اتحاد خبر: تحصیلات در نسل اول ورزش ایران یک امر عمومی و معمول بود چرا که ورود ورزش علمی و نوین در ایران خاستگاه آموزشگاهی و دانشجویی داشته است؛ چنانچه اولین حضور ایران در ورزش بین المللی در رژه المپیک 1936 برلین انجام شد و ایران که شرکت کننده ای در این عرصه نداشت، در این المپیک که در سال 1315 شمسی انجام شد دانشجویان مقیم فرانسه را به برلین فراخواند و آنها در این رژه شرکت داشتند؛ از جمله این دانشجویان می توان به مهندس بازرگان که 42 سال بعد اولین نخست وزیر انقلاب اسلامی شد اشاره کرد.

ورزش در ایران از آموزشگاه ها شروع شد اما از دهه 30 رفته رفته به طبقه پایین جامعه کشیده شد و رفته رفته حضور مردان تحصیلکرده در فوتبال شبیه معجزه شده بود. دهه 40 تا 70 این روند چنان راه افراط گرفت که حضور چند تحصیلکرده در تیم هایی مثل هما و پرسپولیس دهه 50 باعث شد این تیم ها، تیم هایی بافرهنگ و تحصیلکرده معرفی شوند.

از دهه 70 قهرمانان ورزشی قادر بودند بدون کنکور در دانشگاه ها حضور یابند؛ بنابراین نسل تحصیلکرده های این دوران هم سر به فزونی گذاشت تا اینکه به طور عمومی 3 گروه مورد بحث و مرور نام و عنوان تحصیلی خود قرار گیرند.


1- مردان نسل اول ورزش ایران که به مقاطعی چون دکترا رسیدند؛ نفراتی مثل مرحوم دکتر برومند و محمد شکیبی و دکتر محمد توکل.

2- مردان نسل میانی که آنها هم عموما با تلاش خود در دانشگاه ها حاضر بودند. در این نسل نه دانشگاه رفتن به راحتی دهه 20 شمسی بود و نه موفقیت های ورزشی باعث حضور این افراد در دانشگاه بدون شرکت در کنکور می شد. این نفرات سخت ترین کار را برای تحصیلات خود و روند آن داشتند. محمد دادگان، علیرضا اسدی، محمد زادمهر و ... در این گروه قرار می گیرند.

3- در نسل سوم مردانی از ورزش تحصیلات بالایی انجام دادند که کنکور نداشتند و با بار اندک علمی به دانشگاه رفته و از آن فارغ التحصیل شدند اما مردانی هم بودند که با داشتن عناوین نایب قهرمانی، به مقاطع دکترا رسیدند. از این جمع علیرضا دبیر و افشین پیروانی در بالاترین سطح علمی مطرح شدند.

امتیاز ویژه علیرضا دبیر نسبت به سایر مردانی که در ورزش حاضر بوده و در دانش و علم، صاحب مدرک دکترا شدند این است که علیرضا دبیر جوان ترین تحصیلکرده جامعه ورزش ایران بود که صاحب مدرک تحصیلی دکترا شد؛ مردی که در ورزش دنیا عنوان قهرمانی جهان و المپیک را داشته است.

دادگان؛ از خداحافظی تا دیپلم افتخار هاوه لانژ

دکتر محمد دادگان تحصیلات خود را در رشته تربیت بدنی آغاز کرد. اتفاقا همین تحصیلات بود که باعث شد او در سال 1361 در حالی که تنها 27 سال داشت فوتبال را برای همیشه کنار گذاشته و به سوی ادامه تحصیلات برود.

روز 17 دی سال 1361 بود که در حضور 100 هزار تماشاگر بازی پرسپولیس و استقلال در دقیقه 19 تابلوی تعویض بالا رفت. چه اتفاقی افتاده بود؟ این را علاقمندان به فوتبال حاضر در ورزشگاه از هم می پرسیدند. دادگان از زمین بیرون آمد و به جای او جواد حسن زاده وارد زمین شد. علی پروین می خواست ابتدا جواد حسن زاده را جانشین دادگان در دفاع راست کند اما او در این پست جواب نداد تا از ابتدای مسابقات تهران سال 1362 جای دادگان را در دفاع راست، عباس کارگر بگیرد.

