چکیده

آینده کاروان بشریّت از دیدگاه قرآن وروایات ، آینده ای روشن است که بالاخره حکومت در دست صالحان قرار می گیرد وصالحان وارث زمین می شوند و همه کسانی که امامت امام زمان(ع) را پذیرفته اند در امنیّت کامل ، در زیر سایه دین زندگی می کنند . اسلام پیروان خود را به انتظار برای فرا رسیدن آن روز فرخنده ، دعوت نموده که در روایات مورد اتّفاق وقبول همگان آمده است که اگر از دنیا یک روز هم باقی مانده باشد ، حکومت عدل برقرار خواهد شد و انتظار چنین روزی را بهترین عمل معرّفی نموده است .

 اصولاً همه مردم با انتظار زندگی می کنند و ارزش انسان ها بستگی دارد به اهمیّت آن چه به انتظارش می باشند . پیروان مکتب اهل بیت  (ع) در انتظار یک مصلح جهانی می باشند  ، لذا باید در هر شرایطی از تلاش وجدیّت برای فرج آن امام عزیز مضائقه نکنند .

روایات در مورد اهمیّت و ارزش انتظار فرج ، به نکات مهمّی اشاره کرده اند و تا جایی پیش رفته اند که منتظر واقعی را همانند مجاهد و رزمنده ای می دانند که برای خداوند در خون خود غلتیده است . از طرفی امام باقر (ع) فرمود : انتظار فرج یکی از مسائل اعتقادی و مهمّ می باشد که باید هر مؤمنی به آن معتقد باشد .

 نتیجه مهمّی که بر انتظار فرج امام زمان (ع) مترتّب است این است که : افراد را امیدوار می کند و از یأس و نا امیدی آزاد می کند و اصولاً یکی از تعالیم حیات بخش اسلام ، امید بخشیدن به افراد است . پیامبراکرم (ص) و فرزندان پاک او همواره در شرایط سخت و مأیوس کننده از امید و نشاط صحبت کرده اند که در این باره به شیوه های تربیتی رسول خدا (ص) در دوران رسالتش و سخنان زینب کبری (س) در مجلس یزید اشاره کرد .

روایات انتظار چنین حالتی را در انسان زنده می کند و اجازه نمی دهد که مسلمانان بر اثر سرکشی و ستم سردمداران ظالم ، از آینده روشن خود مأیوس گردند . در خاتمه به سخن حضرت علی (ع) اشاره می شود که فرمود :در انتظار فرج باشید واز رحمت الهی مأیوس نشوید .

کلیدواژه ها

انتظار ، فرج ، امام زمان (ع) ، اصلاح  ، منتظر ، عدل ، حکومت جهانی ،  امید ، مثبت ، منفی                                                         

 

مقدّمه

سازمان نبوّت و ولایت همچون شجره طیّبه ای است که ریشه اصلی آن پیامبر اکرم (ص) محسوب شده و امیرالمؤمنین علی (ع) فرع آن و امامان که ذریّه ها هستند ، هریک شاخه های این درخت هستند که درهر زمان پرورش یافته و برگ ومیوه ای داده اند . علم امامان ، میوه این درخت و پیروان با ایمانشان ، برگ های این درختند . آخرین شاخه این شجره طیّبه ، وجود مقدّس امام دوازدهم (عج) که به وقت قیام او دنیا نمونه ای از صحنه قیامت خواهد شد .

براین اساس معرفت واعتقادبه وجود مقدّس امام زمان (ع) از پایگاه های مهمّ آموزش های اخلاقی و پرورش های انسانی است . اصالت مفهوم انتظار امام زمان (ع) هنوز در اذهان ، کم و بیش و به حسب مراتب و آگاهی های افراد مورد توجّه دقیق قرار نگرفته است و به گمان بسیاری ، تلقّی و برداشت اکثر جامعه از آن ، چنان که باید ، سازنده ومثبت نیست و جوانب سلبی ومنفی آن نیز که از تعلیمات اساسی و مترقّی اسلام ومبارزات سلبی رهبران دین سرچشمه می گیرد ، نادرست و غیراز آن چه باید باشد ، عرضه شده است.

از انتظار در جهت جنبش و تحرّک ، قدم به پیش نهادن ، مجاهده ، امر بمعروف و نهی از منکر ، ثبات قدم ، پایداری ، محبّت بخاطر خدا ، دشمنی بخاطر خدا و قطع رابطه با دشمنان خدا بهره برداری نشده است ، بلکه آن را عامل سکون و سکوت ، سازش کاری ، وقوف ، تسلیم ، ساخت وباخت با ستم گران ، رضایت دادن به وضع موجود و فراموش ساختن اهداف عالی اسلام معرّفی کرده اند . البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا حدودی ددگاه در باره انتظار تغییر کرده است ولی کافی نیست . در این مقاله تلاش شده است که در باره انتظار اطّلاعات دقیق ارائه بشود وتا حدودی به فلسفه انتظار بپردازیم و انتظار را مرحله ای معرّفی کنیم که در آن جنبش و تحرّک ، امر بمعروف ونهی از منکر ، پایداری ، ثبات قدم در راه خدا و 000 باشد .                                                             

در این مقاله به مباحث زیر خواهیم پرداخت . امید است توانسته باشم در باره انتظار فرج امام زمان (عج) تا حدودی روشن گری کرده باشم.

1- مفهوم انتظار

2- ارزش انتظار

3- اقسام انتظار

4- فلسفه انتظار

5- آثار انتظاز       

روش تحقيق

اين پژوهش به روش كار كتابخانه اي انجام شده است.

