احمد خواجه حسنی

ظرف چند روز گذشته در مورد ماجرای درمانگاه قم اظهارات و اشارات متعددی مطرح شده ، آن چه اکنون حائز اهمیت است و این یادداشت سعی در جستارگشایی آن دارد پردازش روایت بخشی از جامعه است که بیش از همه گفتارهای موجود را نمایندگی می کند ، این که به زعم برخی کاربران فجازی "چرا وقتی چادر از سر زن محجبه کشیدند ساکت بودید..!؟ اون موقع ناموس ایرانی براتون مهم نبود یا ناموس ایرانی فقط باید موهاش پیدا باشه که ناموس به حساب بیاد؟!"  و مواردی از این دست...
پاسخ را به سهولت در تئوری مارپیچ سکوت می توان دریافت ، "مارپیچ سکوت" یک نظریه ی سیاسی در باب  رفتار جمعی است که توسط الیزابت نئومن (دانشمند علوم سیاسی آلمانی) طرح و بسط یافته بدین مضمون که  افرادی که معتقدند دیدگاه اقلیت در مورد یک موضوعی بدین طریق دارند، در رخ داد چنین اتفاقاتی با ترس از انزوای اجتماعی به سکوت تن داده و در سوی مقابل کسانی که معتقدند دیدگاه اکثریت دارند بیشتر تشویق به سخن گفتن می‌شوند!.
اقلیت پس از ابراز وجود در چنین حوادثی با تهدید و ترس از انزوای اجتماعی روبرو می‌شوند و به اغلب احتمال ناچارند خود را با ایده غالب تطبیق دهند، "همان‌طور که عمومیت نظر شتاب می‌گیرد، اقلیت مخالف عمیق‌تر در سکوت خود فرومی‌روند".
در ماجرای نارنجستان قوام شیراز نیز همین موضوع دلالت دارد، این که ایده ی غالب بر درک و رفتار جمعی از آن چه ایده غالب است تأثیر می‌گذارد.

اجازه دهید از در مصادیق وارد شوم در کتاب سقوط شاه (فریدون هویدا) از سنجابی نقل می کند، نام برده در مصاحبه با خبرنگاری گفته بود؛ در آغاز زمستان ۵۶ حمله به شاه خیلی شهامت لازم داشت شگفتا که در آبان ۵۷ اذعان داشتند ولی حالا دفاع کردن از او خیلی جرأت می خواهد!!!
در این نمونه نیز به صراحت تئوری مارپیچ سکوت حکایت دارد چرا که در آبان ۵۷ طرفداران شاه به اقلیت موجود در جامعه تقلیل یافته و به همین سبب در کنش های گفتاری و رفتاری علیه شاه کسی جرأت طرفداری از ایشان را نداشتند.
به هر جهت، ایده ی غالب جامعه ی امروزی در تقابل اکثریت با اقلیت، وجه کلان رفتار جمعی است به بیانی ساده تر جامعه ی امروز ایران شوربختانه به دلیل انباشت مطالبات و صداهای ناشنیده مستعد انواع التهاب و اعتراض است لذا در موضوعات مختلفی از جمله چادر از سر همسر شهید کشیدن در مترو اعضای اقلیت غالباً نظریه مارپیچ سکوت را عملیاتی کرده، ساکت می شوند.
راه حل پیش گیری از این قبیل اتفاقات اما ساده و مبرهن است ، اعتماد و درک مشترک جزء لاینفک تمام تعامل های اجتماعی است، حال که اعتماد به سختی صدمه دیده، جامعه به عنوان یک کلِّ به شدت آسیب پذیر تبدیل شده بنابراین حاکمیت می بایست در پی رضایت اجتماعی، رویه ها، روندها و رویکردها را اصلاح نماید باز هم به این دلیل ساده که "حکومت عارض بر جامعه است، جامعه قبل از حکومت و پیشاپیش آن وجود داشته بدین ترتیب این جامعه است که اصالت دارد و نظام های حکمرانی باید همواره در پی رضایت حداکثری آن باشند" ، لاجرم تحریک جامعه‌ای است که هنوز مرهمی برای زخم‌هایش نیافته هم چون بازی با آتش خطرناک است!