دادگان در رشته فوق لیسانس تربیت بدنی تحصیلات خود را ادامه داد و در دهه 70 در رشته فیزیولوژی ورزش مدرک دکترا گرفت. سطح علمی دادگان بالا بود. چیزی که با نوع رفتار او از دید قاطبه افراد جامعه همخوانی نداشت و بسیاری او را یک مرد سنتی بدون نیاز به علم و دانش روز فوتبال می دانستند اما به واقع او مدرک تحصیلی را به خاطر عشق و علاقه به کسب دانش و علوم جدید فوتبال و البته به طور عمومی ورزش، دوست داشت.

دادگان جایزه مرکز علمی هاوه لانژ را هم در سال 2002 بعد از برعهده گرفتن مسئولیت ریاست فدراسیون فوتبال دریافت کرد. جایزه ای که به تحقیقات علمی مدیران فوتبال درباره پروژه های علمی و آموزشی تعلق می گیرد. زمانی که دادگان این جایزه را دریافت می کرد آنقدر در فوتبال ایران سروصدا بود و نیروهای بی انصاف منتقد او بودند و حاضر نبودند او را به هیچ قیمتی تایید کنند که نقاط برجسته مدیریت او را هم فراموش کرده بودند، چه رسد به امور دیگری مثل تقدیر علمی از یک مدیر ورزشی مورد انتقاد آنها. اصلا جایزه هاوه لانژ به چشم شان هم نمی آمد چه رسد به اینکه بخواهند او را به خاطر جایزه ای که گرفته مورد تجلیل قرار دهند.

دادگان سال های طولانی در دانشکده تربیت بدنی دانشگاه شهید بهشتی ریاست می کرد و عضو هیات علمی دانشکده ها و دانشگاه های زیادی بود و در تشکیلات ورزش دانشجویی ایران و فیزو هم فعال بود. او حالا هم معاونت تربیت بدنی دانشگاه آزاد اسلامی را در اختیار خود دارد. دادگان که روزی در دانشگاه شهید بهشتی صدای بلندی داشت، هنوز هم در عرصه تشکیلات ورزشی فعال است.

قهرمان المپیک و دفاع از رساله مقطع دکترا

علیرضا دبیر در سال 1390 در رشته مدیریت بازیگانی با گرایش منابع انسانی مدرک دکترا گرفت. دبیر که از سال 1386 و زمانی که تنها 29 سال داشت به عنوان نماینده شورای اسلامی شهر تهران برگزیده شد، رساله پایان نامه تحصیلی خود در مقطع دکترا را با عنوان «مدیریت یکپارچه شهری با رویکرد قابلیت» ارائه کرد و با حضور شهردار - دکتر قالیباف - از رساله فارغ التحصیلی اش در مقطع دکترا دفاع کرد.

علیرضا دبیر اولین قهرمان ورزشی ایران در دنیا بود که در این مقطع تحصیلی و در سن 32 سالگی صاحب مدرک دکترا شد. او از این حیث صاحب رکوردی ویژه است. دبیر پیش از اینکه به این مدارج علمی و کشوری برسد همواره از تحصیلات و ارزش آن می گفت.

بر این اساس باید گفت انگیزه های او برای انجام تحصیلات عمومی و قدیمی و برنامه دار بوده است. دبیر 38 ساله امروز، خاستگاهی از پایین ترین نقاط شهری تهران در شهر ری دارد ولی انگیزه قدرتنمایی در او فوران می کرد.

یک ویژگی خاص او در عالم ورزش، خودنمایی می کند. او تنها مرد تاریخ 64 ساله حضور ایران در عرصه مسابقات کشتی جهانی بوده که به جای یک قهرمان دنیا وارد مسابقات سال بعد شد و از این عنوان قهرمانی دفاع کرد. در تاریخ کشتی کشورمان چنین چیزی توسط علیرضا دبیر برای اولین بار اتفاق می افتاد. سال 1997 در وزن 57 کیلوی قدیم، محمد طلایی جوان 24ساله کشتی آزاد ایران صاحب عنوان قهرمانی شده بود. دبیر در مسابقات جهانی 1998 تهران جای طلایی را گرفت و توانست در مسابقات جهانی 98 قهرمان شود.

