امید دریسی

 چندی پیش وقتی متن بسیار کوتاهی از تقابل سنت و مدرنیته را به رشته‌ی تحریر در آوردم وا‌کنش و بازخورد مطلب از سوی مخاطبان را برای پردازش در این حوزه مناسب یافتم و مترصد فرصتی بودم تا عمیق‌تر و بیشتر به موضوع بپردازم.

در آن مطلب به طور کلی سنتی‌ها را در کوبشِ دنیای مدرن سرزنش کرده بودم و یادآور شدم که تفکر سنتی حتی با رایانه نیز در افتاد و با دیده‌ی تردید آن را نگریست، حال همان تفکر می‌بیند که مملکت بدون رایانه فلج است! یادآور شده بودم که هواداران مدرنیسم را به  غرب‌زدگی متهم می‌کند، حال می‌بیند که خودش در تکنولوژی‌ها و تولیدات غرب غوطه‌ور است. این یادداشت بنا دارد به‌صورتی گسترده‌تر و با مصادیق بیشتر بر رای قبلی نویسنده صحه بگذارد و از آن‌جا که این سیاهه نیز دقیقاً با استفاده از دنیای مدرن و از طریق نت قابل دسترسی‌ست پس چه چیزی بهتر از این که نقطه‌ی شروع همین وادی باشد؟

لذا ابتدا به سراغ شبکه‌های اجتماعی می‌روم که شوربختانه احاطه‌ی تفکر سنتی در استفاده از این ابزارِ مدرنِ امروزی بیشتر مایه‌ی تعجب است!

برای نویسنده‌ی این سطور اعجاب‌انگیز است که پرده‌پوشی‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی را باور کند یا رفتار به ظاهر روشنفکرانه و مدرن استفاده‌کنندگان از شبکه‌های پیش‌گفته را!

چه، آن‌جا که زنان ما بنا به دلایل مختلف که قطعاً ریشه در سنت دارد بدیهی‌ترین قوانین استفاده از پیج‌های خود پنهان نگه می‌دارند و از نام و تصاویر غیر واقعی استفاده می‌کنند و در انواعی از این شبکه‌ها با چهره‌های غیر واقعی حضور دارند! پر واضح است که دنیای مدرن و تکنولوژی مورد پذیرش واقع شده اما کماکان از دید سنت گرفتار پنهان‌کاری و تغییر هویت‌ هستیم. در این بین بلاشک مردان نیز گرفتار همین تفکرند که ریشه در سنت دارد و محدودیت بانوان را همگام با آنان رقم می‌زنند و خود نیز گاهاً با انواع نام‌های مستعار و تصاویر غیر واقعی مشغول به گذرانند.

حال که برای زنان مصداق آورده‌ام از مردان بیشتر می‌گویم تا به ضدیت با زنان متهم نباشم.

آن مردی که تصویر خود همراه با خانواده‌اش را منتشر می‌کند و آن‌گاه چهره‌ی زنان در همان تصویر اشتراکی را با استیکر‌های گوناگون می‌پوشاند قطع به یقین گرفتار سنت آن هم از نوع اهانت‌آمیزش است. آن مرد البته علاوه بر توهین به هر دو طرفِ ماجرا(هم چهره‌ای که پنهانش کرده و هم مخاطبش)، از نوعی بیماری روانیِ قابل درمان هم رنج می‌برد و اسم این اقدام را غیرت مردانه می‌گذارد!

هدف از نوشتار مصادیق فوق این است که بدانیم نه فقط زنان بلکه مردان نیز قربانیِ سنت‌های غلط‌اند.

آن سو تر می‌توان به سراغ آن کشاورز یا کارمندی رفت که در استفاده از ابزارآلات مدرن کشاورزی و اداری گوی سبقت را از هم ربوده‌اند اما به محض ورود به خانه در تصمیمات زندگی و در برخورد با مسائل مربوط به فرزندان سر در سنت فرو می‌برد و تقابل با تفکر مدرن چه مقاومت‌ها که نمی‌کند! مرغ همسایه غاز است! مدرنیته برای کشاورزی و اداره خوب است و حظش را می‌برد اما برای زنِ خانه و اهالی منزل خوب نیست! در فرهنگ ما همواره باور بر این بوده است که امنیت زن در سایه‌ی دیده نشدن تامین می‌شود! اجازه دهید به کمی دورتر برگردیم.. به زمانی که مرد خانه جلوی مهمان، خانم خانه را عیال یا مادرِ بچه‌ها صدا می‌زد و عجبا که هنوزم این رفتار و مقاومت وجود دارد!

