احمد خواجه حسنی

اخیراً فرمانده کل ارتش در خلال یک سخنرانی، تذکر جدی فرمودند تا از القابی که جنبه ی تملق و چاپلوسی دارند اکیداً خودداری شود.
پرداختن به این آفت جامعه ستیز در وضعیت فعلی بنا به ملاحظاتی بدیهی و حائز اهمیّت است.
چاپلوسی رویه ناپسندی است که قدمتی دیرینه دارد، بدین مضمون که از دیرباز تاکنون در اعصار مختلف جریان داشته و به اقتضای زمان و مکان، توسط برخی مجیز گویان مورد استفاده قرار گرفته، در ایران امّا قضیه تا حد متفاوتی نمود پیدا کرده است.
یحتمل، امتیازاتی که نصیبِ بادمجان دور قاب چین های ناصرالدین شاه شده را اطلاع دارید، این آفت دهشتناک چنان رشد و نمو یافته که گزاف نرفته مرقوم دارم در بطن جامعه نهادینه شده و چه بسا به یک فرهنگ مابین ایرانیان بدل گردیده ، این پدیده هولناک از منظر جامعه شناختی برآیند یک سیستم معیوب ارتباطی است، حاشا که در پاره ای موارد، راه میان بر و نردبانی است که بی پروا به کار گرفته شده و متأسفانه عمدتاً منتج به مطلوب می گردد.
سپاس گزاری و تحسین و ترویج فرهنگ قدرشناسی، قابل ستایش و تمجید است مادامی که از دایره اعتدال خارج نگردد.

با بسط و توسعه شبکه های اجتماعی در کشور، استراتژی های سالوسی و مجیزگویانه نیز در بستر فضای رها و بدون قید و بند مجازی رخنه نموده و می رود تا رسالت ارزشمند رسانه را به باد فنا دهد و چه شیوا فرموده اند؛  "متملقین و چرب زبانان اغلب نیتی ناپاک در قلب می پرورانند".{۱}
امروزه روز درجه حرارت چاپلوسی با توجه به تغییرات مرسوم دولتی و عرف انتصابات در حال اوج گیری است و در این حوالی مدیران تصمیم ساز بیش از همه در معرض خطر قرار دارند چرا که برخی نوکیسه های فرصت طلب و به ظاهر رسانه ای، در ایلغار بی فرهنگی، با مخاطب قرار دادن مسؤلین و کاربست القاب و صفات دهن پر کن،برآنند تا جایی برای خود و نزدیکانشان دست و پا کنند غافل از اینکه با رویکرد آماتور گونه، ناخودآگاه با یک تیر چند نشان  می زنند ، هم اینکه شأن و منزلت مسؤل بینوا را در منظر افکار عمومی به سخره گرفته، حرمت رسانه را تنزل بخشیده، خود را انگشت نمای مخلوق نموده و یک کلام حیا را خورده و آبرو را قی کرده اند!

خالی از فایده نیست عنوان نمایم که فرم گزارش نویسی،درج خبر و شیوه نگارش جملگی قائم به رعایت اصول و استانداردهای تعریف شده است، برخی عوامل امّا با طمع کاری و شتاب زدگی ناغافل، از هول حلیم انتصابات در دیگ افتاده و به نوعی نقره داغ می شوند !!!
از این رو بایسته می نماید مدیران محترم، تحرکات معدودی از موج سواران را موشکافانه رصد کرده و با درک درستی از واقعیت های موجود،سوداگران را در تحقق خواست خود ناکام گذارند،به شعائر فریبنده و تمجید و تحسین های پوشالی نهیب زده تا این قماش، مجال و میدان پیدا نکنند،اجازه ندهید انسان های کوچک، این ندیمان بادمجانی {۲} در پشت میزهای بزرگ به انزوای نخبگان واقعی نیشخند بزنند و در عمل برای تحقق ارزش های اخلاقی و مفاهیم ارزشی وقعی قائل نباشند.