البته این اتفاق یک بار دیگر در سال های 93 و 94 میلادی رخ داده بود. در این سال ها عباس جدیدی قهرمان وزن 90 کیلوی قهرمانی جهان تورنتو شده بود ولی در مسابقات جهانی 1994 آنکارا تیم ملی کشتی آزاد ایران با رسول خادم در وزن 90 کیلو به عنوان قهرمانی رسید اما بین این حالت و حالت قبلی که دبیر آن را آفرید یک تفاوت عمده وجود داشت؛ این که جدیدی از عنوان قهرمانی جهان 1993 خود به علت اتهام دوپینگ خلع شده بود.

دکتر کشتی، برادر بزرگتر

دکتر امیررضا خادم صاحب مدرک تحصیلی مدیریت دولتی با گرایش منابع انسانی است. خادم فرهنگ واژگان تخصصی رفتار حرکتی را نوشته و از هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی جایزه گرفته و امروز در هیات علمی دانشکده تربیت بدنی دانشگاه شهید بهشتی حضور دارد.

امیررضا خادم در سال 1367 و در 18 سالگی با تیم ملی کشتی آزاد به المپیک رفت و در 4 المپیک حاضر بود و توان شرکت در المپیک پنجم را هم داشت اما نگذاشتند در این المپیک و مسابقات ورودی اش بخت خود را بیازماید.

او از همان ابتدای جوانی به تحصیلات علاقه نشان داده و زمانی که 28 ساله بود مدیر تیم ملی کشتی بود و در 32 سالگی صاحب مسئولیت ریاست فدراسیون کشتی کشورمان هم شد.

دندانپزشک فوتبال

دکتر محمدرضا زادمهر در سال 1353 در دانشگاه پذیرفته شد و در رشته تربیت بدنی شروع به تحصیل کرد. زادمهر در حال تحصیل در این رشته بود که به خاطر استعداد بالایش در یادگیری با پیشنهاد دوست خود مواجه شد. جواد اله وردی بارها از زادمهر خواست تا انصراف داده و به رشته پزشکی، دندانپزشکی یا داروسازی برود که اتفاقا تحصیلات مرحوم پدر او هم همین داروسازی بود.

زادمهر در سال 1354 بار دیگر در کنکور شرکت کرد و این بار در رشته دندانپزشکی در دانشگاه ملی وقت که از سال 60 به بعد دانشگاه شهید بهشتی شد، پذیرفته شد و تا سال 1359 در این رشته کسب تحصیل کرد و در حین فوتبال هر ترم واحدهای بسیار زیاد درسی را می گرفت.

زادمهر یک فوتبالیست خوب در خط حمله پرسپولیس بود و استعداد بسیار بالایی داشت اما نکته اینجا بود که او باید در یکی از سخت ترین رشته های دانشگاهی درس می خواند و هر ترم حدود 25 واحد تحصیلی می گرفت تا بتواند 5 ساله دوره 6 ساله دکترای دندانپزشکی را به پایان برساند. این برای او یک شانس ویژه هم بود چرا که در سال 59 انقلاب فرهنگی شد و دانشگاه ها تعطیل شد و زادمهر اگر می خواست در درس خواندن تعلل کند، انقلاب فرهنگی مدرک او را گرفته و نگرفته، نیمه کاره می گذاشت؛ مثل فریدون معینی و ابراهیم آشتیانی که به خاطر انقلاب فرهنگی مجبور شدند تحصیلات خود را در رشته دکترای تربیت بدنی در بروکسل پایتخت بلژیک نیمه کاره گذاشته و به ایران برگردند.

