مختار فیاض:

پس از حمله ی اعراب و شکست دولت ساسانیان، فرهنگ و هویت ایرانی به مرور دچار فرسایش شد و فرهنگ و عناصر فرهنگ تازیان،به فکر و اندیشه ی غالب در ایران تبدیل گردید. گرچه عامه ی ایرانیان در برابر همه ی این تحولات،مستأصل و منفعل شدند به نحوی که حتی در مقابل تبدیل زبان اداری از فارسی به عربی نیز حرکت و جنبش خاصی مشاهده نگردید اما نخبگان به شکل های مختلف،اعم از مستقیم و غیر مستقیم یا مسلحانه و غیر مسلحانه از فرهنگ و هویت خود دفاع کردند که تفصیل این مبارزات در کتاب"دوقرن سکوت"شادروان دکتر زرین کوب آمده است.
در باب مبارزه ی غیرمستقیم و غیر مسلحانه،پژوهشگران عموما حماسه سرایی"ابوالقاسم فردوسی"را مثال می زنند اما باید تأکید کرد که این استراتژی، پس از فردوسی نیز به شکل های مختلف،ادامه پیدا کرد ولی تقریبا تمام این آثار، به دلیل سایه ی فردوسی بزرگ و شاهنامه ی ورجاوند او ناشناخته ماند. یکی از این آثار،"داراب نامه"نوشته ی "محمد بیغمی" نویسنده و داستانسرای قرن نهم هجری قمری است. این ایرانی وطن پرست با تحریر دوجلد کتاب داستان عامیانه به نثر(حدود۱۷۰۰صفحه)،چنان از هویت ایران و ایرانی دفاع کرده است که در کمتر کتابی از گذشته تا به هم اینک می توان چنین دفاعی را مشاهده کرد. دفاعیات "بیغمی"در داراب نامه که به صورت غیرمستقیم ارایه شده است؛ شامل موارد متعددی می گردد که به بخشی از آن ها اشاره می شود：
۱-در "داراب نامه"ایرانیان همواره مؤدب به ادب انسانی و متخلق به اخلاق الهی هستند در صورتی که جبهه ی مخالف را که عموما کشورهای عربی نظیر یمن ،مصر و...تشکیل می دهند؛مردمی عهدشکن،بی انصاف و حیله گرند.به طورمثال، پادشاه ایران، همواره دشمنان و خاطیان را عفو میکند و هر جنگجوی طرف مقابل ،چنانچه قبل،بعد یا ضمن جنگ،زینهار و امان می خواهد،پادشاه و فرماندهان ایرانی با آغوش باز به او امان می دهند و تا انتهاء با رأفت و جوانمردی با او برخورد می کنند اما در سپاه مقابل چنین چیزی مطلقا دیده نمی شود.حتی پادشاه یمن،"فیروزشاه"پسر "داراب شاه" را که از همپیمانان او بشمار می رود را، دست بسته ،تسلیم دشمنانش می کند!!!
۲-ایرانیان در "داراب نامه"، مردمی موحد و با سعه ی صدر نشان داده شده اند که به همه ی ادیان و نشانه های دینی و مذهبی دیگران،به دیده ی احترام نگاه می کنند.به طور مثال،داراب شاه به سپاه دستور می دهدتا هنگام حمله به یمن،مواظب خانه ی خدا و مردم مکه باشندو احترام این اماکن مقدس را حفظ کنند.
۳-در سطر سطر"داراب نامه"روحیه ی جوانمردی ایرانیان قابل رؤیت است.هر کشوری که توسط سپاه ایران تصرف می گردد؛به دستور داراب شاه، در امان کامل می ماند و هیچ فردی، حق ندارد به مردم بی دفاع، رعیت و اموالشان ،کوچک ترین تعرضی بنماید.
۴-در "داراب نامه"ایرانیان،به اصول اخلاقی و مذهبی،پایبندی تام دارند.به نحوی که پس از غلبه بر هر پادشاهی،دختران آن پادشاه،دلبسته ی شاهزادگان و پهلوانان ایرانی می گردند و از آنان درخواست کام می کننداما شاهزادگان و پهلوانان ایرانی با اشاره به اهمیت اصول اخلاقی و دینی،همبستر شدن با این دختران را به بعد از تشریفات و آیین خاص فرهنگی و دینی موکول می کنند.
۵-در "داراب نامه"سپاهیان ایران تنها با توکل به خداوند یکتا و توان رزمی و لجستیکی خویش می جنگند و پیروز می شوند اما سپاه مقابل یعنی اعراب،بهنگام استیصال و شکست به جادوگران متوسل می شوند و تلاش می کنند کمبود خود را با استفاده از نیروهای غیر طبیعی جبران کنند.
۶-علیرغم این که هدف "بیغمی"در کتاب"داراب نامه"تقویت روحیه ی ایرانیان با تکیه بر فرهنگ و توان بومی است اما هر آنجا که طبیعت کار اقتضاء کند و برای جلوگیری از شعار زدگی،لشکر ایران نیز متحمل خسارات و زیان هایی می گردد(همچنان که ما در شاهنامه نیز شاهد صحنه هایی از شکست ایرانیان هستیم)...
در پایان، شایان توجه است که "داراب شاه"معرفی شده در کتاب"بیغمی"،همان داراب ،فرزند بهمن فرزند اسفندیار فرزند گشتاسب فرزند لهراسب،از پادشاهان کیانی است.به نظر می رسد "محمد بیغمی"با ذکر زندگی و مبارزات این پادشاه،به عنوان نماد فرهنگ و شهامت ایرانی،درصدد است تا همچون فردوسی،ضمن تقابل ایرانیان و تازیان،جایگاه رفیع ایرانیان را به مخاطب خود گوشزد کند./ح