1- مفهوم انتظار

قرآن مجید در سوره مبارکه طه آیه 135 می فرماید : بگو همه منتظرند ، پس انتظار بکشید ( طاهری ، 1389 ، 201 ) .

بشر در زندگی فردی و اجتماعی مرهون انتظار است و اگر از انتظار بیرون بیاید و امیدی به آینده نداشته باشد ، زندگی برایش مفهومی نخواهد داشت و بی هدف می شود ، لذا حرکت وانتظار در کنار هم هستند و از هم جدا نمی شوند .

انتظار ، علّت حرکت بوده وتحرّک بخش است . البته آن چه مورد انتظار است ، هرچه مقدّس تر و عالی تر باشد ، انتظارش ارزنده تر و مقدّس تر خواهد بود .

هر کس منتظِرچیزی یا کسی است ، برای منتظَرخود ارزش قائل است و به این انتظار زنده است و ارزش مردم را باید در حدّی دانست که بفهمی در انتظار چه به سر می برند وعمر خود را سپری می کنند . .

یکی انتظارش این است که پایان سال شود و رتبه ای بگیرد و حقوق و دستمزدش زیاد شود ، یکی دیگر انتظارش این است که پایان سال تحصیلی برسد ، گواهی نامه ومدرک خود را بگیرد و به وسیله آن به کار وشغلی مشغول شود .

یکی منتظر فرصتی است تا بیمارستان ، مدرسه ، کتابخانه ویا مسجدی را تأسیس کند . انتظار می تواند فردی یا گروهی

باشد . شیعیان و پیروان معصومین منتظر یک حکومت عدل جهانی هستند و در مقابل این ها ، رژیم های سرمایه داری انتظار دارند که قدرت شان هرچه بیشتر گسترش یافته و دنیا را بیش از پیش زیر یوغ بی رحمی استثمار خود بکشند و خون مظلومان را بمکند.

«  بالاخره همه منتظرند ؛ کاسب ، کشاورز ، باغ دار ، صنعت گر ، استاد ، دانشجو ، عالِم ، جاهل ، زن ، مرد ، پدر ، مادر ، ملّت ها ، جوامع و حکومت ها همه منتظرند ، همه منتظر آینده ای بهتر و درخشان ترند  ، به همین دلیل دائم انسان ها رو به کمال هستند . لذا اگر انتظار که عامل تدریج و تدرّج ، تأثیر و تأثّر ، فعل و انفعال ، و گذشت زمان است ، از بشر گرفته شود ، دیگر ادامه حیات برایش فایده ندارد و بدون لذّت خواهد بود . بنابر این همه منتظرند و باید منتظر باشند »

 ( صافی گلپایگانی ، 1388 ، ج1 ، 388 ) .

مسئله انتظار حکومت حقّ و عدالت حضرت مهدی (ع)و قیام مصلح جهانی در واقع مرکب از دو عنصر نفی و عنصر اثبات است .عنصر نفی ، همان اعلام بیگانگی از وضع موجود و عنصر اثبات ، خواهان وضع بهتربودن است . اگر این دو جنبه در روح انسان به صورت ریشه ای نفوذ کند ، سرچشمه دو رشته اعمال دامنه دار خواهد شد ، این دو رشته اعمال عبارتند از :

1- ترک هرگونه همکاری و هماهنگی با عوامل ظلم ، فساد ، جنگ و خون ریزی و حتّی مبارزه و در گیری با آن ها

2- خود سازی ، خود یاری و جلب آمادگی های جسمی ، روحی ، مادّی و معنوی برای شکل دادن به آن حکومت واحد جهانی و مردمی .

 « فرج یعنی گشایش وراحتی ، ودر گرفتاری ها معنا دارد . کسی که گرفتاری ندارد ، فج برایش بی معناست ، چون فرج به معنای رفع گرفتاری است . انتظار فرج یعنی امید به رحمت خداوند در گرفتاری ها .

هر قدر اعتقاد به توحید در انسان قوی تر باشد ، انتظار فرج در او بیشتر و شدید تر می شود . به همان اندازه که یأس از رحمت خداوند ، مبغوض ذات مقدّسش می باشد ، انتظار فرج محبوب اوست ، چون یأس به شرک منتهی می شود که مبغوض ترین عمل در پیشگاه خداوند است  ، انتظار فرج که ضدّ آن می باشد ، از محبوب ترین اعمال نزد او به شمار می آید » ( بنی هاشمی ، 1390 ، ج 10 ، 40 ) .

 

   مفهوم واقعی انتظار که در روایات ما به عنوان بالاترین عمل شمرده شده ، همین زمینه سازی است ، وگرنه انتظار خشک وخالی ، به عبارت دیگرامید ذهنی بی آ ن که در جامعه تحقّق یابد و آثارش آشکار شود ، هیچ گاه بهترین عمل نخواهد بود .

« انتظار به معنی آینده نگری ، به معنی ناراضی بودن از وضع موجود و راضی شدن به آینده بهتر است ، هم چون بیمار که انتظار صحّت و سلامتی دارد ، یعنی امید آن را دارد که از وضع موجود رهایی یابد و به وضع بهتر برسد »            ( محمدی اشتهاردی ، 1386 ، 126 ) .

2- ارزش انتظار

بشر در زندگی فردی و اجتماعی ، مرهون انتظار است و اگر از انتظار خارج شود و چشم امید به آینده نداشته باشد ، زندگی برای او هدفمند نخواهد بود و گذران عمر برایش بی معنا خواهد شد .