آخرین دکتر فوتبال

دکتر افشین پیروانی یکی از دکترهای متاخر در این نسل است. او در رشته مدیریت کلان سازمان مدرک دکترا گرفته است. پیروانی فوق لیسانس مدیریت را در ایران گرفت اما برای کسب تحصیلات تکمیلی در این رشته نادر و منحصر به فرد به آمریکا رفت و حالا با مدرک تحصیلی مدیریت کلان سازمانی صاحب مدرک برجسته دکتراست.

افشین پیروانی در دوران فوتبال هم پرتلاش بود و تلاش او برای برگشت به اوج و بازگشت به تیم ملی فوتبال در دوران حضور بلاژویچ به واقع ستودنی بود.

زندگی اروپایی فقیرانه

دکتر بیژن ذوالفقارنسب سال 1358 همراه فریدون معینی و ابراهیم آشتیانی فوتبال را کنار گذاشته و به علت اینکه در دانشگاه تهران دانشجوی نمونه بودند، صاحب بورسیه شدند. آنها در حال تحصیل بودند که اعلام شد انقلاب فرهنگی شده و این افراد باید به ایران برگردند.

معینی و آشتیانی به ایران برگشتند و به علت برگشت شان مورد محبت واقع شده و به سمت مربیان تیم ملی امید منصوب شدند اما ذوالفقارنسب علیرغم از بین رفتن بورسیه خود، در بروکسل ماند و ادامه تحصیل داد و با کار کردن و بازی در یک تیم آماتور، حداقل خرج تحصیل خود را به دست می آورد.

او در رشته تربیت بدنی در سال 1363 و زمانی که 36 ساله شده بود مدرک تحصیلی دکترا گرفت؛ با این حال دوران تحصیل برایش بسیار سخت بود و بارها عنوان داشته که بازی در تیم های آماتور به جز هزینه های تحصیلی، برایش تنها در حد یک غذای حداقلی ارزش مالی داشت.

برادران دکتر و قهرمان جهان

رسول خادم دکترای جامعه شناسی با گرایش گروه های اجتماعی دارد. او که در شورای اسلامی شهر تهران هم حضور دارد، در حال حاضر عنان کشتی ایران را در دست دارد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بیشترین طلا را در رشته کشتی آزاد گرفته است.

رسول خادم که در کشتی ایران از وزن 62 تا 130 کیلو ملی پوش بوده و از این حیث در دنیا صاحب یک رکورد است، به این علت که همزمان هم رییس فدراسیون کشتی و هم سرمربی تیم ملی بوده، امتیاز و رکوردی تخصصی دارد.

رسول خادم از چهره های محبوب کشتی ایران بوده و جالب اینکه سه مردی که در سال 1998 در مسابقات جهانی، ایران را بعد از 33 سال در دنیا به عنوان قهرمانی رساندند یا به عبارتی در این تیم قهرمان حضور داشتند، هر سه دکتر شدند. امیررضا خادم که در آن زمان 28 ساله بود، مدیر تیم های ملی بود. او خودش 2 سال بعد در المپیک 2000 سیدنی بار دیگر روی کشتی آمد و در این مسابقات چهارم شد. او در سال 2004 هم عزم برگشت به کشتی و حضور در المپیک داشت که البته نگذاشتند. ضمن اینکه در آن تیم 98 دبیر جوان قهرمان مسابقات شد و رسول با 2 سال دوری از میادین در وزن آخر کشتی به فینال رسیده، دوم شد و سهمی مهم در عنوان قهرمانی ایران داشت.

پزشکی که در تیم دهداری بود

دکتر علیرضا اسدی یکی دیگر از نسل فرهیختگان فوتبال ایران بوده که در همان دوران جوانی دهه 60 وقتی فوتبال بازی می کرد و بازیکن تیم فوتبال تیم بنیاد شهید تهران بود، دانشجوی پزشکی بود.

در سال 1365 وقتی تیم ملی جوان برای انجام بازی برابر تیم ملی فوتبال کویت به کشور قطر می رفت، تلویزیون برای اولین بار به معرفی بازیکنان تازه تیم ملی فوتبال مثل جواد زرینچه، مهدی فنونی زاده، محمد ژاله مستقیم، صمد مرفاوی و البته علیرضا اسدی پرداخت و برای اولین بار جامعه فوتبال کشورمان با او آشنا شد.

