حوریزاد قائدی:

نخل خرما Phoenix dactylifera L.     نقش مهمی در اقتصاد کشورهای تولید کننده این محصول دارد. حدود 88 درصد خرمای تولیدی دنیا، در شرق میانه و شمال آفریقا، ایران، عربستان سعودی، پاکستان، الجزایر، امارات متحده عربی، سودان، عمان و مغرب تولید می‌شود. ایران 15% خرمای جهان را تولید می‌کند، گرچه متوسط عملکرد تولید در نخلستان‌های ایران از متوسط عملکرد تولید در جهان، بسیار کمتر است. عمده‌ترین مناطق تولید محصول خرما در ایران شامل استان‌های خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان می‌باشند. آسیب‌های وارده به نخل خرما می‌تواند ناشی از آفات و بیماری‌ها، عوامل اجتماعی اقتصادی و زیست محیطی باشد. افزایش کشت نخل خرما در سال‌های اخیر به صورت تک کشتی سبب بروز چالش‌های جدیدی از جمله ظهور آفات و بیماری‌ها شده است که می‌تواند بهره‌وری کشت را تا 30٪ کاهش دهد. چوب‌خواران خرما باعث کاهش کمی و کیفی میوه‌های درخت و ضعیف شدن تنه و درنهایت باعث افتادن و مرگ درخت می‌شوند. مهم‌ترین این آفات، سوسک شاخک بلند خرما (شکل 1) و سوسک‌های کرگدنی (شکل 2) می‌باشند.

 لاروهاي سوسک‌ شاخک بلند در اندام‌هاي زنده‌ی درختان مسن و فرسوده نشو و نما می‌کنند و برعکس لارو سوسک‌هاي کرگدنی در بافت‌هاي پوسیده و خشک شده دیده نمی‌شوند. تجمع فضولات و شیره گیاهی و خاک اره، خمیر قهوه‌ای رنگی را به وجود می‌آورد. درخت آلوده می‌تواند براي مدتی باقی بماند تا زمانی که یک عامل خارجی نظیر باد یا نیروي مکانیکی دیگري آنرا بشکند.

شکل 1-

در میان سوسک‌های کرگدنی، جنس Oryctes از قدیمی‌ترین جنس‌ها است که فعاليت گونه‌های آن با خسارت شدید به پایه خوشه‌ها و ایجاد تونل‌های طولاني در داخل بافت تنه باعث تضعيف نخل خرما شده و ضمن کاهش بهره وری توليد، شرایط را برای فعاليت عوامل بيمارگر فراهم مي‌کنند. سوسک شاخ‌دار خرما (سوسک کرگدنی خرما) Oryctes elegans perll به سبب شیوه‌ی تغذیه خاص خود که از قسمت‌های

شکل2

مختلف نخل می‌تواند تغذیه کند؛ دارای اهمیت اقتصادی زیادی می‌باشد. حشرات کامل این آفت دالان‌هایی در تنه درختان یا ساقه‌های میوه‌‌دهنده ایجاد و از بافت‌های زنده تغذیه می‌کنند. لاروها سوراخ‌ها یا حفراتی در تنه ایجاد می‌کنند و در نهایت می‌توانند باعث شکستن تنه نخل خرما شوند. آسيب ناشي از آن به نخل‌های خرمای جوان و نخلستان‌های قدیمي‌تر و با فاصله کاشت کمتر از 5 متر بيشتر است. حشرات کامل گاهی در ساقه خوشه تخم‌گذاری کرده و لاروها در یک طرف ساقه تونل ایجاد می‌کنند و در نتیجه در طرف آسیب دیده خوشه کوچک‌تر است در حالی‌که در طرف دیگر اندازه میوه‌ها طبیعی است. چنانچه شدت آسیب به ساقه بالا باشد، کل میوه‌های روی خوشه چروک شده و گاهی ریزش می‌کند. خروج شیره‌ گیاهی از محل تغذیه لاروها محیط را برای فعالیت قارچ‌ها و باکتری‌ها مساعد می‌کند. در تحقیقات اخیر، مشخص شده است که حشرات کامل سوسک شاخ‌دار خرما ناقل عامل بیماری خشکیدگی برگ درختان نخل خرما می‌باشند. برخي پژوهشگران نیز اظهار داشته‌اند که تخمگذاری بعضی از گونه‌های چوب‌خوار نخل در محل تغذیه لاروهای سوسک شاخ‌دار اتفاق مي‌افتد و در نتيجه، افزایش جمعيت این گونه به طور بالقوه فعاليت سایر چوب‌خواران را افزایش مي‌دهد.

برای مبارزه با این آفات باید از تلفیق چندین روش در کنار هم استفاده کرد. کاربرد غیر اصولی سموم شیمیایی در نخلستان به تنهایی مفید نخواهد بود. استفاده از کنترل بیولوژیک، پایه اصلی برنامه مدیریت تلفیقی آفات نخل خرما است. سه روش کنترل از جمله زراعی، مقاومت ارقام وکنترل شیمیایی به عنوان روش‌های تکمیلی در برنامه ایجاد مدیریت تلفیقی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کنترل زراعی با اجرای عملیات به‌باغی مانند خاک‌ورزی، گرده افشانی، آبیاری و تکریب در کاهش خسارت آفات نخل خرما بسیار موثر است. به طور کلی خسارت چوب‌خوارها زمانی افزایش می‌یابد که درختان ضعیف باشند زیرا درختان قوی توانایی دفع این دسته از آفات را دارند. حساسیت ارقام مختلف نخل خرما نیز برنامه مدیریت تلفیقی آفات این گیاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای کنترل مناسب این آفات، داشتن سیستم پیش‌آگاهی و ردیابی ضروری است. باید به طور منظم از نخلستان‌ها بازدید انجام شود و همچنین از انواع تله‌های نوری و فرمونی در زمان مناسب استفاده گردد. به عنوان یک گام تکمیلی، تعدادی از آفت‌کش‌های اختصاصی برای کاربرد در برنامه مدیریت تلفیقی در مواقع ضروری قابل استفاده است.