مختار فیاض:


دوم مهرماه سالروز تولد زنده یاد منوچهر آتشی است. شاعری که به قول خودش، ریشه در کرمانشاه دارد، زادگاهش روستای دهرود در بخش ارم دشتستان، شروع تحصیلات رسمی اش کنگان، رشد و بالندگی اش در بندر بوشهر، عشق اولینش در چاه کوتاه، شغلش در بوشهر، تهران، قزوین و جم است.

آتشی بی شک یکی از ده شاعر بزرگ جریان نو ادبی است که در طول عمرِ هفتاد و دو ساله ی خود، فعالیت های ادبی قابل ملاحظه ای داشته است. او شاگرد بر حق نیماست که هم در زندگی و هم در شعر، بیش از دیگران، به استاد نزدیک است. وقت، تنگ است و در این مجال کوتاه، تصمیم من مقایسه ی زندگی آتشی و نیما نیست اما در باب حیاتِ شعری این دو، می توان گفت، همان گونه که بخشی از تلاش های نیما، نشان دادن طبیعت و فضای کوهستانی شمال بوده است، آتشی نیز به خوبی توانسته، طبیعتِ خشن و تفتیده ی جنوب را در اشعارش متبلور کند.

شعرِ "ظهور" آتشی، از جمله اشعاری است که به طور خاص، متعلق به طبیعت و اجتماعِ زادگاهش، بلوکِ دشتستان است. او در این شعرِ حماسی-غنایی، مجموعه ای از دیدگاه های اجتماعی و تکنیک های شعری-زبانی خود را به نمایش گذاشته است.

در این شعر، همانند نیما که از "تلاجن، ری را، سریویل، کومه، داروگ، سرو کوهی، عشقه ها و..." سخن می گوید، آتشی نیز از " گز، گزدان، شاتی، عبدوی  جط، کپر، خرگ، بوشکان، دیزاشکن و کُرمجی" صحبت می کند.

در شعرِ" ظهور"آنچه مورد توجه پژوهشگرانِ ادبی قرار نگرفته است، این است که، چرا آتشی، به جایِ "محمد یا محد، فرزند عبدو" از واژه ی "عبدو" استفاده می کند؟ چون در حقیقت، نامِ قهرمانِ شعرِ آتشی، "محمد"یا به  لهجه ی دشتستانی "محد"است نه"عبدو".

بی تردید شاعر، نه از روی بی اطلاعی، بلکه تعمّدا نام ِ پدر را به جای فرزند به کار می برد. نگارنده بر این باور است که این کار آتشی، چهار دلیلِ اجتماعی-ادبی دارد:
۱-"عبدو"بیشتر از "محمد یا محد" به موسیقی شعر کمک می کند. یعنی قابلیت کششی که در "عبدو" وجود دارد، در "محمد یا محد "نیست.

۲-در علمِ "بیان"، یک مَجاز، وجود دارد که به آن، "مجازِ بُنُوَّت" یا پدر فرزندی می گویند.یعنی اینکه مَجازا  نامِ پدر را به جای فرزند به کار می برند. چنانکه سعدی نیز در غزلی، به جایِ محمودِ غزنوی، از سبکتگین(پدر محمود)استفاده می کند:

ای که نصیحتم کنی کز پیِ او دگر مرو/در نظرِ سبکتگین، عیبِ ایاز، می کنی/

۳-سومین دلیلِ به کار بردنِ نامِ "عبدو" به جایِ "محمد یا محد" این است که اسمِ "عبدو"، بیشتر باعث تحقیرِ مسمّی(شخصیت شعرِ آتشی)می شود-آنچه آتشی میل دارد در نقدِ این نوع نگرش، سخن براند- و قطعا استفاده از این اسم، به نقدِ این فرهنگِ پُر از تبعیض کمک خواهد کرد.

۴-به باورِ اجتماعِ آن روز، شخص، هر اندازه معروف و مشهور باشد، پدر و اجدادِ اوست که جایگاهش را در جامعه، معیّن و مشخص می کند(و اصلا هدف از طرحِ بحث"جط" در این شعر، همین امر است) آتشی نیز نام پدر را که "محد"، جط بودنِ خود را از او به ارث برده است، ذکر می کند نه نامِ خودش را.

-از سویِ دیگر آتشی در شعرِ "ظهور"، از باورهایی می گوید که مردم ِ جنوب، هنوز هم کم و بیش، به آنها ایمان دارند. به طورِ مثال:

به باور ما جنوبی ها، تک عطسه ی کسی هنگامِ عزیمتِ مسافر، نشان از اتفاقی نامیمون دارد که باید از رفتنِ مسافر جلوگیری شود:

"پس خواهرم ستاره چرا ور رکابم، عطسه نکرد؟"

با توجه به این باورِ مردم که پیش از زمانِ وقوعِ حادثه ی ناگوار، حیوانات خصوصا اسب ها، با شیهه های عجیب، صاحبان خود را از آن واقعه آگاه می کنند:

"آیا عقابِ پیرِ خیانت/تازنده تر/

از هوشِ ابلقِ من بود/

که پیشتر ز شیهه ی شکاکِ اسب/

بر سینه ی تذروِ دلم بنشست"

آتشی در "ظهور" علاوه بر زیبایی های شعری و ساختار کلام،  به زخمی، کهنه امّا سَر باز، در اجتماعِ جنوب اشاره می کند که صنفی از صنوف را -علیرغمِ محاسنی همچون شجاعت و تهور-پَست می شمارند‌. البته ممکن است مجروحانِ زخمِ شمشیر این سُنَن، خیلی زود ظهور کنند و از اجتماعِ ظالم، انتقام بگیرند:

"با او شکیب تشنگی خشک انتقام/

با او سماجت گز انبوهِ شوره زار/

نیشِ بلند کینه ی او را/

شمشیرِ جانشکارِ زهری است در نیام/"

و نهایتا مژده ی ظهور می دهد به همه ی تحقیرشدگانی که همچون شبانعلی، آرزویِ حضور در جامعه ای بدونِ تبعیض دارند و همه ی عقده ی فروخورده ی خود را برایِ آن روز نگه داشته اند:

"تا ننگِ پُر شقاوتِ جط بودن را/

از دامنِ عشیره بشوید/

و عدل و داد را/

مثلِ قنات های فراوانِ آب/

از تپه هایِ گزدان/

بر پهنه ی بیابان، جاری کند/