اضطراب و استرس احساس‌هایی هستند که همه افراد در طول زندگی خود آنها را تجربه می‌کنند، اما این احساس‌ ها همیشه مخرب نیستند و در برخی مواقع  سازنده هستند و نیروی محرکه لازم را در فرد برای انجام کار‌ها فراهم می‌کنند، بنابراین آشنایی با علائم اضطراب، استرس و یادگیری روش‌های کنترل آنها از مهارت‌های ضروری زندگی است.

تفاوت استرس و اضطراب

لاله شهیدی دکترای روان شناسی عمومی و مشاور نوجوان و خانواده درباره استرس اظهار کرد: استرس به هر نوع فشاری می‌گویند که بر ذهن یا جسم فرد وارد می‌شود که در نتیجه آن شخص احساس ناتوانی می‌کند یا عصبانی می‌شود.
وی بیان کرد: اضطراب به معنی احساس ترس، نگرانی یا ناراحتی است. این احساس می‌تواند واکنش به استرس باشد همچنین اضطراب در افرادی بروز پیدا می‌کند که نمی‌توانند عوامل اضطراب زا را در زندگی خود تشخیص دهند.

چه موقع اضطراب سازنده است؟

این دکترای روان شناسی عمومی افزود: استرس و اضطراب همیشه مخرب نیستند و در برخی مواقع سازنده هستند. اضطراب و استرس در کوتاه مدت سبب می‌شود که فرد بر یک معضل یا موقعیت خطرناک غلبه کند همچنین اضطراب و استرس انگیزه لازم را در شخص برای انجام کار‌های ضروری برمی انگیزد. اگر اضطراب بیش از حد لازم باشد، فرد از فعالیت باز می‌ماند.

شهیدی عنوان کرد: اضطراب نگرانی فراگیر، ناخوشایند و مبهم است که اغلب دستگاه خودکار بدن را فعال می‌کند. انواع سردرد مانند سردرد تنشی و میگرن، تعریق، تپش قلب، احساس تنگی نفس در قفسه سینه و ناراحتی معده از جمله علائمی هستند که در هنگام اضطراب و استرس بروز پیدا می‌کنند. از دیگر نشانه‌هایی که فرد مضطرب به آن‌ها دچار می‌شود، اسهال، بی خوابی، تعادل نداشتن در ایستادن، بی حسی پاها، درد‌های عصبی، گزگز دست و پاها، افزایش فشار خون، بی قراری، سرگیجه، حالت تهوع، مشکلات ادراری، اتساع (گشاد شدن) مردمک‌ها و لرزش هستند.

وی تاکید کرد: اضطراب و ترس علائم هشدار دهنده‌ای هستند که خطر‌های بیرونی و درونی را اعلام می‌کنند. اضطراب موجب حفظ حیات می‌شود. اضطراب خطر‌هایی مانند خطر وقوع صدمه جسمی، جدایی از دوستان و نزدیکان و وجود مانعی در برابر ارتقاء موقعیت یا منزلت فرد را اعلام می‌کند.
این مشاور نوجوان و خانواده تصریح کرد: اضطراب باعث می‌شود که افراد برای پیشگیری از خطرها، تهدید‌ها یا برای کاهش عواقب ناشی از آن‌ها گام بردارند. آماده سازی بدن در مقابل اضطراب با افزایش فعالیت خودکار بدن همراه که تحت کنترل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک است.
شهیدی گفت: سخت کوشی با هدف کسب آمادگی برای امتحان و دویدن برای رسیدن به آخرین قطاری که فرد را به مقصد می‌رساند، نمونه‌هایی از خطر یا تهدید در زندگی روزانه هستند. اضطراب سبب می‌شود که فرد اقداماتی انجام دهد تا از بروز خطر و وارد شدن آسیب جلوگیری کند.

وی اظهار کرد: اینکه ما اتفاقی را عامل فشار تلقی کنیم یا نه به ماهیت واقعه و امکانات فرد بستگی دارد. به عبارتی هر چه شخص قوی‌تر باشد قدرت بیشتری را برای مقابله با فشار‌های روانی دارد و کمتر دچار استرس یا اضطراب می‌شود.