برای روشن تر شدن ارزش انتظار فرج حضرت مهدی (ع) و فضیلت منتظر بهتراست که به روایتی از پیامبر اکرم (ص) مراجعه کنیم . خوشبختانه با مراجعه به روایات می بینیم که مسأله مهمّ تراز آن است که به ذهن می آید .رسول خدا (ص) فرمود : بر ترین اعمال امّت من انتظار فرج است .

« حضرت علی (ع) فرمود : منتظر فرج وگشایش باشید ، و از رحمت خدا مأیوس نشوید ، یقیناً بهترین عمل نزد خدای بزرگ ، انتظار فرج است » (طاهری ، 1389 ، 204 ) .

در جای دیگر رسول خدا (ص) فرمود : منتظر همانند کسی است که پیش روی پیامبر جهاد می کند . این تشبیهات که در مورد انتظار ظهور حضرت مهدی (ع) وارد شده است بسیار پر معنا بوده و روشن گر این واقعیّت است که یک نوع رابطه و تشابه میان مسأله انتظار و جهاد و مبارزه با دشمن وجود دارد . همان طوری که میزان فداکاری مجاهدان راه خدا و نقش آن ها با هم متفاوت است ، انتظار وخودسازی و آمادگی نیز درجات کاملاً متفاوتی دارد ، که هر کدام از این ها با یکی از آن ها از نظر مقدّمات و نتیجه شباهت دارد . هردو جهادند وهردو آمادگی و خودسازی می خواهند  .

به هرحال ارزش و اهمیّت انتظار در حدّی است که که در تصوّر نمی گنجد . این جاست که فرموده اند : برای فرج ما دعا کنید که فرج شما در فرج ماست .

ارزش انتظار این است که حرکت آفرین است و انتظار وحرکت در کنار هم هستند و از هم جدا نشدنی هستند . پس ارزش مردم به ارزش انتظار مورد نظر آن ها می باشد .

« این عقیده به ظهور مصلح منتظَر ، حضرت مهدی (ع) ، چنان که در روایات به آن اشاره شده ، شیعه را در جریان زمان برای مقاومت در برابر صدمات و لطماتی که بر هر دعوتی وارد می شد و آن را متلاشی می کرد ، پرورش داد وفکر شیعه را که فکر خالص اسلامی است و جامعه شیعه را از زوال و انقراض نگاه داشت و تا امروز ، این فکر واین عقیده و این ایمان عامل بقای شیعه و پایداری و استقامت اوست » ( صافی گلپایگانی ، 1388 ، ج1 ، 394 ) .

این بینش ، مقصد ، هدف ، و انتظار مسلمانان است که خیر وسعادت عموم ، عصر آزادی ، برابری همگان وآسایش ورفاه ، علم و ترقّی ، و عدالت و نیک بختی را برای تمام افراد بشر خواهان است . این انتظار ، شخص را مسئول و متعهّد می سازد که برای تحقّق هدف ها ی اسلام و عملی شدن برنامه های دین ، بدون هیچ نا امیدی ، ضعف وسستی ، شب و روز کوشش می نماید و فداکاری می کند تا بلکه یک گام به سوی مقاصد متعالی اسلام جلو برود .

این انتظار شخص را محکم ، مقاوم ، با اراده ، نفوذ ناپذیر ، مستقل ، شجاع و بلند همّت می سازد . این انتظار لفظ نیست ، فقط گفتن نیست ؛ عمل است ، حرکت است ، نهضت ومبارزه وجهاد است ، صبر و شکیبایی و مقاومت است.

این ارزش های انتظار است. 

3- اقسام انتظار   

انتظار فرج و آرزو و امید و دل بستن به آینده دو گونه است : الف )انتظار مثبت  و  ب ) انتظار منفی .

انتظار مثبت ، انتظاری سازنده، نگهدارنده ، تعهّد آور ، نیرو آفرین و تحرّک بخش است ، به گونه ای که می تواند نوعی عبادت و حقّ پرستی شمرده شود .

انتظار منفی که گناه شمرده می شود ، انتظاری است ویران گر ، اسارت بخش ، فلج کننده و نوعی اباحیگری به حساب می آید .

این دو نوع انتظار فرج ، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظیم حضرت مهدی موعود (ع) ف و این دونوع برداشت به نوبه خود ، از دو نوع بینش در باره تحوّلات وانقلابات تاریخی ناشی می شود . بنا براین لازم است در حدّ این مقاله به تشریح این دو نوع انتظار بپردازم .

الف )انتظار مثبت

ظهور مهدی موعود (ع) حلقه ای است از حلقات مبارزه اهل حقّ و اهل باطل که به پیروزی نهایی اهل حقّ منتهی می شود ، سهیم بودن یک فرد در این سعادت ، موقوف به این است که آن فرد عملاً در گروه اهل حقّ باشد ( طاهری ، 1389 ،207 ) .

ظهور حضرت مهدی (ع) منّتی است بر مستضعفان و خوار شمرده شدگان ، وسیله ای برای پیشوا و مقتدا شدن آنان و مقدّمه ای است برای وراثت خلافت الهی آنان در روی زمین .

