هفته نامه صدا - ریونیز آزرم سا: ما انسان ها حتی در انعطاف پذیرترین دیدگاه ها، موجودات زنده غیرمعمول و عجیبی هستیم. ویژگی های بیولوژیکی خاص ما نظیر مغز توسعه یافته، قرار گرفتن انگشت شست در مقابل بقیه انگشتان و ... به ما اجازه داده اند که زمین را به شکل عجیب و داستان گونه ای بر اساس نیازهای خود تغییر دهیم و حتی آن را ترک کنیم.

وقتی به وضعیت کنونی انسان و پیشرفت حیرت انگیزی که در مدت کوتاه زندگی در کره زمین (با توجه به قدمت سه میلیارد ساله حیات در این سیاره) به آن رسیده نگاه می کنیم، قبول تفاوت های غالبا ساده به عنوان دلیل این برتری حیرت انگیز نسبت به سایر موجودات زنده بسیار سخت است. با این حال از دیدگاه علم زیست شناسی دلیل این برتری را می توان در تفاوت های ساده ریشه یابی کرد که 10 مورد از بارزترین آنها به شرح زیر هستند:

توانایی صحبت کردن

عضو تولید کننده صدا یا حنجره (Larynx) که یکی از مهم ترین بخش ها در توانایی صحبت کردن است، در بسیاری از خویشاوندان نزدیک انسان از جمله شامپانزه ها نیز وجود دارد؛ ولی موقعیت آن در داخل گلوی انسان پایین تر است که این مزیت حاصل از تکامل، حدود 350 هزار سال قدمت دارد. در این تغییر و تحول، استخوان لامی (Hyoid bone – یک استخوان نعل اسبی شکل در زیر زبان) نیز کمی به سمت پایین حرکت کرده و ارتباط آن با سایر استخوان های جمجمه قطع شده است که به این ترتیب با به ارتعاش درآمدن بدون مزاحم و مستقل به ما اجازه می دهد حروف مختلف را کاملا واضح و قابل تشخیص ادا کنیم.

راه رفتن روی دو پا

یکی از بارزترین وجوه تمایز انسان از سایر پستانداران راه رفتن کاملا عمودی روی دو پا و بدون نیاز به حفظ تعادل به کمک دست ها است .این نوع راه رفتن به ما اجازه می دهد با آزادی کامل از دست های مان برای به کارگیری ابزارهای مختلف استفاده کنیم. متاسفانه این ویژگی با تغییر شکل استخوان لگن خاصره برای دادن آزادی کامل به پا امکان پذیر شده که در نتیجه آن وضع حمل در انسان به مراتب خطرناک تر از سایر حیوانات است؛ به طوری که تا یک قرن پیش، تولد نوزاد یکی از دلایل عمده مرگ و میر زنان بود. علاوه بر این قوس بزرگ قسمت پایینی ستون فقرات که نقش مهمی در حفظ تعادل بر روی دو پا در هنگام ایستادن یا راه رفتن دارد، باعث افزایش آسیب پذیری در برابر مشکلات مفصلی و عضلانی در ناحیه کمر شده است.

پوست برهنه و بدون مو

پوست انسان در مقایسه با سایر اعضای خانواده کپی ها (انسان واران بالا رده) برهنه و بدون محافظ به نظر می رسد. هر چند سرتاسر پوست ما به اندازه سایر پستانداران و حتی بیشتر از آنها فولیکول و در نتیجه توانایی تولید مو دارد ولی با این حال موی بدن انسان غالبا نرم تر، کوتاه تر و روشن تر است و در بسیاری از نقاط کاملا از بین رفته یا دیده نمی شود. این ویژگی به ما اجازه می دهد انگل های پوستی را به راحتی مشاهده و نابود کنیم.

پوشیدن لباس

با وجود اینکه زیست شناس ها انسان را کپی برهنه و بدون محافظ در برابر شرایط نامساعد محیطی محسوب می کنند ولی ما با پوشیدن لباس این مشکل را برطرف کرده ایم. این توانایی نه تنها انسان را به گونه ای منحصر به فرد در دنیای حیوانات تبدیل می کند بلکه بر تکامل سایر گونه ها نیز تاثیر گذاشته است. به عنوان مثال اغلب گونه های شپس در لابلای موی حیوانات زندگی می کنند ولی شپش انسانی برای زندگی در بین الیاف پارچه تکامل پیدا کرده است.