علیرضا اسدی در آن برنامه تلویزیونی خودش را اینگونه معرفی کرد: «بنده علیرضا اسدی دانشجوی پزشکی و 24 ساله هستم!»

او امروز دبیر فدراسیون فوتبال است و کاملا روشن است اگر به تیم ملی دوران دهداری دعوت شده به علت علاقه خاص دهداری به بروبچه های تحصیلکرده فوتبال بود. دهداری برای خودش معیارهای ویژه ای داشت. مثلا اگر دو بازیکن بودند که اولی 55 درصدی و بی سواد و دیگری 45 درصدی و باسواد بود، این بازیکن دومی بود که به تیم ملی دعوت می شد. درست مثل وقتی که بین دو بازیکن همتراز، بازیکنی مقبول طبع دهداری واقع می شد که جوان تر یا شهرستانی باشد.

تحصیلات، شهرستانی و جوان بودن 3 معیاری بود که با توجه به آن یک فوتبالیست البته در صورت با اخلاق بودن و کمی فوتبال بلد بودن محبوب دهداری می شد.

مهاجمی که جاده های بزرگ می ساخت

مهندس حسینعلی کلانی از فرهیختگان بنام و مودب فوتبال ایران بوده که هیچ کس از او ولو در دوران اوج فوتبالش بی احترامی و بی ادبی ندید. در دهه 40 و ابتدای دهه 50 این بازیکن محبوب فوتبال ایران در اوج بود و همزمان با حضور در اوج فوتبال ایران به تحصیل در رشته مهندسی عمران دانشگاه تهران پرداخت و در این رشته بسیار مستعد و با استعداد بود.

او با نمرات بالا فارغ التحصیل شد و در دانشگاه محصل تحصیلش شاگرد اول محسوب می شد. کلانی چنان توانا بود که در فاصله دوران فارغ التحصیلی تا خروجش از ایران در سال 1367 پروژه های بسیاری را گرفت و با موفقیت آنها را انجام داد. او در جاده سازی از بزرگان بود و کارهایش همه مورد توجه و شایسته بود.

مهندس شیمی با معجون فوتبال و زیرکی

مهندس داریوش مصطفوی هم از دسته افرادی بود که برای ادامه تحصیلات خود در ابتدای دهه 50 به ایالات متحده آمریکا رفت و در رشته مهندسی شیمی فارغ التحصیل شد. گرایش مصطفوی هم مثل مرحوم شیرزادگان نفت بود. او بعد از پایان تحصیلات خود به ایران برگشت و از سال 58 فعالیت های خود را در کشورمان بعد از سال ها دوری ادامه داد.

فوق لیسانس در آستانه 60 سالگی

محمد مایلی کهن هم از دسته بروبچه های تحصیلکرده فوتبال ایران بود که در سال 1356 مدرک تحصیلی لیسانس تربیت بدنی را از دانشگاه تربیت بدنی دریافت کرد و حدود 30 سال بعد در سالیان میانی دهه 80 فوق لیسانس این رشته را گرفت. مایلی کهن که در فوتبال ما به صراحت لهجه و اعتراض همیشگی به همه سوژه ها در هر قسمتی مشهور است، این فوق لیسانس را در پنجاه و چند سالگی دریافت کرد.

از دست دادن تیم ملی به خاطر علم

بارها عنوان کرده ایم که در سال های 42 تا 44 فوتبال ما تحت تاثیر قدرت تهاجمی دو فوتبالیست جوان یعنی همایون بهزادی و حمید شیرزادگان قرار داشت. بهزادی تا آخر در فوتبال ماند اما شیرزادگان در 24 سالگی زمانی که به اوج رسیده بود به آمریکا رفت و تحصیلاتش را ادامه داد و مهندس صنایع نفتی شد.