 ظهور حضرت مهدی (ع) ، تحقّق ربخش وعده ای است که خداوند متعال از قدیم ترین زمان ها در کتب آسمانی به صالحان و متّقیان داده است که زمین از آن آنان است و پایان ، تنها با متّقیان خواهد بود . وقتی صحبت از انتظار فرج ولیّ عصر (ع) به میان می آید ، سخن از وجود دو گروه ظالم و مظلوم است و می رساند که قیام برای حمایت از مظلومانی است که استحقاق حمایت دارند . مستضعفان در مقابل ظالمان ، به امید همین انتظار فرج ، دست روی دست نگذاشته و دائماً درحال مبارزه و جدال می باشند . شیخ صدوق روایتی را از امام صادق (ع) نقل می کند مبنی بر این که این امر تحقّق نمی پذیرد ، مگر این که هریک از شقی و سعید به نهایت کار خود برسند . پس سخن در این است که گروه سُعداو اشقیا  هر کدام به نهایت کار خود برسند ، و سخن در این نیست که سعیدی در کار نباشد و فقط اشقیا به منتها درجه شقاوت برسند . معلوم می شود در عین اشاعه ورواج ظلم وفساد ، زمینه های عالی نیز وجود دارد که افراد زبده ای پرورش پیدا می کنند تا در زمان ظهور و نیاز، به کمک امام زمان (ع) بشتابند ، والبته این ها یکدفعه به وجود نمی آیند . این خود می رساند که نه تنها حقّ و حقیقت به صفر نرسیده است ، بلکه فرضاً اگر اهل حقّ از نظر کمیّت قابل توجّه نباشند ، از نظر کیفیت از ارزنده ترین اهل ایمان بوده ودر ردیف یاران سیّدالشهدا هستند .

« از مجموع آیات و روایات استنباط می شود که قیام حضرت مهدی موعود (ع) آخرین حلقه از مجموع حلقات مبارزات حقّ و باطل است که از آغاز جهان بر پا بوده است . مهدی موعود (ع) تحقّق بخش ایده ال همه انبیاءو اولیاء و مردان مبارز در راه حقّ است » ( مطهری ، 1358 ، 61 ) .

ب) انتظار منفی    

برداشت قشری مردم از قیام و انقلاب مهدی موعود (ع) این است که صرفاً ماهیّت انفجاری دارد ، فقط و فقط از گسترش ، اشاعه و رواج ظلم ها ، تبعیض ها ، حقّ کشی ها وتباهی ها ناشی می شود . آن گاه که صلاح به نقطه صفر برسد و حقّ وحقیقت هیج طرفدار وحامی نداشته باشد ، باطل یکه تاز میدان شود ، جز نیروی باطل حکومت نکند ، فرد صالحی در جهان یافت نشود ، این انفجار رخ می دهد و دست غیب برای نجات حقیقت از آستین بیرون می آید .

باوجود این ،  هراصلاحی محکوم است ، زیرا هر اصلاح یک نقطه روشن است ، تا در اجتماع نقطه روشنی هست ، دست غیب ظاهر نمی شود ، برعس ، هر گناه ، فساد ، ظلم ، تبعیض و هر پلیدی ای به حکم این که مقدّمه صلاح کلی است و انفجار را قریب الوقوع می کند ، رواست ، زیرا هدف ها وسیله های نامشروع را مشروع می کنند ، پس بهترین کمک به تسریع در ظهور و بهترین شکل انتظار ، ترویج و اشاعه فساد است .

« این نوع برداشت از ظهو رو قیام وانقلاب مهدی موعود (ع)و این انتظار فرج که به تعطیلی در حدود و مقرّرات اسلامی منجر می شود و باید نوعی اباحیگری شمرده شود ، به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی سازگار نیست  ؛ چرا که فساد در هیچ شرایطی و با هیچ یک از آیات قرآن مطابقت ندارد و همواره مسلمانان به اجرای احکام الهی امر و توصیه شده اند ( اسد علیزاده ، 1389 ، 353 ) .

« این جا ست که باب تأویلات نادرست درخصوص احادیث ظهور باز می شود و حتی برخی خواهند گفت ، چون جهان باید پر از ستم شود تا مهدی بیاید ، پس ما هم به رواج ظلم کمک کنیم . کسی هم که قائل باشد ، تحوّلات ضابطه مندند ، امّا اراده انسانی در آن نقش ندارد چاره ای ندارد جز این که بگوید کاری نمی توان کرد و یگانه کار حرکت در همین سیر جبری است و باز هم در این منطق ، اصلاحات مردود است » ( عصاریان نزاد ، 1390 ، 64 ) .

این جاست که گناه هم فال است هم تماشا ، هم لذّت و کامجویی است هم کمک به انقلاب مقدّس نهایی .

 این جاست که این شعر مصداق واقعی خود را می یابد :

     در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد             طاعت از دست نیاید گنهی باید کرد

از نظرشیعه این انتظار ویرانگر ، فلج کننده وبازدارنده ، همواره مذمّت شده است و باید به طور جدّی از آن پرهیز کرد .

4- فلسفه انتظار

مسلمانان عموماً و شیعیان خصوصاً منتظرند که سراسر گیتی را عدل ، علم ، توحید ،ایمان ، برابری و برادری فراگیرد وآن رهبری که وعده ظهور او در قرآن و صدها احادیث معتبر وارد شده است ، ظاهر شود و آیین توحیدی اسلام را که در شرق و غرب جهان وارد شده است ، ظاهر کرده و گسترش دهد و امّت واحد ، حکومت واحد ، قانون واحد و نظام الهی واحد را شکل داده وتمام افراد بشر را متّحد ، هم صدا ، هم قدم و به هم پیوسته سازد  .