مغز خارق العاده

بدون هیچ تردیدی دلیل اصلی استیلای انسان بر تمام موجودات زنده، مغزی توسعه یافته و خارق العاده محسوب می شود. بزرگترین مغز در بین تمام موجودات متعلق به نهنگ عنبر است و مغز بسیاری از پرنده ها در حدود 8 درصد از بدن آنها حجم دارد. با این حال مغز ما که نسبت حجم آن به کل بدن تنها 2.5 درصد است و بعد از کامل شدن رشد، نهایت حدود 1.4 کیلوگرم وزن پیدا می کند، با داشتن توانایی های اعجاب انگیزی مثل استدلال، تفکر و ... ما را به فرمانروای مطلق قلمروی موجودات زنده تبدیل کرده است. اوج قدرت مغز انسان را می توان در دستاوردهای نوابغی مثل انیشتین و موتزارت دید.

دست های کارا و موثر

برخلاف یک باور عمومی، انسان تنها گونه ای نیست که شست بدون مفصل میانی و روبروی بقیه انگشت ها دارد. در حقیقت بسیاری از کپی ها این قابلیت را در حتی پاهای خود نیز دارند. برتری ما در این است که می توانیم شست خود را به انگشتان دیگر، حتی انگشت های کوچک و حلقه برسانیم. ما حتی قادریم انگشت های کوچک و حلقه را کاملا به پایه شست نزدیک کنیم. به لطف داشتن این ویژگی، به راحتی انواع مختلف ابزار را با قدرت و تسلطی منحصر به فرد در دست می گیریم.

کنترل آتش

وقتی که اجداد ما آتش را تحت کنترل خود در آوردند، در حقیقت به برتری حیوانات درنده شب شکار در استفاده از تاریکی خاتمه دادند و یکی از خطراتی را که حتی می توانست به انقراض انسان منجر شود از بین بردند. علاوه بر این گرمای حیات بخش شعله های آتش مقاومت اجداد کوچ نشین ما را در مقابل آب و هوای سرد افزایش داد و زندگی در مناطق سردسیر را برای آنها امکان پذیر کرد. گذشته از این مزیت ها کنترل آتش به انسان اجازه می داد غذای خود را طبخ کند. به گفته بعضی از دانشمندان، پخته شدن غذا که به معنای جویدن و هضم راحت تر آن است، نقش مهمی در تکامل داشته و به مرور باعث کوچک تر شدن دندان ها و دستگاه گوارشی انسان شده است.

سرخ شدن صورت

برافروخته و سرخ شدن صورت یکی از ویژگی های کاملا انحصاری انسان است که داروین آن را «عجیب ترین و انسان گونه ترین روش برای بروز احساسات» می دانست. مکانیسم بیولوژیکی سرخ شدن ناخواسته که مانند اعلامیه ای برای فاش کردن عمیق ترین احساسات انسان عمل می کند، هنوز کاملا ناشناخته است. عده ای معتقدند که این ویژگی، ترفندی بیولوژیکی برای حفظ صداقت انسان ها و امکان پذیر شدن زندگی گروهی با همدلی و اتحاد کامل است.

دوران کودکی طولانی مدت

در بین تمام پستانداران، تنها انسان است که برای مدت طولانی تحت حمایت والدین خود باقی می ماند و برای رسیدن به بلوغ آموزش می بیند که از دیدگاه بیولوژیکی این مسئله منطقی نیست. تمام موجودات زنده به جز انسان در کوتاه ترین زمان ممکن به بلوغ می رسند و برای تولید مثل آماده می شوند که به این ترتیب امکان در هم آمیخته شدن ژن های غالب یک گونه و در نتیجه شانس بقا و تکامل آن افزایش پیدا می کند. یکی از منطقی ترین توضیحات در این زمینه مغز توسعه یافته انسان است که برای رسیدن به بالاترین کارایی خود به رشد و آموزش بیشتر و بالطبع زمان بیشتر نیاز دارد.

زندگی طولانی بدون توانایی تولید مثل

بسیاری از موجودات زنده تا زمان مرگ به تولید مثل ادامه می دهند، در حالی که انسان بعد از از دست دادن توانایی تولید مثل مدت زیادی زندگی می کند. از دیدگاه صرفا بیولوژیکی این خصوصیت انسان نیز منحصر به فرد و خلاف قوانین طبیعت است. عده این این انحراف از معیارهای طبیعت را محصول تکامل و اساس روابط اجتماعی خاص انسان می دانند. در خانواده های توسعه یافته پدربزرگ ها و مادربزرگ ها حتی بعد از از دست دادن توانایی تولید مثل، نقش مهمی بر بقا و موفقیت نسل دوم خانواده خود دارند.