تغيير متغيرهاي اقتصادي نه خوب مطلق هستند و نه بد مطلق. يعني تغيير هر كدام از متغيرهاي اقتصادي (چه كاهشي و چه افزايشي) مي توانند هم زمان هم نتايج مثبت به بار بياورند و هم نتايج منفي. مثلا افزايش بيكاري هر چند از يك سو موجب كاهش درآمد ملي و مشكلات اقتصادي و اجتماعي حاد مي شود اما از سوي ديگر به دليل افزايش عرضه نيروي كار مي تواند موجب كاهش دستمزدها شده و در نتيجه هزينه هاي توليد می یابد و به تبع آن، كاهش قيمت كالاهاي توليدي گرديده و بر كاهش تورم اثر گذارد (كشور چين نمونه اي از وجود مازاد عرضه نيروي كار مي باشد).یا افزایش واردات هر چند بر تولید داخلی اثر منفی دارد، اما از سوی دیگر می تواند موجب کاهش قیمت کالاهای تولید داخلی و یا بهبود تولید داخلی گردد. اما هیچکدام از این موارد نه افزایش بی حساب آنها خوب است و نه کاهش بی برنامه آنها، یعنی تغییر هر متغیر اقتصادی باید با یک سری برنامه ریزی ها و دلایل علمی و منطقی انجام گیرد. ساير متغيرهاي اقتصادي نيز چنين هستند.

 اما كاهش ارزش پول ملي، چه خود ساخته و چه ناشي از وضعيت اقتصادي مي تواند تاثیرات شگرفی بر اقتصاد کلان و وضعیت اقتصادی جامعه ما داشته باشد. این تغییرات می تواند اثراتی مثبت و منفي بر درآمد ملي و ديگر متغيرهاي اقتصادي بر جای گذارد. که در ادامه این نوشتار به بررسی آنها می پردازیم.

اثرات منفي كاهش ارزش پول ملي زياد هستند كه مهم ترين آن ها:

1. هزينه هاي واردات بسيار افزايش مي يابد و با كاهش قدرت خريد پول داخلي، قيمت كالاهاي وارداتي به همان نسبت افزايش مي يابد. حتي اثرات رواني ناشي از اين كاهش، مي تواند قيمت كالاهاي وارداتي را بيش از نسبت كاهش ارزش پول ملی نيز تغییر دهد يعني اگر كاهش ارزش پول ملي 20 درصد باشد ممكن است قيمت كالاهاي وارداتي بيش از 20 درصد افزايش يابد. اين اثر مي تواند قیمت ماشين آلات و برخي مواد اوليه وارداتي از خارج را نيز افزايش دهد كه خود موجب افزايش قيمت تمام شده كالاهاي توليدي و در نتيجه عامل تورم باشد.

2. كاهش ارزش پول ملي، موجب هجوم افراد براي تبديل پول خود به ارز مي شود و اين هجوم موجب افزايش تقاضاي ارز گرديده و از آنجا كه عرضه ارز نيز محدود است موجب ايجاد يك حباب قيمتي در قيمت ارز گرديده و مجددا قيمت ارز را افزايش داده و پول ملي را كم ارزش تر نمايد.

و هر دو اين عوامل مي توانند بر تورم اثر گذاشته و موجبات ورود تورم به مرحله بحراني را تسريع بخشند.

خواه ناخواه در اين يك سال اخير، پول ملي ما – ريال - تقريبا دو سوم ارزش خود را از دست داده است؛ يعني كالاهاي وارداتي 200 درصد گران شده اند يا به عبارتي قيمت آن ها سه برابر شده است؛ اما مي توان از اين وضعيت نيز به نفع تولید ملي استفاده كرد.

بهتر است با یک مثال شروع کنیم. فرض کنید يك كالايي در ايران با قيمت 1200 تومان توليد مي شده و يك دلار نيز معادل 1200 تومان است؛ اين كالا صادر مي شود يك فرد خارجي بايد 1 دلار بپردازد تا اين كالا را خريداري كند اكنون اين كالا با 1600 تومان توليد مي شود و به خارج صادر مي شود و دلار نيز 3200 تومان است؛ حال يك فرد خارجي مي تواند همين كالا را با نيم دلار (50 سنت) خريداري نمايد، يعني كالاهاي ايراني در خارج از كشور ارزان شده و فرد خارجي تمايل بيشتري به خريد كالاي ايراني از خود نشان مي دهد و از اين جهت صادرات افزايش می یابد. افزایش صادرات موجب افزایش درآمد ملي و بهبود درآمد کارخانجات و تولید کنندگان می گردد. از سوی دیگر افزایش تولید نیاز به نیروی کار بیشتری دارد از این جهت وضعیت اشتغال بهبود می یابد و از این جهت نیز درآمد کل افزایش یافته و در نبیجه موجب بهبود درآمد ملی می گردد.

از سوي ديگر يك كالاي خارجي با قيمت يك دلار (دلار 1200 تومانی) وارد مي شده است؛ پس قيمت داخلي آن 1200 تومان بوده است، امروز نيز با همان يك دلار وارد مي شود ولي قيمت دلار امروزه برابر با 3200 تومان مي شود در نتیجه کالای وارداتی قیمتی معادل 3600 به فروش می رسد يعني كالاهاي خارجي گران تر شده پس تقاضا براي كالاي خارجي كاهش يافته و واردات كاهش مي يابد و در مقابل تقاضاي كالاهاي داخلي افزايش مي يابد كه خود موجب افزايش درآمد ملي و همچنين افزايش نياز به نيروي كار و بهبود اشتغال داخلی و افزايش مجدد درآمد ملي مي گردد.

در نتيجه كاهش ارزش پول ملي مي تواند موجب افزايش صادرات و افزايش اشتغال و از سوي ديگر موجب كاهش واردات و افزايش تقاضاي كالاي داخلي و مجددا افزايش اشتغال گردد.

و اما كاهش ارزش پول ملي مي تواند مسافرت به خارج را كاهش دهد و در نتيجه افراد مشتاق به مسافرت را به سفر درون كشور ترغيب نمايد و از اين جهت با افزايش مسافرت هاي داخلي، موجب رشد صنعت گردشگري داخلي گرديده و موجب افزايش درآمد و اشتغال در اين بخش گردد. از سويي ديگر به دليل ارزان شدن هزينه هاي مسافرت در ايران (با توجه به كاهش ارزش پول ملي) مسافرت به ايران براي خارجيان با كاهش هزينه روبرو گرديده و از اين منظر مي توان به جذب گردشگران بسيار بيشتري اقدام نموده و از اين جهت نيز به بخش گردشگري و ورود ارز به كشور كمك هاي شاياني نمود.

نگارنده امیدوار است با توجه به موقعیت جدید، تصمیم گیرندگان و دولتمردان کشورمان موقعیت سخت ایجاد شده را به یک برگ برنده در صنعت و تولید داخلی تبدیل نمایند و در واقع از آب کره بگیرند. هر چند که با گذشت نزدیک به چهار ماه از این واقعه، دولت تاکنون اقدام خاصی در تبدیل این وضعیت به فرصت انجام نداده اما هنوز هم دیر نیست./ح

عبدالنبی امیری دکترای اقتصاد