به گزارش ایرنا، زلزله حادثه‌ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید. معمولاً در میان لایه‌هایی از سنگ که در زیر خاک سطحی و در عمقی حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری قرار دارند، شکست‌های برشی، کششی یا فشاری به وقوع می‌پیوندد. انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می ‌آید، زلزله نامیده می‌شود.

در بین تمام پدیده‌های طبیعی مثل ماه و خورشید گرفتگی تا سیل و آتش‌فشان‌ها، دانشمندان به طور دقیق محل، ساعت، دقیقه و ثانیه آن را پیش بینی می‌کنند اما در خصوص زلزله هنوز هیچ تحقیق و منطق علمی نتوانسته آن را پیش‌بینی کند لذا این پدیده همچنان برای بشر نگران کننده و خسارت زا است.

فعالیت ۵۰ گسل در خراسان جنوبی

بر اساس داده‌های شبکه لرزه نگاری بیرجند در شرق ایران گسل‌های دارای روند شمالی-جنوبی به طور عمده شامل ۲ سیستم گسلی شرق و غرب لوت است که هر یک با طول تقریبی ۷۰۰ کیلومتر و مکانیسم راستگرد بخشی‌هایی از خراسان جنوبی را فرا گرفته اند.

در شرق لوت پنج قطعه گسل به نام‌های نصرت آباد، زاهدان، آساگی، نهبندان و گزیک-آبیز و در غرب لوت ۲ قطعه گوک و نایبند معرفی شده است.

از این گسل‌های بزرگ شاخه‌های گسلی کوچکتر منشعب می‌شود که بررسی خرده لرزه‌ها فعال بودن آنها را نشان می‌دهد.

مسئول شبکه لرزه نگاری بیرجند بر اساس آخرین داده‌ها اعلام کرد که حدود ۵۰ گسل فعال در خراسان جنوبی وجود دارد و بیشتر شهرها و روستاهای استان در مجاورت آنها قرار دارند.

وقوع چهار زلزله بزرگتر از هفت ریشتر در ۵۵ سال اخیر پتانسیل لرزهای بالای خراسان جنوبی را نشان می دهد که این تعداد در هیچ یک از استان‌های دیگر کشور مشاهده نشده است

حمید معینی با بیان اینکه شناسایی محدوده‌های خطر و رعایت حریم گسل‌ها از ضروریات ساخت و سازهای شهری و روستایی است ادامه داد: وقوع چهار زلزله بزرگتر از هفت ریشتر در ۵۵ سال اخیر پتانسیل لرزهای بالای خراسان جنوبی را نشان می‌دهد که این تعداد در هیچ یک از استان‌های دیگر کشور مشاهده نشده است.

وی یادآور شد: زلزله سال ۴۷ در خضری دشت بیاض، ۵۷ طبس، ۵۸ کولی قائن و ۷۶ زیرکوه زلزله‌های بزرگی است که در نیم قرن اخیر رخ داده اند. ضمن اینکه طولانی‌ترین گسیختگی سطحی ایجاد شده در کل تاریخ ایران مربوط به زلزله زیرکوه با طول ۱۲۵ کیلومتر است.

گسیختگی سطحی ایجاد شده در اثر زلزله زیرکوه ۱۳۷۶

ثبت بیش از هزار زمین لرزه در یک سال گذشته

مسئول شبکه لرزه نگاری بیرجند با اشاره به عمق زلزله‌ها در خراسان جنوبی گفت:با وجود اینکه بروز زلزله‌های مخرب در استان مطالعات دقیق در جهت شناخت لایه‌های پوسته و عمق لایه لرزه زا به عمل نیامده است ولی با توجه به تعیین محل و عمق زلزله‌ها توسط شبکه لرزه‌نگاری بیرجند، زلزله‌ها در این استان غالبا در عمق کم رخ داده‌اند که همین امر سبب بروز خسارات شدید مالی و جانی شده است.

وی یادآور شد: وقوع زلزله‌ها در عمق کم سبب تخریب بیشتر شده و در پاره ای اوقات که زلزله‌ها در نواحی بافت فرسوده و قدیمی رخ داده ۱۰۰ درصد ساختمان‌ها تخریب شده است که نمونه آن زلزله ۷.۳ ریشتری طبس گلشن بوده و خسارات بسیار شدیدی در این شهر به بار آورده است.

تخریب و خسارت وارد آمده به شهر طبس گلشن در اثر زلزله ۷.۳ ریشتر ۱۳۵۷

وی از ثبت هزار و ۲۱۴ زمین لرزه در یک سال اخیر از طریق شبکه لرزه نگاری بیرجند خبر داد و گفت: از این تعداد ۳۱۷ زمین لرزه در داخل استان تعیین مکان شده است.