این عقیده به ظهور مصلح منتظَر است که شیعه را در جریان زمان برای مقاومت در برابرصدمات و لطماتی که بر هر دعوتی شده و آن را متلاشی می کرد ، پرورش داد و فکر شیعه را که فکر خالص اسلامی است و جامعه شیعه را از زوال

وانقراض نگاه داشت و تا امروز این فکر و عقیده و ایمان ، عامل بقای شیعه و پایداری و استقامت اوست . پس از رحلت رسول خدا (ص) و شهادت امیر المؤمنین (ع) و سیّد الشهداء تا به امروز ، ریشه تمام حرکات و نهضت های شیعه و مسلمین علیه کفّار و استثمارگران ، همین قلسفه اجتماعی انتظار و عقیده به ادامه مبارزه حقّ علیه باطل ، تا پیروزی حقّ بوده و خواهد بود ؛ که می بینیم همیشه از میان شکست ها پیروزی های آشکار شده و در عین ذلّت ظاهری ، پرتو شعاع عزّت و سر بلندی و آقایی نمودار شده و اراده ها و همّت ها به حرکت وجنبش در می آید و افراد با اراده و مصمّم و متعهّد وارد میدان می شوند ؛ هرچه دشمنان حقّ و عدالت ، مسلمانان را می کشند و حبس می کنند و هر گونه شکنجه و عذابی را در باره آنان اجرا می کنند ، آن ها را از اجرای قوانین اسلام و بر قرار کردن شعائر دینی ، با زور و تطمیع باز می دارند ؛ تعلیم ، تربیت ، مطبوعات ، تمام وسائل ارتباط جمعی و رسانه های گروهی را ضدّ اسلام و منحرف کننده می سازند ولی باز هم در ایران ، الجزایر ، اندونزی ، ، فلسطین و نقاط دیگر ، مبارزه ادامه می یابد ، تا به آزادی ملل جهان ، از ستم ستمگران منجر شود .این است فلسفه بزرگ اجتماعی انتظار و یکی از اسرار غیبت حضرت مهدی (ع) .

« از این رو ثواب منتظرین ، مانند ثواب مجاهدین و بلکه شهیدان بدر و اُحد است . این همان فلسفه ای است که در ادیان گذشته نیز مایه امیدواری پیروان آن ها و مشوّق آنان به استقامت ، پایداری ، مقاومت و جهاد بوده است . در حقیقت ، انتظار ، فلسفه محکم واستواری است که مورد توجّه تمام ادیان بوده و همه به آن عقیده داشته اند ، به این معنا که از سنن و نوامیس ثابتی است که همه ادیان آسمانی در بقای خود از آن مایه گرفته وهمه در انتظار آینده ای عالی و بهتر بوده اند.

اسلام نیز که دین جامع وخاتم است به تمام آن ها نوید داده که خورشید جهان تاب اسلام طلوع خواهد کرد ، عالم و تمام پیروان ادیان را از انتظار بیرون خواهد آورد » ( طاهری ، 1389 ، 210 ) .

مسأله انتظار در اسلام ، در ظهور مصلح و منجی آخر الزّمان و ولیّ دوران ، حضرت مهدی (ع)که در بیت رسالت و از فرزندان علی ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم السّلام خلاصه شد .

« بنابراین چنان که از بررسی های عمیق دقیق در تاریخ و در فلسفه ادیان و در قرآن کریم و احادیث و روایات استفاده می شود ، فلسفه انتظار ، مانند یک عامل و مادّه حیاتی مهمّ در تمام ادیان آسمانی وجود داشته و رمزبقاو موجودیّت آنان بوده و اکنون هم از عوامل بقای جامعه مسلمانان است »  ( صافی گلپایگانی ، 1388 ، ج 1 ، 394 ) .    

5- آثار انتظار  

انتظار ، در منتظر غوغایی مبارک و حرکتی هدف دار پدید می آورد .  هر چه منتظر ، به حقیقت انتظار ، نزدیک تر شود ، سرعت حرکت او به سوی مقصد بیش تر خواهد شد .

« در پرتو انتظار ، آدمی از خود محوری رهایی می یابد و خود را جزئی از جامعه ایلامی می بیند ، بنابر این می کوشد تا جامعه را در حدّ توان خود به صلاح و درستی نزدیک کند ، و وقتی جامعه ای از عناصر ی این چنین با هویّت تشکیل شود ، اجتماعی در جهت ترویج فضیلت ها پدید می آید و حرکت عمومی به سوی اقامه خوبی ها شکل می گیرد »       ( بالادستیان ، 1391 ، 149  )   .

سابقاً در ضمن بررسی مفهوم انتظار گفتیم که انتظار ، همیشه از عناصر نفی و اثبات تشکیل شده است . ناراحتی از وضع موجود وامید به آینده با وضع بهتر . در اینجا اضافه می کنیم که در هر انقلاب و تحوّل بنیادین نیزدو جنبه نفی و اثبات وجود دارد . جنبه نخستین انقلاب همان جنبه نفی است ، یعنی از میان بردن عوامل اختلال ، فساد ، انحطاط و شستشودادن روح جامعه از نقش های مخالف . پس از انجام این مرحله ، نوبت به جنبه اثبات ، یعنی جانشین ساختن عوامل اصلاح و سازندگی می رسد .

ترکیب دو مفهوم انتظار و انقلاب جهانی برای ما روشن می سازد که ، کسانی که در انتظار چنان انقلاب جهانی بسر می برند ، اگر در ادّعای خود صادق باشند ، به طور مسلّم آثار زیر در آن ها آشکار خواهد شد :

الف)  خود سازی فردی

ب)  خود یاری اجتماعی

ج)  منحل نشدن در فساد محیط

د)  پایداری در برابر رهبری های فاسد و مبارزه با فساد

حال به توضیح مختصری در باره هر کدام می پردازیم .

