اتحاد خبر-زهره عرب: امسال نسیم بهاری بوی انتخاباتی دارد و جناح ها و طیف های سیاسی هر کدام در تکاپوی معرفی، تبلیغ و آماده شدن برای این انتخابات هستند. فضای انتخاباتی بر روزنامه ها و رسانه ها و حتی فضای مجازی حاکم است و اخبار گوناگون از آخرین تحولات انتخابات شوراها و ریاست جمهوری را می توان با سرک کشیدن در سایت ها و پایگاه های مختلف به دست آورد. کنش‌های سیاسیون در آستانه انتخابات نیز تا حدودی آغاز شده و نوروز امسال رنگ و بوی انتخاباتی داشت. انتخابات شوراهای شهر و روستا که امسال دور پنجم آن برگزار خواهد شد و همچنین دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که قرار است 29 اردیبهشت امسال برگزار شود باعث شد آغازین روزهای سال ۹۶ نیز، روزهای کاملاً انتخاباتی باشد.

در سایه این واقعه مهم سیاسی انتخابات شورای شهر نیز برگزار خواهد شد که در سطح و بُعد، قابل مقایسه با انتخابات ریاست جمهوری نیست اما از منظری دیگر این انتخابات اهمیتی دوچندان می یابد. اهمیت این انتخابات از آن جهت است که بسیاری از تحلیلگران پیروزی در آن را دروازه پیروزی برای مجلس و دولت در عرصه سیاسی ایران می دانند. به عبارت دیگر شورای شهر و روستا بستری برای تمرین ورود به سایر عرصه های قدرت سیاسی می باشد و از آن جهت که دریچه ی همکاری با نظام سیاسی می باشد قابل توجه و تأمل است.

به همین دلیل باید به انتخابات شوراها نیز که همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار می شود بپردازیم. بر همین مبنا اتحاد جنوب نگرخواهی با موضوع تحلیلی از انتخابات شوراها با محوریت سه پرسش زیر انجام داده است که شما را به خواندن آن دعوت می کنیم:

1. عملکرد شوراها در فضای کل کشور یا استان ها را چطور ارزیابی می کنید؟

2. نقاط قوت و ضعف شوراها چیست؟

3. به عقیده شما معیارهای یک انتخاب خوب چیست؟

رانت جویی و قبیله سالاری مردم را نسبت به شوراها بدبین کرده است

خسرو دهقانی

۱. شورا از ریشه دارترین نهادهای مدنی و مقررات سنتی و از بارزترین شیوه های عقلایی در زندگی جمعی است؛ در عین حال یکی از ارکان اصلی دموکراسی و مشارکت تمامی افراد در کلیه امور و تصمیم گیری ها است. شوراهای شهر و روستا از ارکان و و زمینه های حکمروایی خوب می باشد. با توجه به وظایفی که قانون اساسی و قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراها بر عهده شوراهای اسلامی شهر و روستا گذاشته، بررسی و تحلیل عملکرد شورای شهر و روستا در حوزه عمرانی - کالبدی، اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی - مالی قابل ارزیابی است. با توجه به این شاخص ها و ارزیابی های علمی که صورت گرفته، عملکرد شوراها در کل موفقیت آمیز نبوده است. عملکرد شورا در طی این چند دوره مبین آن است که شورای شهر طی سه دوره فعالیت  نتوانسته اند اعتماد اجتماعی شهروندان را به شورا جلب نمایند؛ که نمود آن در عدم توفیق شورا در جلب مشارکت اجتماعی شهروندان در برنامه های ساختاری و اجرایی  نمایان است. در عین حال نتایج و برایند فعالیت شورها در استانها و به خصوص استان بوشهر  نشان می دهد که فعالیت شورای شهر در سه حوزه عمرانی، فرهنگی و اقتصادی کارآمد نبوده، به طوری که عمده توجه شورا به حوزه عمرانی شهر که نمود و تظاهر بیشتری نزد شهروندان دارد جلب شده و به حوزه های فرهنگی و اقتصادی شهر کمتر توجه شده است. در عین حال فقدان دید راهبردی و چشم انداز مشخص برای تحولات شهری، در مصوبات شورای شهر نمایان است. در واقع پرداختن به مسائل روزمره توسط شورای شهر از مهمترین موانع اقدامات راهبردی و بلند مدت شورا بوده است. همچنین محدودیت های ساختاری و قانونی شوراهای اسلامی شهر که آنها را محدود به شورای شهرداری نموده و نه شورای شهر، یکی دیگر از زمینه های عدم موفقیت این شورا در انجام اقدامات راهبردی محسوب می شود.

۲. به نظرم مهمترین نقطه قوت شوراها تمرین برای مردمسالاری و خرد جمعی برای محقق کردن حکمرانی خوب توسط خود مردم است. مردم با سعی و خطا می توانند در سطوح محلی به تمرین مدارا و مشارکت همگانی بپردازند و در سطحی محدود ایده های دولت شهری و پارلمان روستا و شهر را ممارست کنند. نقطه عطف شوراها در واقع کم سن و سال بودن آنها و کم بودن انباشت تجربه مردم سالاری است که باید به مرور با ارتقای نهادهای مدنی و فرهنگ مدنی از مشکلات کاسته شود. رقابت برای رانت و فرهنگ قبیله ای در مناطق محدود پاشنه آشیل شوراهاست. متاسفانه رانت جویی و قبیله سالاری مردم را نسبت به شوراها بدبین کرده است.

۳. متاسفانه فرمول انتخابات ما چه در مجلس و چه شوراها بر مبنای یک الگوی فردگرایانه پایه گذاری شده. یعنی محور انتخابات فرد است و نه نهادهای خاصی مانند احزاب. به همین سبب افراد در مقابل عملکرد خود پاسخگو نیستند. باید به سمت انتخابات نهاد محور و برنامه محور حرکت کرد. در شرایط حاضر که سیستم انتخاباتی ما حزب محور و نهاد محور نیست، بهتر است به سمت لیست ها رفت تا بتوان عملکرد یک مجموعه را بهتر نقد کرد. با رای دادن به یک لیست هم می توان از فرهنگ تبعی و قوم سالاری دور شد و هم می توان بهتر مطالبه عمومی را از نحوه ی عملکرد منتخبین پیگیری کرد. انتخاب خوب انتخابی است که هم بتوان منتخبین را در معرض نقد مداوم قرار داد و هم بتوان انتخاب خود را در مرحله بعد پس گرفت. وظیفه مردم فقط رای دادن نیست؛ باید به سمت انتخاباتی رفت که بتوان سازوکار لازم را برای محافظت از رای خود ایجاد کرد. در حال حاضر ما فاقد چنین سازوکارهایی هستیم. 

*مدرس علوم سیاسی و روابط بین الملل/فعال سیاسی