معینی با بیان اینکه در سال ۲۰۲۴ تعداد ۳۱ زمین‌لرزه با بزرگی سه به بالا در استان خراسان جنوبی به ثبت رسیده است ادامه داد: از مهمترین آنها می‌توان به زلزله ۴.۱ ریشتری دهک در سوم بهمن ۱۴۰۲، ۴.۲ ریشتری بشرویه در ۹ بهمن ۱۴۰۲ و ۴.۴ ریشتری گزیک در ۳۱ تیر ۱۴۰۳، ۴.۱ ریشتری خوسف در ۳۰ شهریور ۱۴۰۳ و ۴.۳ ریشتری گزیک در اول دی ۱۴۰۳ اشاره کرد.

وی یادآور شد: بیشترین فعالیت لرزه‌ای یک سال اخیر در مناطق گزیک و رباط پشت بادام ثبت شده که ناشی از گسل‌های آواز ، گزیک و امتداد گسل نایینی به سمت رباط پشت بادام بوده است.

مسئول شبکه لرزه نگاری بیرجند با اشاره به وجود ۱۳ ایستگاه لرزه سنج در خراسان جنوبی گفت: شبکه لرزه نگاری بیرجند با چهار ایستگاه لرزه سنج سال ۱۳۸۴ آغاز به کار کرده که دهنه چاه، ممند، کوه شاه و تجگ نام دارد.

وی ادامه داد: ایستگاه آفریز، نهبندان، و چهار ایستگاه طبس به نام های پروده، کوهدشت، نستنج و شوراب در سال‌های بعد به این آمار اضافه شده است.

معینی یادآور شد: سال ۱۳۹۵ در پی توافقی با پژوهشگاه زلزله شناسی، اطلاعات دو ایستگاه شاهرخت و بصیران هم در اختیار شبکه لرزه نگار قرار گرفت تا پوشش ایستگاهی کاملتر شود.

وی گفت: اطلاعات ثبت شده توسط ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در سطح استان، به‌طور پیوسته از طریق سیستم رادیوئی به مرکز شبکه در استان مخابره شده و مرکز شبکه نیز به دو طریق VPN و ماهوارهای، به طور پیوسته با مرکز لرزه‌نگاری کشوری در تهران ارتباط دارد لذا اطلاعات نهایی پس از تایید در تهران، در تارنمای مرکز لرزه‌نگاری کشوری در دسترس همگان قرار داده می‌شود.

خراسان جنوبی نیازمند خط اعتباری مستمر برای بحران

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی هم با اشاره به سابقه وقوع بیش از ۲۰ نوع بلای طبیعی و غیرطبیعی در استان گفت: زلزله، خشکسالی، سیل، توفان و سرمازدگی بیشترین فراوانی را به ثبت رسانده، از همین رو مدیریت بحران استان در بخش‌های پیشگیری و آمادگی نیاز به اعتبارات ویژه دارد.

اعتبارات مدیریت بحران دائمی نیست بلکه موردی بوده که تخصیص آن به فوریت نبوده است لذا اگر این اعتبارت مستمر در همه بخش‌ها باشد می‌توان در اختیار فرمانداری‌ها و دستگاه‌های اجرایی قرار داد تا برای اقدامات پیشگیرانه از آن استفاده کنند

محمد علی آخوندی وجود یک خط اعتباری مستمر در حوزه مدیریت بحران را ضروری خواند و افزود: اعتبارات مدیریت بحران دائمی نیست بلکه موردی بوده که تخصیص آن به فوریت نبوده است لذا اگر این اعتبارت مستمر در همه بخش‌ها باشد می‌توان در اختیار فرمانداری‌ها و دستگاه‌های اجرایی قرار داد تا برای اقدامات پیشگیرانه از آن استفاده کنند.

وی افزود: افزایش توان آمادگی، بازسازی ماشین آلات و تامین تجهیزات نیاز به اعتبار مستمر در حوزه مدیریت بحران دارد اما اکنون این ظرفیت در اختیار نیست و بارها مورد اعتراض استان‌ها از جمله خراسان جنوبی بوده است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی همچنین ضمن تاکید بر لزوم مقاوم سازی منازل مسکونی در شهرها و روستاها ادامه داد: باید همواره زلزله را تهدیدی برای خود تلقی کنیم و بحث مقاوم سازی جدی گرفته شود.

طبق آخرین آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بیش از ۳۴ هزار واحد مسکن روستایی در استان کم‌دوام یا بی دوام است که فاصله ۴۰ درصدی تا استاندارد مطلوب دارد و به نظر می‌رسد مردم در این زمینه باید با آگاه شدن از خطرات واحدهای فاقد استحکام در بلایای طبیعی از اهمیت مقاوم سازی اطلاع پیدا کنند.

آنطور که مسئولان آمار می‌دهند شهرستان زیرکوه به خاطر زلزله دهه ۷۰ و بازسازی مجدد تا حدودی از سطح مناسب مقاوم سازی برخوردار بوده اما در برخی شهرستان‌ها از جمله درمیان، سربیشه، فردوس و بشرویه درصد مقام‌سازی واحدهای مسکونی از متوسط استان و کشور پایین‌تر است.

گرچه به این آمار باید هزار و ۷۳ هکتار بافت فرسوده استان در ۹ شهر را اضافه کرد که ۳۳.۶ درصد جمعیت شهری خراسان جنوبی را در بر می‌گیرد.