وقتی اضطراب قدرت یادگیری فرد را نشانه می‌گیرد

این دکترای روان شناسی عمومی بیان کرد: اضطراب علاوه بر اثر‌های جسمی که دارد، بر تفکر، ادراک و قدرت یادگیری فرد هم تاثیر می‌گذارد. اضطراب باعث سردرگمی می‌شود همچنین در تمرکز و قدرت یادآوری شخص اختلال ایجاد می‌کند.

علل شایع ایجاد اضطراب و استرس

شهیدی افزود: نقل مکان کردن یا جا به جایی در محیط کار، آغاز یک مقطع تحصیلی یا فعالیت جدید، ابتلا به یک بیماری یا جراحت (بیماری یا جراحت یکی از اعضای خانواده یا یک دوست هم ممکن است در ما ایجاد اضطراب بکند)، مرگ یک عضو خانواده یا دوست، ازدواج و تولد نوزاد از جمله علل شایع پیدایش اضطراب و استرس هستند. البته مصرف برخی دارو‌ها مانند دارو‌های تیروئید، اسپری‌های ضد آسم و گشاد کننده برونش و قرص‌های رژیمی، مواد مخدر همچون کوکائین و مشروبات الکلی نیز می‌تواند در فرد احساس اضطراب یا استرس را به وجود بیاورد.

وی عنوان کرد: استفاده از نوشیدنی‌هایی مانند چای و به ویژه قهوه نیز به علت آنکه مقادیر زیادی کافئین دارند، در شخص احساس اضطراب را ایجاد می‌کنند؛ بنابراین افرادی که مضطرب هستند، نباید در مصرف قهوه زیاده روی کنند.
این مشاور نوجوان و خانواده تاکید کرد: شخص مضطرب اغلب خسته است، زیرا زندگی با اضطراب مداوم سبب تحلیل رفتن احساسات می‌شود. اختلال حافظه یا از دست رفتن حافظه نیز اغلب در اضطراب‌های حاد به علت ترشح مداوم هورمون استرس (کورتیزول) رخ می‌دهد.

اضطراب را با این روش‌ها به زانو درآورید

شهیدی توصیه کرد: افراد مضطرب باید با پیروی از رژیم غذایی سالم، استعمال نکردن مشروبات الکلی و اعتدال در مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار اضطراب خود را کاهش دهند. ورزش منظم، خواب کافی و مراقبه (تن‌آرامی) نیز نقش موثری در کنترل اضطراب دارند.
وی یادداشت روزانه احساسات را روشی مناسب برای کاهش اضطراب در زندگی دانست و تاکید کرد: افراد دچار اضطراب باید در برنامه روزانه خود زمانی را برای تفریح درنظر بگیرند همچنین اشخاص به کمک شناخت عواملی که باعث استرس می‌شوند، نیز می‌توانند خودشان را برای مقابله با اضطراب آماده کنند.

این دکترای روان شناسی عمومی تصریح کرد: صحبت کردن با دوست نیز از دیگر شیوه‌های کاهش اضطراب است همچنین افراد مضطرب به کمک رفتار درمانی شناختی می‌توانند افکار خودآیند منفی خودشان را شناسایی و اصلاح کنند. افکار خودآیند منفی سبب ایجاد اضطراب در اشخاص می‌شود. دارو درمانی نیز طبق صلاحدید پزشک می‌تواند نقش موثری در کاهش اضطراب اشخاص داشته باشد.
شهیدی یادآور شد: یکی از ارزان و در دسترس‌ترین روش‌ها برای کاهش اضطراب در افراد انجام تنفس عمیق است. برای این منظور اشخاص باید یک تا سه بار نفس عمیق بکشند و پس از هر بار دم عمیق به تدریج هوا را بیرون بدهند. قبل از هر بازدم به جمله "راحت باش" فکر و در مرحله آخر بدن را به طور کامل ر‌ها و شُل کنند.

منبع: باشگاه خبرنگاران