طولاني ترين روز سال

به گزارش برترین ها؛ معمولا روزهاي اول تير و يا روز ۳۱ خرداد (۲۱ژوئن) طولاني‌ترين روز سال در نيم‌كره شمالي زمين است زيرا در اين روز خورشيد نسبت به روزهاي گذشته به اندازه بخشي از ثانيه بيشتر در آسمان باقي خواهد ماند و روز را طولاني تر خواهد كرد. به دليل اينكه سياره زمين حول محور خود با درجه ۵/۲۳ در حركت است طي روزي خاص از سال و با به حداقل رسيدن فاصله منطقه قطبي با خورشيد اين پديده كه به انقلاب تابستاني نيز شهرت دارد رخ مي‌دهد و در برخي از سال‌ها اين اتفاق ۳۰ خرداد (۲۰ ژوئن) رخ مي‌دهد و در برخي سال‌ها ۳۱ خرداد (۲۱ ژوئن)و يا اول تير ماه اتفاق مي‌افتد.

اين پديده براي گذشتگان نيز شناخته شده بوده‌است در ايران جشن نيلوفر و يا چله تموز با اين پديده ارتباط داشته‌است و در قديم علي رغم اينكه ابزارهاي دقيق سنجش زمان وجود نداشت و تنها از چارطاقي‌ها و خانه فنجان يا ساعت آبي تا حدودي ساعت آفتابي استفاده مي‌شد اما با همين ابزارهاي ساده، طولاني ترين روز سال و كوتاه ترين روز سال را با كمي اختلاف تعيين مي‌كردند. ۴ قرن قبل از تولد مسيح براي اين روز تقويمي طراحي كرده بودند كه با استفاده از نور خورشيد زمان دقيق آن مشخص مي‌شد.

مراسم‌های مربوط به چله تابستان

به طور کلی بیشتر جشن هایی که در تابستان برگزار می شود مربوط به آب، آبیاری، گیاهان، سر سبزی و... بوده است از این رو تموز و گرما نیز از این کلییت مستثنی نبوده و با آب، آبادی و سر سبزی در بلندترین روزهای سال که اجازه می‌دهد انسان در برابر گرما و خشکی مقاومت کند و بیشترین کوشش را برای آبادانی زمین، داشته باشد، در ارتباط است.

پس از یورش تازیان به ایران‌زمین جشن‌ها و آیین‌های ایرانی رفته رفته به فراموشی سپرده می‌شد اما مردم به دلیل علاقه زیادی که به آیین‌های خود داشتند در هر گوشه از ایران زمین به شکلی و در تاریخی متفاوت (تاریخ شمسی و برخی زرتشتی و شاهنشاهی) در گاهشمار (تقویم)های مختلف و در دوران شاهان متفاوت برگزار می‌کردند تا بتوانند این سنت‌ها را پاسداری کنند.

این آیین که چله تابستان هم به آن می‌گویند پس از اسلام در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومت‌هایی مانند اشکانیان و ساسانیان و هخامنشیان می‌دانستند رونق گرفت و به نام نوروز بل میان مردم رواج پیدا کرد. زمان این اقدام مبدا جدید سال‌شماری دیلمی شد که این مبدا دقیقا برابر است با روز دوشنبه هرمزد روز اولین روز از سال پنج هزار و ۴۵۴ باستانی یزدگردی قدیم و ۷۱ هزار و ۸۲ روز پیش از مبدا هجری شمسی است. مراسم آغاز سال جدید نوروز بل به طور متغیر وابسته به محل برگزاری و نحوه قراردادن پنج روز کبیسه بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار می‌‌شود.

جشن نوروزبل از قبل از اسلام بوده است. این آیین از دیلمان آغاز شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد و به آن در استان گیلان سال دیلمی می‌گویند و با اختلاف ۱۲ روز در استان مازندران نیز برگزار می‌شود و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است. از زمان‌های قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل موجب کاهش برف و سرما در زمستان می‌شود در اجرای این مراسم زیباترین لباس‌های خود را می‌ پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک می‌گفتند. در زمان قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می ‌توانستند با فروش محصول خود زندگی‌شان را سامان دهند و از همین ‌رو سال نوی خود را در این زمان برگزار می‌‌کردند.

در این جشن ۱۰ مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می‌آیند و دورتا دور آتش می‌چرخند و نوازنده‌های محلی موسیقی را با شدت و شور می‌نوازند. خورشید که در حال غروب باشد و زمان روشن کردن آتش فرا می‌رسد و هیزم‌های آغشته به نفت که شعله‌‌ور می‌شوند، مردم به آن نزدیک می‌‌شوند و همه‌ باهم این شعر را می‌خوانند:

گروم گروم گروم بل (با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله)

نوروز ما و نوروز بل نوروز ماه و شعله آتش نوروزی

نو سال ببی، سال سوسال تازه باشد و سال روشنائی

نو بدی خؤنه واشو تازه باشد و تازه شود و خانه آباد و با برکت

پس از شعرخوانی همگی سال نو را به هم تبریک می‌گفتند:

گالشان لباس‌های کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر اضافاتی را که نمی‌خواستند برای سال بعد استفاده کنند در آتش می‌سوزاندند و به نوعی هم آتش را وسیله خبررسانی و هم جز مقدسات چهارگانه آفرینش می‌دانستند و در کنار آتش به ستایش اهورامزدا می‌پرداختند و از او برای سال جدید طلب خیر، نیکی و برکت می‌کردند.

جشن چله تابستان در خراسان

خراسان یکی از جاهایی است که جشن چله تموز هنوز در آن کم و بیش وجود دارد. در تقویم محلی بیرجند «چله بزرگ» تابستان از اول تیرماه شروع می‌شود و تا دهم مردادماه ادامه می‌یابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سی‌ام این ماه ادامه دارد. در جنوب خراسان از اول تیرماه تا دهم مردادماه را «چله تموز»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد»، از اول دی‌ماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمن‌ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» می‌گویند.

خراسانی می‌گوید:

نه از شو مو منالم نه که از روز نه از یلدا گیله درم نه چله تموز

هموقذر فهمیدم دمین ای دنیا که آسونی د بعد سختی میه هنوز

معنی شعر خراسانی: نه از شب من گله و ناله دارم و نه از روز نه از یلدا و نه از تموز.

جشن نيلوفر

جشن نيلوفر به چله تموز ارتباط دارد. به روايت ابوريحان بيروني در آثارالباقيه زمان جشن نيلوفر ششم تيرماه است. با توجه به شواهد ديگر به نظر مي‌رسد كه گل نيلوفر از نظر باورهاي مردمي با خورشيد و احياناً با ميترا/ مهر در پيوند بوده باشد. زمان شكوفايي سالانه گل نيلوفر (نيلوفر صحرايي و باغي) و نيز زمان شكوفايي روزانه آن با خورشيد هماهنگ است. زمان گل دهي آن در چله تموز (طولاني ترين روز) و در ايام عمودي ترين تابش‌هاي خورشيد و زمان شكوفايي روزانه گل نيلوفر نيز همراه با سپيده و طلوع خورشيد است و هر روز همراه با بردميدن خورشيد شكوفا مي‌شود.

اين ويژگي‌ها موجب شده بوده كه نيلوفر و خورشيد را از يك خاستگاه و در پيوند با يكديگر به شمار آورند و گرامي‌داشت نيلوفر را گرامي‌داشت خورشيد بدانند. خورشيد پرستي از اولين اديان بشري است و در دوران ميترايي بصورت پر و بال يافته و گسترده در رسم‌هاي ايراني نفوذ كرده‌است.