الف) خود سازی فردی

 کسی که انتظار چنان انقلابی را می کشد باید خود ساخته و آماده باشد ، زیرا چنان تحوّل و انقلابی ، قبل از هر چیز نیازمند عناصر آماده و با ارزش انسانی است که بتواند بار سنگین چنان اصلاحات وسیعی را در جهان به دوش بکشند .

 « این مسأله در درجه اوّل نیاز به بالا بردن سطح اندیشه وآگاهی و آمادگی روحی و فکری برای همکاری در پیاده کردن آن برنامه عظیم دارد . تنگ نظری ها ، کوته بینی ها ، کج فکری ها ، حسادت ها ، اختلافات کودکانه ونا بخردانه و به طور کلی هر گونه نفاق و پراکندگی با موقعیّت منتظران واقعی سازگار نیست » (طاهری ، 1389 ، 212 ) .

نکته مهمّ اینجاست که منتظر واقعی برای چنان برنامه مهمّی هرگز نمی تواند نقش تماشاچی را داشته باشد ، بلکه باید حتماً در صفّ اصلاح طلبان قرار گیرد . من اگر ناپاک و آلوده ام چگونه می توانم منتظر تحوّل و انقلابی باشم که شعله اوّلش دامن خودم را می گیرد ؟

ارتشی که در انتظار جهاد آزادی بخش بسر می برد ، حتماً باید به حالت آماده باش کامل در آیدو برای چنین میدان نبردی شایسته است سلاحی به دست آورد ، سلاح های موجود را اصلاح کند ، سنگر های لازم را بسازد ، آمادگی رزمی نیروهای خود را بالا ببرد ، روحیه افراد خود را تقویت کند و شعله عشق و شوق را برای چنان نبارزه ای در دل فرد فرد سربازانش زنده نگهدارد ، ارتشی که دارای چنین آمادگی ای نیست هرگز در انتظار بسر نمی برد و اگر چنین بگوید دروغ می گوید . انتظار یک مصلح جهانی به معنای آماده باش کامل فکری ، اخلاقی ، مادّی و معنوی برای اصلاح تمام جهان است فکر کنید چنین آماده باشی چقدر سازنده است .

برای تحقّق بخشیدن به چنین انقلابی مردانی بسیار بزرگ ، مصمّم ، نیرومند ، شکست ناپذیر ، فوق العاده پاک  و بلند نظر ، کاملاً آماده و دارای بینش عمیق لازم است وخود سازی برای چنین هدفی ، مستلزم به کار بستن عمیق ترین برنا مه های اخلاقی، فکری، و اجتماعی است. این است معنای انتظار واقعی ، آیا هیچ کس می تواند بگوید چنین انتظاری سازنده نیست.

ب ) خودیاری اجتماعی      

منتظران راستین در عین حال ، نباید تنها به خویش بپردازند ، بلکه ، باید مراقب حال یکدیگر باشند و علاوه برا صلاح خویش در اصلاح دیگران نیز بکوشند ، زیرا برنامه عظیم و سنگینی که انتظارش را می کشند ، یک برنامه فردی نیست ، بلکه برنامه ای است که عناصر تحوّل باید در آن شرکت جویند، و باید کار به صورت دسته جمعی و همگانی باشد، کوشش ها و تلاش ها باید هماهنگ شود ، عمق و وسعت این هماهنگی باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانی باشد که انتظار آن را دارند.

در یک میدان وسیع مبارزه دسته جمعی ، هیچ فردی نمی تواند از حال دیگران غافل بما ند ، بلکه موظّف است هر نقطه ضعفی را که در هر کجا می بیند اصلاح کند، هر موضع آسیب پذیری را ترمیم نماید و در هر قسمت، ضعف و ناتوانی را تقویت کند، زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامه ای امکان پذیر نیست.

بنابراین منتظران واقعی نه تنها در اصلاح خویش می کوشند، بلکه وظیفه خود می دانند که دیگران را نیز اصلاح کنند و نسبت به اصلاح دیگران بی تفاوت نباشند وامربمعروف و نهی از منکر را جز لا ینفکّ زندگی خود می داند.  این است اثر سازنده دیگر انتظار قیام یک مصلح جهانی ، و فلسفه آن همه افتخارات و فضیلت ها که برای منتظران راستین شمرده شده است.

ج ) منحل نشدن در فساد محیط 

یکی از اثرات مهمّ و سازنده انتظار فرج ، تسلیم نشدن در برابر فساد  محیط و آلودگی هاست. هنگامی که فساد فراگیر می شود و اکثریت و یا جمع کثیری را به آلودگی می کشاند، برخی از افراد پاک در یک بن بست سخت روانی قرار می گیرند، بن بستی که از نا امیدی از اصلاحات سر چشمه می گیرد. گاهی اوقات فکر می کنند که ، کار از کار گذشته و دیگر درست و اصلاح شدنی نیست و تلاش برای پاک نگهداشتن خویش، چه رسد به محیط وجامعه، بیهوده است، این ناامیدی ممکن است آن هارا تدریجاً به سوی فساد و هم رنگی با محیط بکشاند، به صورتی که نتوانند خود را به عنوان یک اقلّیت صالح در برابر اکثریت نا صالح حفظ کنند وهم رنگ جماعت نشدن را موجب رسوائی بدانند.

تنها راه برون رفت از این مشغله فکری نا سالم، تلاش و کوشش برای حفظ پاکی خویش و حتّی برای اصلاح دیگران است. نا امیدی در این مسیر گناهی نابخشودنی و مساوی با سقوط می باشد و لذا روزنه امید را همواره باید برای خود و دیگران باز ببیند و امید به عفو پروردگار و دستگیری ایشان و تغییر وضع موجود را پیدا کند ، که خود نقطه عطفی در زندگی او خواهد شد و چه بسیار او را به سوی پاکی و اصلاح دعوت و کمک می نماید.

