه داشت وکمی خمیده بود (انحنا داشت).
پالون یا پالدیم را گفتین
تنگاسه را هم گفتین
از خودِ جِل هم بگید؟
جل الاغ توسط استادکارا  درست می شد یعنی کار هر کس نبود، از نچعی چتانی یا پارچه ضخیمی از بندماک برای روی جل بهره گیری می شد و داخل آن را با  گونی و کاه نرم پر می کردند.
در ضمن چیزی بنام نَرمِه جُل هم بود  که متعلق به زمان پائیز که هوا، دو هوا می شد بخاطر اینکه خر نه گرمش بشه نه لارش (بدنش) ببنده از سرما،  روی خر  می انداختن.
کِتَوه؟
کتوه چوبی بود که به گردن اسب یا گاو می بستند و بعد شاوند را به آن متصل می کردند تا آب را از عمق چاه بیرون بکشند.
چهره؟
چِهره یک مدل قیچی دسته بلند فلزی بوده که باهاش پشم بز و میش را می چیدند
و نکته دیگه اینکه، کتو در گارو و چُهاو کاربرد داشت، روی مُل (دوش) گاو ،یا الاغ مینهادن که متعلقات دولبند وچرخ چهاب را به آن متصل میکردن گاو میرفت ته گارو آب میومد بالا ...
از ملّار بگویید لطفاً؟

یک سه پایه چوبی بلند بود
با خر مهره های درشت
که خیگ دوغ را که دوسرش بند بسته بود بهش آویزون می کردن.
برداله؟
برداله چوبی بود که ساخت آن کار نجارا بود،  در آوردن آب کار اوکش را می کرد دو قسمت زاویه ای شکل داشت که دوکله طولی آن به وسیله بند بهم ،گَرس میشد ودو مشک آب را در آن می نهادن، البته برای جابجایی خشت کاربرد بیشتری داشت چون خطر سوراخ کردن مشک محمتل بود با برداله. برداله بیشتر برای حمل مصالح و سنگ و خشت کاربرد داشت.
اُوسه؟

با این وسیله تاله(گندم های درو شده و بُرّا شده) را به هوا پرتاب می کردن تا  گندم از کاه و کُروشه جدا بشه معمولاً روزی که باد ملایم می وزید. این کار را انجام می دادن.
این کار را اصطلاحاً باچِر کردن می گویند.
بَلهَر را هم توضیح بدید؟

 بلهر، سنگی بزرگ بود که در مناطق کوهستانی،بر روی یک سنگ صاف و بزرگ، قرار می دادند و با چرخش سنگ بالایی، گندم و جو را آسک (آسیاب) می کردند. این وسیله حتی پیش از "آسک دستی"مورد استفاده مردم کوه نشین بود.
تپوک چی بود؟
بله تپوک سنگ پهنی بود که یه چوب زیر آن می گذاشتند و برای زنده گرفتن پرندگان از آن استفاده می کردند. تپوک دامی است برای گرفتن پرندگان.
اَرِوانه یا گاری خرکی ؟

اصطلاح اروانه ، شکسته اَرّابه است ،اگر یادتون باشه قبلاً توپ ها را روی دوچرخ که متصل به هم بودن قرار می دادن، که بهش ارابه می گفتن و بعد ها از همین وسیله برای حمل بار استفاده شد و اروانه یا گاری خرکی نام گرفت.
چون بیشتر به خر وصل می شد.
یه نکته در مورد بلهر باید عرض کنم، بلهر سنگ بزرگی است که دو نفر فقط اون را می چرخانند.و ساده ترین وسیله ی است که انسان های بدون ابزار از آن استفاده می کردند.
 از اون برای هَردَن یعنی آرد کردن گندم و جو و حبوبات استفاده می کردن.
جناب رویین تن ضرب المثل"طرف خیلی پالدیم سانده" یعنی چه؟
پالدیم ساییدن یعنی "با تجربه بودن".منتهی بار منفی دارد.
چون "الاغ" پالدیم داره و به عمر زیاد و کار زیاد "پالدیم های زیادی پاره کرده"(ساییده).
کپوره یا کپیره؟

بله کپوره
با پیش مخ سُوز (برگ سبز درخت نخل) فی المجلس می چیدن (درست می کردن) و توش رطب و خارَک و خرما می ریختن.
تابستونا هم خاگ مرخ توش می نهادن دُلُویزش می کردن یا ور می کشیدنش به دیوار تا نه گُلی ( گربه)بخورش نه زود فاسداوو.
حُبانه چی بود؟

حُبانه ظرف گلی بزرگی بود برای نگهداری و ذخیره آب، در واقع مثل بشکه امروزی بود.
غاویه چیست؟
غاویه نوعی خمره بود از حبانه کشیده تر و دوکی شکل بود
دور آن گونی یا الیاف می گذاشتند تا در معرض نسیم آب درون آن خنک شود.
بسیار عالی
ممنون جناب رویین تن که در این گفتگو شرکت نمودید و آموختید به ما آن چیز هایی که هویت ماست و نباید هیچ وقت به فراموشی سپرده شوند.
اگر صحبت خاصی دارید بفرمایید؟
نه عرضی نیست
ممنون که فرصت دادید به بنده تا در خدمت مردم خوب دشتستان باشم
خداحافظ.
با امید به اینکه این برنامه مورد توجه شما واقع شده باشد و توانسته باشیم گوشه ای از فرهنگ فراموش شده گذشتگانمون را یادآوری نماییم از شما عزیزان خداحافظی می نمایم

خداحافظ
همین حالا...

تهیه کننده: قاسم پاکدل
تهیه شده در خانه فرهنگ دشتستان