واژه گریزگرایی، مفهوم عدم مشارکت یا مشارکت ناپذیری در فعالیتها و امور اجتماعی را بیان می کند. گریز از دیگران و کارهای گروهی همیشه از سرانفعال، بی تفاوتی یا بی مسئولیتی نمی باشد بلکه در شرایطی ممکن است خود یک روش و تاکتیک اعتراض و نارضایتی گردد که در حقیقت باید آن را گریزآگاهانه، هدفدار و فعال نام گذاشت. گریزگرایی از هر نوع و به هر میزانی که باشد انزوا و کناره گیری را در منش و عملکرد فرد آشکار می نماید و او را از پذیرش نقش ها و حتی ارتباط گفتاری با دیگران به دورساخته و لذا وی را وادار به ترجیح تک زیستی بر چند زیستی می سازد.
در یک تقسیم بندی کلی می توان گریزگرایی را دو نوع عمومی و خاص در نظر گرفت. گریزگرایی عمومی، فرد را در تمامی ابعاد حیات اجتماعی به انزوا و عدم مشارکت می کشاند. این گریز غالبا ریشه در ویژگی روان شناختی و خصلت های فردی و شخصیتی افراد دارد. نوع خاص گریزگرایی که معمولا یک عرصه یا محدوده ای از فعالیت های اجتماعی و گروهی را در بر می گیرد مبتنی بر ویژگی های روان شناختی و فردی نیست بلکه شرایط و عوامل اجتماعی و گروهی، دست اندرکار پیدایش و گسترش آن می باشند و به همین دلیل گریزگرایان نوع خاص از جهت کمی در یک دامنه ی نسبتا وسیع جمعیتی قرار می گیرند.
وقتی نرخ و میزان یک واقعه در جامعه افزایش یافته و تکرار گردد آنگاه می توان سخن از یک پدیده اجتماعی به میان آورده و آن را با استفاده از رویکردهای نظری جامعه شناسی مورد بررسی قرار داد. یکی از پدیده ها در دنیای جدید که در کنارعرصه های دیگر زندگی نمایان گردیده است به حوزه سیاسی مربوط می شود. این پدیده همان گریزگرایی سیاسی است که در نقطه مقابل خود، مشارکت سیاسی را دارد. این نوع گریزگرایی در دو دسته از جوامع و به شکل کاملا متفاوت قابل توصیف و تبیین است. در برخی از کشورها گریزان شدن افراد در امور سیاسی نه از دلزدگی و یاس و نه به انگیزه اعتراض و مبارزه منفی بلکه به علت وجود تنوع و تکثر مشارکت در امور اجتماعی و نیز غیرسیاسی شدن بسیاری از حوزه های فعالیت می باشد. غیرسیاسی شدن امور و گسترد گی عرصه های مشارکت، امکان انتخاب برخی حوزه ها جهت فعالیت وعکس آن تمایل به گریز از برخی دیگر را برای افراد فراهم می سازد. در این وضعیت کسانی هستند که نه دوست دارند عضو و طرفدار حزب شوند و نه حتی در انتخابات مرسوم (چه به عنوان کاندیدا و چه رای دهنده) مشارکت نمایند.
از آنجا که در جوامع توسعه یافته، مشارکت به شکل غیرتوده ای و در قالب سازمانهای غیرحکومتی((N.G.Oتعریف و عملیاتی گردیده است، گریزسیاسی به یک گریز گرایی عام وهمه جانبه مبدل نمی شود و در حد خاص و محدود خود باقی می ماند. برخلاف این جوامع در دیگر کشورها که اصطلاحا توسعه نیافته و کمترتوسعه یافته نامیده می شوند، گریز وعدم مشارکت سیاسی می تواند نشانه دلزدگی، نارضایتی و یاس از وضع موجود باشد. در این جوامع عدم تحقق وعده ها(حداقل برای بخشی از جامعه) وعدم وجود یا محدودیت در گزینه های مشارکت، سرآغاز یک گریز معناداراست که نوعی مبارزه منفی را در ذهن متبادرمی سازد.
در جوامع توسعه نیافته و کمترتوسعه یافته، گروه های ناراضی با این توجیه که در قدرت سهیم نیستند (با توجه به اینکه قدرت، مقدمه دستیابی به حقوق و مطالبات است) مشارکت را امری بیهوده تلقی می کنند وعدم پذیرش نقش ها و فعالیت های سیاسی را به عنوان یک تاکتیک و رسانه که صدایشان را به دیگران می رساند، مورد استفاده قرارمی دهند. در این گونه جوامع به همان علت که مشارکت پذیری از نوع پوپولیستی یا توده گرایی و مردم انگیزی شکل می گیرد، گریزگرایی سیاسی نیز ممکن است با رنگ و روی پوپولیستی بوجود آید. در این حالت، جامعه به دو شق مشارکت گرایان و گریزگرایان تقسیم خواهد شد. شق گریزگرا هر چند در مقطعی دست به سکوت و انزواطلبی می زند اما به طور بالقوه آماده پذیرش هر نوع تحریک هستند. این تحریک سازی ممکن است از سوی کسانی انجام گیرد که روزگاری قدرت را در دست داشته و امتحان نامقبولی در معرض ملت خود به نمایش گذاشته و نیز ممکن است افرادی باشند که در گذشته ای نه چندان دور سابقه ی زشتی از استعمارگری و حمایت ازاستبداد را در خاطره ی تاریخی ملت های توسعه نیافته از خود بر جای گذاشته اند. شاید بتوان گفت این تحریک پذیری تحت یک عامل روانی-اجتماعی به نام نفرت ناشی از احساس بی عدالتی رخ نماید. بدین صورت که انسانها وقتی در جهت احقاق حقوق خود در مقابل طرف دعوی دچار احساسات نفرت آلود می گردند به ضعف حافظه نیز گرفتار شده و ممکن است با یک ساده سازی و تحلیل اشتباه دست به دامن زندان بانان و دشمنان دیروز خود گردند. اینگونه است که اگر گریزگرایی سیاسی گسترده و مستدام شود ممکن است از طریق بازگردانی و باز تولید استعمارگران و استبدادیان گذشته، هزینه سنگین وغیرقابل جبرانی را تا ضعف و نابودی سرمایه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بر یک ملت وارد سازد./ج