نتیجه این که انتظار ظهور مصلحی که هر قدر دنیا فاسد تر می شود ، امید به ظهورش بیشتر می گردد، اثر فزاینده روانی در معتقدان به وجود می آورد و آن ها را در برابر امواج نیرومند فساد بیمه می کند. آن ها نه تنها با گسترش دامنه فساد محیط ، نا امید تر نمی شوند بلکه به مقتضای!           

وعده وصل چو شود نزدیک    /        آتش عشق تیز تر گردد

وصول به هدف را در برابر خویش می بیند و کوشش هایشان را برای مبارزه با فساد و حفظ خویشتن با شوق و عشق زیادتری تعقیب می کنند.

 

د) پایداری در برابر رهبری های فاسد و مبارزه با فساد

وقتی انسان ، تاریخ و سر گذشت دستگاه های جبّار بنی امیّه ، بنی عباس ، سلاطین عثمانی و دیگر کسانی را که بر جوامع مسلمان ، به اسم اسلام و حاکم اسلامی ، در هند ، ماوراءالنهر، ایران، مصر، شام و نقاط دیگر آسیا، آفریقا و اروپا مسلّط شدند، می خواند، می فهمد که چه وضع نا امید کننده ای پیش آمد که هدف های واقعی و اصولی، نه تنها بیشتر از رسمیّت افتاد ، بلکه اصلاً مطرح نبود . و یا زمانی مسلمانان با پول و سرمایه خود ، و با برنامه ریزی دشمنان ، به جان هم می افتند و همدیگر را به نام اسلام می کشند، که الان در برخی از کشورهای اسلامی متأسفانه شاهد آن اعمال ننگین و ضدّ بشری وانسانی هستیم، که حتی بعضی از اعمال آن ها، از حیوانات نیز سر نمی زندو باز به نام اسلام تمام می شود . یگانه راز و مهمّترین چیزی که شیعه را در برابر این وضع سالم نگاه داشت و آن هارا در حال اعتراض به اوضاع فعلی، و تقاضای اجرای برنامه های اسلامی، شجاع و دلیر می کرد، وعده های قرآن و پیامبر اکرم (ص) بود که دین از بین نمی رود و آینده برای اسلام است ، اسلام عالمگیرو پرچم حکومت توحید وحقّ وعدل در سراسر جهان به اهتزاز در خواهد آمد.

این وعده ها بود گه شیعیان را در برابر حوادثی مانند تسلّط بنی امیّه، جنگ های صلیبی، هجوم چنگیز و سرانجام استعمار قرن اخیر، پایدار و شکیبا نگه داشت و مسلمانان واقعی را علیه آنان به جهاد و پیکار برانگیخت.

مسلمانان واقعی همیشه به آینده می نگرند ، به وضع موجود اگرچه نسبتاً خوب و عادلانه باشد ، راضی نیستند و آن را نهایت کار نمی دانند و پایان راه نمی شمارند . در هر صورت و شرایطی ، مسلمانان نا امید نمی شوند و وظیفه خود می دانند که ظلم ، فساد ، تجاوز ، جهل ، خود کامگی و استضعاف را محکوم نمایند و برای رسیدن به هدف های اسلام  ، کوشش و تلاش بیشتر نمایند ، تا به سهم خود به اسلام عزیز ، نوع بشر و جوامع متحیّر ، سرگردان و مضطرب خدمتی نمایند . نشستن ، تسلیم بودن ، کناره گیری کردن و تماشاگر صحنه های تباهی ، فساد ، فقر وانحطاط اخلاقی بودن ، هرگز در اسلام جایز نیست و بر مسلمان منتظر ، مؤمن و متعهد روا نیست و با انتظار حضرت ولیّ عصر (ع) و فلسفه انتظار هماهنگی ندارد .مسلمانی که با چنین فکر وعقیده آینده نگری زندگی می کند ، هرگز با گروه های فاسد ومشرک همراه نمی شود ، و تا می تواند تقدّم وآینده بینی و نوگرایی خود را تقویت و حفظ کرده ، ثابت واستوار به سوی هدف پیش  می رود . او اطمینان و یقین دارد که بساط ظلم و فساد برچیده می شود ، چرا که بر جامعه وبر فطرت بشر تحمیل شده است و آینده برای پرهیز کاران و حکومت بر زمین از آن شایستگان است .

قرآن کریم در سوره اعراف ، آیه 128 می فرماید : همانا زمین از آن خداست و به هرکس از بندگانش بخواهد به ارث می دهد و عاقبت از آن متّقین است .

به هر حال ، منتظران واقعی هیچگاه در برابر رهبران فاسد و ستمگر خضوع نکرده و سر تسلیم فرود نمی آورند ، بلکه دائم در مبارزه با فساد و حاکمان فاسد بسر می برد و همیشه منتظر تشکیل حکومت عدل اسلامی است و در انتظار آینده ای روشن است .

البته معلوم است که آثار ارزنده انتظار منحصر به همین چهار اثر نیست ، بلکه آثار فراوان دیگری هم دارد ، لکن در این مقاله به همین اندازه اکتفا می شود .