شیرزادگان در سال های دور از ایران تنها یک بار برای تیم ملی در مسابقات فوتبال بازی های آسیایی 1966 بانکوک بازی کرد. او دوران اوج فوتبالش را به خاطر تحصیلات دانشگاهی از دست داد و یک یادگار ارزنده از خودش برای فوتبال ایران باقی گذاشت. این یادگار ارزنده چیزی جز تیم فوتبال نفت تهران نبود؛ باشگاهی که حالا بهترین روزهای فوتبال خود را در این تاریخ 40 ساله تجربه می کند. شیرزادگان که در سال 52 به ایران برگشته بود و مدرک فوق لیسانس داشت در سال 80 عزم ادامه تحصیل آن هم در 61 سالگی گرفت و به نگارنده سطور گفت که تصمیم دارد تحصیلات را ادامه دهد و تا مدرک دکترا بالا بیاید؛ اتفاقی که هیچ گاه رخ نداد و او بیمار شد و خلاصه در سال 1386 چهره در نقاب خاک فرو کشید.

باز هم دوومیدانی مظلوم بود

دکتر سید حمید سجادی در این مقال مرد مورد اشاره و نظر ماست؛ مردی که مدرک دکترایش، مدیریت و برنامه ریزی در تربیت بدنی و علوم ورزشی است و به اعتبار این مدرک در سال 1390 تا آستانه کسب عنوان وزارت ورزش و جوانان هم پیش رفت. دوومیدانی مثل همیشه اینجا هم ظلم تحمل کرده و مهجور است و ما با حضور آن همه تحصیلکرده مثل پرویز کماسی، بیژن شادمهر، عالمشاه، حسین شایان و ... تنها یک نفر را معرفی می کنیم؛ بزرگمردی که نامش سید حمید سجادی است. حمید سجادی را می توان بهترین دونده تاریخ استقامت و نیمه استقامت ایران دانست. هنوز 4 رکورد دوومیدانی ایران شامل 1500 متر، 3000 متر با مانع، 5000 متر و 10 هزار متر ایران متعلق به اوست.

سجادی مقام های زیادی دارد که با توجه به اینکه ایران در دوومیدانی استقامتی مهجور مانده، ارزشمند است. او در سال های 19914 و 1993  به ترتیب در مسابقات آسیا و صحرانوردی آسیا مدال طلا گرفت. در بازی های آسیایی 1998 نقره گرفت و این در حالی بود که می توانست در این مسابقات طلا بگیرد اما روی یکی از موانع زمین خورد؛ با این حال برخاست و ادامه داد و سرانجام مدال نقره گرفت.

او 4 بار هم در مسابقات قهرمانی آسیا مدال برنز دریافت کرد و 2 بار هم در بازی های آسیایی که آن روزها سطحی در حد مسابقات جهانی داشت، چهارم شد. سجادی بعدها به 5 هزار متر و 10 هزار متر روی آورد و در حالی که این 2 ماده رشته های تخصصی او نبودند با این حال او در حال حاضر رکورددار ایران است.

دکتری که قهرمانی المپیک را از او گرفتیم

دکتر علی اکبرنژاد از آدم های بسیار موفق جامعه کشتی ایران است که مدرک تحصیلی او دکترای فیزیولوژی ورزش است. اکبرنژاد از مسابقات آسیایی 1986 سئول در تیم ملی کشتی و در وزن 68 کیلوگرم حضور داشت. او بعد از مدتی در مسابقات کشتی المپیک 1992 به جای اکبر فلاح نماینده ایران شد. اکبرنژاد در این مسابقات در آستانه حضور در فینال بود اما اشتباه یکی از داوران ایران در مسابقه ای که به طور موازی برگزار می شد باعث شد معادلات ما به هم بخورد. به عبارتی یک هموطن دانسته یا ندانسته با اشتباه داوری خودش یک نفر دیگر را به جای اکبرنژاد به فینال المپیک برد و اکبرنژاد به مسابقه رده بندی رفت و بی روحیه باخت و چهارم شد. او 2 سال بعد در بازی های آسیایی 1994 هیروشیما طلا گرفت./ب1

همشهری تماشاگر