احمد خواجه حسنی

در حالی به واپسین روزهای سال ۱۴٠۲ نزدیک می‌شویم که مسئله‌ی دیگری بر انباشت مسائل حل نشده ی موجود در جامعه افزوده می شود، با این که تکثر این نوع مسائل تازگی ندارند لیکن مسئله یاد شده با تناقض شگرفی دست به گریبان است که این یادداشت به اجمال در پی واکاوی آن (نرخ مشارکت سیاسی) و به اختصار تحلیل رفتار انتخاباتی اخیر است به این امید که نه با سوء خوانش بلکه با حسن ظن مطالعه شود و مقبول افتد.
در فضای زیستمانی مدرن کنونی اصولاً جامعه ی بی‌مسأله وجود ندارد امّا کم و کیف مواجهه با مسائل پیرامونی است که تعیین کننده‌ی منش و شیوه‌ی رفتار جمعی در بزنگاه های مختلف به ویژه در ایام انتخابات است.
صحبت از انتخابات یازدهم اسفند ماه است و مسئله این که آیا این انتخابات از منظرگاه یک کنش گر دل سوز و دردمند فارغ از جانب داری و مرزبندی های سیاسی می بایست "حماسه ی حضور" قلم داد شود یا "بحران مشارکت" نام گیرد؟
روح جامعه شناسی سیاسی در رفتارشناسی واقع گرایانه بر این محور قرار می گیرد که حکومت ها ترجمان واقعیات موجود در جامعه خود هستند، واقعیت های موجود در جامعه ی امروزی به روشنی وضوح دارند در چنین وضعیتی رفتار انتخاباتی و مشخصاً رفتار رأی دهی واحدهای کنش گر، یعنی "مردم" در بطن خود مؤید نشانه‌هایی برای نظام سیاسی است، به قول رهی معیری، دکتری فهمیده باید دست بر درمان زند...
از سارتر آموخته ایم که انتخاب هم واره با آزادی قرین و هم راه است. مشارکت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به مثابه کنش برتر (به لحاظ ارزشی) و به طور اخص رفتار انتخاباتی در جمهوریت زمانی معنا می یابد که افرادِ انتخاب گر (واجدین شرایط رأی دهی) با گزینه های مختلف و متفاوتی با گرایش‌ها، علایق و سلیقه های متکثر مواجه باشند، علی الظاهر رفتار انتخاباتی مردم تابعی از احساسِ بی قدرتی یا مهجوری سیاسی است بدین مضمون که احساس عجز و ناتوانی شهروندان در تأثیرگذاری بر تصمیمات و سیاست ها در عرصه ی سیاسی در حریم ذهنی و عینی مردم رخنه دوانده و نهادینه شده است و این احساس بی قدرتی در بروز رفتار اعتماد گریز و مشارکت ستیز جامعه تأثیر مستقیم دارد.
برای وقوف به کنه‌ی این مسئله، نیاز است تا وجه تمایز "مشارکت مدنی مردم" را با "شرکت مردم" در عرصه های مختلف دریابیم و این دو را تمیز دهیم.
مشارکت به دو نوع اجباری و ارادی یا به عبارتی برانگیخته و خودانگیخته تقسیم می شوند، بنابراین رفتار انتخاباتی نوعی رفتار مشارکتی ارادی و خودانگیخته است، حال با در نظر گرفتن جمیعِ جوانبِ این انتخابات، به زبان شکسپیر لطفاً نظام تصمیم ساز با خودش صادق باشد و در خلوت خودش لختی تأمل کند که  با این تفاسیر که میانگین رأی نمایندگان منتخب حوزه انتخابیه تهران تنها ۵ تا ۷ درصد واجدین شرایط رأی در تهران است، در این شرایط چگونه می شود گفت این فرد نماینده مردم تهران است؟ شهری که با ۱۲ میلیون جمعیت، منتخب اولش کمتر از ۶۰۰ هزار رای مردم را دارد!
این جاست که نگارنده اذعان دارد مابین برداشت‌های غیر با واقعیات موجود جامعه فرسنگ ها فاصله افتاده است...
نادیده گرفتن واقعیات جامعه با تکیه بر آمارهای خلاف واقع و بافته های من عندی را می توان خودفریبی سیاسی عنوان داشت که در برخی موارد باعث می شود دروغ‌های خود را باور کرده و به صورتی مصنوعی قانع‌کننده به نظر برسیم!
در وضعیت اسفناک امروزی اصولاً نیازی نیست جامعه شناس یا دکترای علوم سیاسی باشید یا از هوش سرشاری بهره ببرید تا به این مهم نائل گردید که عموم مردم تلقی روشن و مطمئنی از آینده ی پیش رو ندارند پس هنگامی که یک نظام سیاسی به لحاظ ساختاری وکارکردی فاقد پویایی‌های لازم برای ایجاد احساس اعتماد و اطمینان در شهروندان باشد تبعاً و طبعاً مشارکت در آن جامعه نیز تقلیل، تحدید و تعطیل می گردد...
در انتها اماّ، مفروض بر این که نظام سیاسی اراده‌ای جدّی بر تحقق مشارکت حداکثری در انتخابات آتی مد نظر دارد نباید فراموش كند که هر اندازه حاکمیّت از استعداد و توان بیشتری برای پاسخ گویی به تقاضای مشروع مردم برخوردار باشد، انگیزه و انگیخته‌ی بیشتری برای مشارکت فعال و پویا در جامعه رو به فزونی خواهد نهاد.