گویی امنیت خانم با فاش شدن نام کوچکش به خطر می‌افتد! هنوز از این چالش بیرون نیامده بودیم که تب آشپزخانه اپن به طراحی معماری خانه‌ها سرایت کرد! همه در پیروی از این مد گوی سبقت را از هم می‌ربودند و بعد از رسیدن به این مهم، طبق همان رسم دیرینِ پنهان کردنِ زن پشت پرده، بین نشیمن و آشپزخانه پرده می‌کشیدند تا مادر بچه‌ها در معرض دید مهمان نباشد و خدای نکرده امنیتش به خطر نیفتد! البته بعدها این سخت‌گیری تا حد زیادی تقلیل یافت ولی مثال پرده‌کشی آشپزخانه اپن مثال خوبی برای چیره شدن این سنت‌های سختگیرانه جامعه ماست! نگارنده یاددشت فاقد علم معماری ا‌ست اما خالی از لطف نیست که بدانیم آشپزخانه‌ی مدرن رسالتش این است که فضای نشیمن با آشپزخانه ترکیب شود تا از فضای خانه استفاده‌ی حداکثری شود اما زمانی که این معماریِ وارداتی وارد منازل ایرانی‌ها شد صرفاً به منظور تبعیت از مد بود! یعنی زن و مرد سنتی می‌رفتند در خانه‌ای که ایده‌های معماری مدرن داشت و برای آن ‌که زن خانه دیده نشود، آشپزخانه را پرده می‌کشیدند! که چه بشود؟ که زن در آن‌جا راحت‌تر باشد و دیده نشود! ببینید تقابل سنت و مدرنیته‌ی درهم آمیخته را در آن زمان!

به خوبی می‌شود مصادیق آشپزخانه و شبکه‌های مدرن اجتماعی را در هم آمیخت و نتیجه گرفت که تکنولوژی و مدرنیته را پذیرفته‌ایم اما به واسط‌ی استحکام سنت در تفکر همچنان پنهان‌کاریم. حال زمانی با آشپزخانه‌های مدرن و اکنون با شبکه‌های اجتماعی و تکنولوژی‌های دیگر.

مثال آشپزخانه‌ دقیقاً تضاد سنت و مدرنیته است که بدان اشاره شد.

در فضای مجازی هم همین رسم کماکان پابرجاست! زنان پشت پرده هویت‌های نصفه و نیمه پنهان شده‌اند! همه ابزارهایی که شبکه‌های مدرن اجتماعی برای محدود کردن حریم خصوصی پیش‌بینی کرده، برای پسِ پرده ماندن زن قطار شده‌اند!

معتقدم جوامع فعلی را به دو دسته‌ می‌توان تقسیم کرد:

۱. مدرن.
۲. در حال گذار یا سنتی.
جوامع مدرن که بحث این مقاله نیست. فلذا به جوامع در حال گذار یا سنتی می‌پردازیم. در جوامع در حال گذار یا سنتی بخش اندکی از آنها مدرن و بخش اکثریت سنتی است که خوشبختانه باید گفت این جوامع به مرور با مدرنیزاسیون به سوی مدرنیته پیش می‌‏روند راه فراری هم ‌نیست فقط دیر و زود دارد که نمودش را در کشورمان به وضوح مشاهده می‌کنیم. این جوامع معمولاً با بحران دست به گریبان هستند به‌‏ویژه بحران هویت که در بالا به تفصیل نکاتی را شرح دادم. به زعم نویسنده این سطور مادام که قطب مدرن تولید می‌کند و قطب سنتی مصرف می‌کند این مسائل نیز کمابیش در این‌گونه جوامع پابرجاست. این همه تولیدات مدرن، ماحصل جوامع مدرن است در حالی که جوامع سنتی با وجود این‌که تقاضا وجود دارد در این زمینه چیزی برای عرضه ندارند و بحران هویت و سردرگمی در مقاطع مختلف برای‌شان وجود خواهد داشت. بنا ندارم در این نگارش از شاخه‌ای به شاخه‌ای دیگر جابه‌جا شوم اما قصد دارم حال که قلم برداشته‌ام برای ایضاح مطلب از زوایای گوناگون به موضوع بپردازم.

مادام که وضعیت جوامع سنتی از نگاه اقتصادی و رفاهی پاسخ‌گوی نیازهای شهروندان این جوامع نباشد مهاجرت‌ها به عنوان یک معضل اجتماعی باقی خواهد ماند و این ضعف قابل کتمان نیست و به خوبی می‌دانیم و به کرات شاهد بوده‌ایم که چه کوچ‌های فراوانی صورت پذیرفته است، لیکن جای خرسندی‌ست که تجربه در قالب تاریخ و زمان ثابت کرده است که سنت در نهایت هضم در مدرنیته خواهد شد.

باید بپذیریم که یکی از حسن‌های اعظمِ مدرنیته رهایی از قالب و چارچوب است. مدام قالب شکنی می‌کند. سنت اما این‌گونه نیست. در قالبش جا خوش می‌کند، به ندرت و به سختی حاضر به شکستن یا تغییر سنت قبلی‌ست و گویی درجا می‌زند و مصرف‌کننده باقی می‌ماند و گاهی نیز بر سر مدرنیته و هوادارن مدرنیته نهیب هم می‌زند! عجبا که سنتی‌ها از ابزار مدرنیته استفاده می‌کنند و با همان ابزار بر سر مدرنیته می‌کوبند. مگر غیر از این است جهان صنعتی ماحصل جهان مدرن است؟ پس مبنای این تقابل در چیست و برای چه حتی پا را فراتر نهاده و مدرنیته را مترادف با دشمنی و جاسوسی می‌نامیم؟

جان کلام همان بود که بالاتر گفته شد.. این آشفته‌حالی مادام که ارتباط مناسبی بین تکنولوژی و مدرنیته با سنت‌گرایی برقرار نشود با ماست...

امید دریسی ۹۸/۵/۹