باورمندم کسر قابل توجهی از مشکلات و معضلات جامعه ی امروز،ریشه در این کج رفتاری دارد و چاپلوسی در قالب یک نوع استراتژی رفتاری باعث شده تا دو رویی و دو رنگی در جامعه باب شود.
در اینجا نقش رهبران و مدیران به علاوه واکنش جنابشان در مواجهه با این مقوله، تعیین کننده و راه گشاست،همانگونه که معمار کبیر انقلاب رحمت الله در مقابل تحسین و تمجید یکی از نمایندگان مجلس اول، عالمانه و مدبّرانه فرمودند؛ خوف این دارم که با این فرمایشات براى من یک غرور و انحطاطى پیش آید، من به خداى تبارک و تعالى پناه می برم !!!
به شهادت احادیث و روایات معتبر و مؤثق، حضرت محمد (ص) با صراحت و به کرّات پیروان حقیقی شریعت خدا و رهروان راستینش را از این رفتار بد بر حذر داشته تا جایی که دستور دادند: به صورت ستايشگران چاپلوس خاک به پاشيد.{۳}
این فرامین در مواجهه با اشخاصی مطرح شده که در مقابل مقام بالاتر به کرنش،ظاهر سازی و تملق متوسل شده اند و نیک آگاهند که ستایش بی اندازه خودپسندی می آورد و انسان را سرکش می کند.
بر همگان روشن است که در نظام اخلاقی اسلام، معیار و ملاکى براى این قبیل سوء رفتارها تعریف نشده، فلذا یکى از انتظارات موجّه از یک نظام اخلاقی کارآمد، پس زدن اینگونه افراد و زدودن دامان خود از وجود خبیث این قبیل افراد است،اشخاصی ضعیف النفس و حقیر، که با کاربست رذایلی همانند دروغ، عجز، فریب و ریا کاری اهداف پلیدی در سر دارند.

آورده اند که عبداللّه بن عمر که از بیعت با امیر مؤمنان علی علیه السلام امتناع ‏ورزیده بود؛ به محض اینکه عبدالملک مروان به خلافت رسید و حجاج بن یوسف را به ‏استانداری منصوب کرد، شبانه نزد حجاج آمد تا بیعت کند، حجاج که از آمدن بی‏ موقع و "چاپلوسانه" عبدالله، تعجب کرده بود،چون به بسترخواب رفته بود، اجازه نداد که عبدالله با او دست بدهد، بلکه پای خود را از زیر لحاف ‏بیرون آورد و گفت: با پایم بیعت کن.
نقش مدیر و مسؤل اینجا برجسته و قابل تأمل است که با ایجاز و دقّت نظر از مقاصد و درونیات متملقان آگاهی پیدا کرده و افرادی را که در پیرامون حاکمان و صاحبان قدرت بدین قصد و نیّت گرد می‌آیند، طرد کنند، برانند و یقین حاصل نمایند که انسان توانمند،کارآمد و توسعه یافته از نیاز به نمایش، عبور کرده است، در سخن گفتن اظهار فضل نمی کند و از چاپلوسی دیگران مشمئز می شود.

در نهج البلاغه از عدم به کار گماشتن افراد متملق و چاپلوس سخن به میان آمده و ایضاً بهترین انسان‌ها را منتقدان با نقد سازنده و برگزیده‌ترین مشاوران را بیان‌کنندگان حقیقت‌های هر چند تلخ معرفی کرده است،همان معدود افراد صادق و لایقی که در چرخه ی پاچه خواری و دولا راست شدن ها جایی ندارند و به گمان برخی ها از قافله عقب مانده اند.

شاید زمان آن فرا رسیده که با تأسی و عبرت آموزی از شاهکار کم نظیر سلطان قابوس پادشاه فقید عمان درس گرفته و عمل پیشه کنیم !
ایشان با وسعت نظر مثال زدنی، چند تن از مخالفان سیاسی خود را جذب حکومت کرده به گونه ای که هم اکنون برخی از آن ها متصدی پست های بالای دولتی{۴} هستند.

نگارنده بر این باور است که امراضی چون طاعون، تیفوس و همه گیری کرونا دیر یا زود ریشه کن می شوند و به پایان راه خود می رسند، تملق و چاپلوسی امّا به ظاهر در قاموس برخی افراد سست عنصر و ضعیف تمامی ندارد !


✓  تجویز راهبردی
•• اگر بهر چاره جویی و التیام این آلام در پی مرهمی باشیم، ضماد و پماد آن تنها در شایسته سالاری، برابری فرصت ها و عدالت محوری است زیرا در هر جامعه‌ای که کارها بر اساس استعدادها تقسیم نشود، درواقع همه بیکارند.

منابع؛
۱_فرانسوا ولتر، فیلسوف دوران روشنگری
۲_ عبید زاکانی؛
سلطان محمود را در حالت گرسنگى، بادمجان بورانى پيش آوردند.
خوشش آمد و زياد خورد و گفت: بادمجان طعامى است خوش.
نديمى در مدح بادمجان فصلى پرداخت.
سلطان چون سير شد، گفت: بادمجان سخت مضر چيزى است، نديم در مضرت بادمجان مبالغتى تمام كرد. سلطان گفت: اى مردك نه آن زمان مدحش می گفتی؟!
نديم گفت: قربان! من، نديم توأم نه نديم بادمجان.
۳_علامه مجلسى‏ _ بحار الانوار
۴_ اشاره به یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان که در گذشته سخنگوی جبهه سیاسی مخالف سلطان قابوس بودند.