 نتیجه

زندگی انسان با انتظار و امید به آینده عجین شده است ، به گونه ای که زندگی بدون انتظار ، شور و نشاط لازم را برای تداوم ندارد .حیات ظرف پویایی ، تلاش و حرکت به سوی فردا و فرداهاست ، و و چنین پویایی و حرکتی ، بدون عنصر انتظار ممکن نیست . اگر چه امروزه دنیای مادّی به ظاهر رو به جاهلیّت گذارده و اهداف عالی انسانی ، حقیقت و فضیلت بشر برحیوان ، در بسیاری از جوامع فراموش شده ، طغیان ،  ظلم ، بیدادگری ، تجاوز ، شهوت رانی و نابکاری روز به روز رایج تر می شود ، اگر چه الفاظ و کلمات صلح ، عدالت ، آزادی ، مساوات ، برادری ، تعاون و بشر دوستی را در معانی دیگر یا برای مقاصد دیگر به کار می برند ، اگر چه فاصله زور مندان و فرماندهان با زیر دستان و فرمانبران هر روز زیاد تر و رابطه آن ها با یکدیگر با رابطه دو انسان برابر هیچ شباهتی ندارد ، ولی این وحشی گری تا هر کجا برود و حتی چند هزار سال به عقب برگردد ، چون خلاف خواست های واقعی بشر و سیر کمال او  ، و خلاف عقیده و آرمان او ست ، پیروز نمی شود و سر انجام ، به شدید ترین وضعی سرکوب وریشه کن خواهد شد .

انتظار آرمانها و هدف های برتر ، اندیشه و عمل آدمی را در راستای تحقّق آن آرمان ها و هدف ها قرار می دهد و انسان را وادار می کند تا راه ها و شیوه هایی را بر گزیند که به خواسته هایش نزدیک شود و موانع راه را کنار زند .

اینجاست که انسان به آماده سازی خود و محیطش می پردازد و برای رسیدن به آرمان ها زمینه سازی می کند . انتظار یک مصلح جهانی به معنای آماده باش کامل فکری ، اخلاقی ، مادّی و معنوی برای اصلاح همه جهان است . اصلاح تمام زمین و پایان دادن به همه مظالم و نا بسامانی ها ، شوخی نیست و نمی تواند کار ساده ای باشد .برای تحقّق بخشیدن به چنین انقلابی ، مردانی بسیار مصمّم ، شکست ناپذیر ، متّقی ، پاک ودارای بینش عمیق لازم است .

انتظار ، فلسفه ای بزرگ و عقیده ای سترگ است .

انتظار ، کلمه ای ژرف و معنایی ژرف تر است .

انتظار ، تواضعی در برابر حقّ و تکبّری در برابر باطل است .

انتظار ، سرکشی در برابر ستم و بیداد و راه گشائی در برابر حکومت عدل و داد است .

انتظار ، خطّ بطلان بر همه کفرها ، نفاق ها ، ظلم ها و تطاول است .

انتظار ، خونی در رگ زندگی و قلبی در سینه تاریخ است .

انتظار ، تبر ابراهیم ، عصای موسی ، شمشیر داوود ، فریاد محمد (ص) ، خروش علی(ع) ، خون عاشورا و جاری امامت است .

انتظار ، خطّ خونین حماسه ها در جام زرّین خورشید است .

انتظار ، به امید طلوع خورشید زیستن ، در زیر سیل خروشان تباهی و فساد قرار گرفتن وآنی قد خم نکردن است.

انتظار باوری شور آور و شوری در باور است.

انتظار ، فجری در حماسه وحماسه ای در فجر است.

در برابر کوه مشکلات زمانه قرار گرفتن ، و چون کوه مقاوم بودن، در مسیر جاری کوبنده زمان ایستادن، و آری ها را خوار شمردن، ونه گفتن ونه گفتن.

شمشیرها و شهادت ها را پذیرا شدن و خط ها و شهامت ها را پاس داشتن . این است انتظار ، شعار شور آور منتظران ، مقاومان و پایداران ، صلابت پیشگان، شیعیان ، مهدی طلبان تاریخ و000 . این است انتظار 000  ( حکیمی ، 1387 ، 258 ) . مطالب زیادی در باره انتظار وجود دارد که به همین اندازه بسنده می شود.

غلامرضا نگهبان
                                                     دبیر آموزش وپرورش و مدرس دانشگاه علمی –  کاربردی بهزیستی برازجان

 

فهرست منابع و مآخذ

1-  قرآن مجید
2-اسد علیزاده ، اکبرو جمعی از نویسندگان (1389) ، امام مهدی (ع) ، قم ، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه
3- بالا دستیان ، محمد امین ( 1391 ) ، نگین آفرینش (1) ، قم ، انتشارات بنیاد فرهنگی مهدی موعود  (عج)
4- بنی هاشمی ، سیّد محمد (1390 ) ، انتظار فرج ، سلسله درس های مهدویّت ، جلد 10 ، تهران ، انتشارات منیر
5- حکیمی ، محمد رضا ( 1387) ، خورشید مغرب ، قم ، انتشارات دلیل ما
6- صافی گلپایگانی ، لطف الله ( 1388 ) ، امامت و مهدویّت ، جلد 1 ، قم ، انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیّه
7-  طاهری ، حبیب (1389) ، سیمای آفتاب ، قم ، انتشارات زائر/ آستانه مقدّسه
8- عصاریان نژاد ، حسین (1390 ) ، دولت زمینه ساز ظهور و راهبردهای فرهنگی انتظار ، تهران ، انتشارات داعا
9- محمدی اشتهاردی ، محمد (1386 ) ، حضرت مهدی (ع) فروغ تابان ولایت ، قم ، انتشارات مسجد مقدّس جمکران
10- مطهّری ، مرتضی (1358 ) ، قیام و انقلاب مهدی (ع) ، قم ، انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه