علیرضا عمرانی 

نقشی که شاعران و نویسندگان در فرهنگ سازی دارند، بسیار با اهمیت است. این نقش در حوزه های فعالیت ادبیات شفاهی و بخصوص گویش سروده ها، بیشتر برجسته می شود.
 گویش سروده،  به علت دارا بودن خصلت حداقلی خود – که در زمینه دلالتی زبان، با مخاطبان کمتری روبرو است– نسبت به دیگر گونه های زبان، آسیب پذیرتر به نظر می رسد. در چنین زمانی ست که شاعران و نویسندگان به کمک گویشوران اندک این حوزه می شتابند و با شکل دادن به ساختار این گونه زبانی، آثاری را خلق می کنند تا علاوه بر حفظ آن، خصلت فرازبانی به آن داده و در جلوه های گوناگون ادبی – هنری آن را متکثر سازند.
 با توجه به مقدمه فوق، به نقش زنده یاد حاج علی مرادی  در این زمینه بیشتر پی می بریم.
      منظومه " کلاخای " مرادی از اقتداری بهره می برد که مخاطبان غیر بومی را با چالش ستیز خوانش روبرو می سازد. بحث " اقتدار" در متن، فارغ از هرگونه سویه معنایی اولیه که بار سیاسی – اجتماعی را به ذهن متبادر می سازد، مفهومی زبان شناسانه دارد و در یک نظام مبتنی بر نشانه های دلالت گرایانه قابل تعریف است؛ یعنی، حضور مؤلفه هایی که در متن – در اینجا شعر – در کانون هایی مانند زبان، خیال، اندیشه، فرم و موسیقی و... قابل کشف است و هنرمند از این طریق بستر سلطه خویش را بر ذهنیت مخاطب فراهم می سازد.
 کانون اقتدار در منظومه " کلاخا " در وهله نخست، گویش این منظومه است که تنها به مخاطبان حوزه جغرافیایی خود اجازه ورود به متن – شعر – را می دهد و در برابر مخاطبان فرامرزی مقاومت می کند. " بازگردانی " نخستین راهی به نظر می رسد که مخاطب فرامرزی از این طریق می تواند خود را در برابر این متن، مسلح و قوی نماید. البته این بازگردانی باید در پیوند درست و مستقیم با خوانش و طرز تلفظ صحیح مفردات و ترکیبات و عبارات قرارگیرد و از دیگر سو به شیوه ی درست نویسی موارد یادشده هم دقت فراوان نمود. اینها نکاتی اند که متاسفانه مولفان ارجمندی که در این سال ها به بازگردانی این منظومه پرداخته اند کمتر به آن توجه نموده اند. درتمام این تلاش های تالیفی با غلط خوانی و نیز غلط نویسی و در نتیجه بازگردانی نادرست فراوانی، روبرو می شویم. من در جای خود و در فرصتی دیگر به این مهم خواهم پرداخت.
 کانون دیگر اقتدارگری در این منظومه حضور حداکثری باورها، نمادها و اسطوره های بومی است که زنده یاد مرادی به مدد آنها منظومه خود را شکل بخشیده است. باورها و اسطوره ها و افسانه هایی که از دل فرهنگ شفاهی رایج مردمان بومی و گویشوران منطقه بیرون کشیده شده و نظم شاعرانه گرفته اند.
  شاعر سترگ ما از یک سو به مدد فرهنگ شفاهی – بومی  گویشوران منطقه و از طرفی دیگر به پشتوانه ادبیات غنی کلاسیک فارسی توانسته  کارکردی بینامتنی پیاده نماید. خواننده ی حرفه ای  در این منظومه، بین گفتمان های عاشقانه و گاه عامیانه و نیز روایت های درونی شعر و ماجرای لیلی و مجنون و گاه حکایت موسی و شبان پیوند ی استوار می بیند. این خصلت، همان است که امروز از خصلت های مهم هنر و ادبیات و سینمای پست مدرن به شمار می رود. مخاطب در برخورد با نشانه های ارجاعی آن منظومه ضمن مراجعه به بسترهای روایی و رویدادهای تاریخی منظومه هایی چون لیلی و مجنون و خسرو و شیرین و... روایت های تغزلی موجود در" کلاخا " را بهتر در می یابد. گفتمان عاشقانه ای که در کنار گفتمان های اجتماعی و طنزآمیز و واگویه های اعتراضی شکل غالب این منظومه را تشکیل می دهند:




 تو سی فاطو بگو حال دل مو 
بگو از کار سخت و مشکل مو
بگو از کول مو کای یار جونی 
که بی تو ام نمیتن زندگونی...
سراینده به طرزی شاعرانه و غیر مستقیم از درگاه محبوب عدم آگاهی خود را به "ملا" نبودنش ارتباط می دهد و از این طریق، گفتمان اعتراض آلود خود را موجه جلوه می دهد :

 مو که  ملا نبدسم ام شنفتن
که خوت جن جی کلوم الله ت گفتن
که عزت می دیم و هرکه ام میت
و ذلت می دیم و هر که ام میت...
 یا:
خدا وندا یه چی می گم بدت نیت
کسی هرگس کس بی کس نوامبیت
 فخیرم تت زتن دار فخیری
چطو د میلتن دسش بی گیری
تو دولت تو بت خانت تپوندن
نماز و روزتم ری مات بروندن...

 که این ابیات، مخاطب را از این متن حاضر به متون غایبی مانند مثنوی مولانا و گفتگوی بی پیرایه شبان با خداوند و...ارجاع می دهد.
در راستای برقراری ارتباط با این منظومه به عنوان یک مخاطب باید خود را تا سطح یک خواننده مقتدر بالا بیاوریم  تا درون این منظومه زیبا نفس بکشیم. احساس این همانی و هم ذات پنداری با عناصر روایی این منظومه لذت زیبایی به مخاطب می دهد که همواره خود را درون روایت تغزلی آن می یابد. این ها مواردی ست که این منظومه را قدرت مند ساخته و مولفه های دیگری نیز وجود دارد که بررسی آنها را به وقتی دیگر موکول می کنم.
 اکنون که او رفته است بر ماست که آثار او را خوب بخوانیم و به دیگران بشناسانیم.  من افتخار این را داشتم که در موقعیت های مختلفی خدمت وی بروم. من ایشان را هم مطلع ساخته بودم که حوزه فعالیتم در مورد آثار وی، همین منظومه کلاخا است؛ به همین خاطر همیشه با صبر و حوصله، خواهش مرا می پذیرفتند و به محفل گرم و شاعرانه خود راه می دادند. امیدوارم که  در روزگاری نزدیک این مهم را که نقد و بررسی جامع آن اثر مانا خواهد بود انتشار دهم. روحش شاد باد.
پانوشت :
•اقتدارگرایی را از " رولان بارت " وام گرفته ام.