همایون فقیه:

ایام فاطمیه که آغاز میگردد تلنگری است به ما امت که در مقابل ظلم و ستم چگونه عمل میکنیم؟ایام فاطمیه به ما نشان میدهد که در دفاع از دین و شریعت چقدر تلاش میکنیم و به ما می آموزد که برای دفاع از امام زمان خویش و حریم امامت و ولایت گاهی باید از بهترین نعمت های خداوند یعنی جان خویش هم گذشت کنیم
با همین نگرش به صورت خیلی خلاصه نکاتی را که پژوهشگران در مورد موقعیت اجتماعی و سیاسی حضرت فاطمه س به قلم آورده اند را در این نوشتار بیان میکنیم.
حضور و گفتمان حضرت زهرا س در بحرانی ترین زمان ها در ابعاد مختلف اعم از اجتماعی و سیاسی و دینی و علمی در عصر خویش انکار ناپذیر است بلکه آن فعالیت های اجتماعی تابلوی راهنمای امت پیامبر ص در دوره های تاریخی مختلف است.حیات ایشان سراسر تحول و دگرگونی بود و این تغییر و تحول ها در از بین رفتن سنت ها وفرهنگ جاهلیت به خصوص برای زنان و سرنوشت آنان نقش بسزایی داشت و زمانی که آن حضرت در دوران خردسالی بودند واقعه شعب ابی طالب اتفاق افتاد که خود از سخت ترین امتحانات برای اطلاع از کمیت و کیفیت ایمان مسلمانان بود. ایشان هیچ زمانی در یک موقعیت از حیات خویش متوقف نشدند چون اعتقاد داشتند اسلام هم بعد فردی و عبادی دارد و هم بعد اجتماعی و سیاسی دارد
در منایع تاریخی مختلف چنین برداشت میشود که ایشان برای فعالیت های اجتماعی خود با اصحاب خاص پیامبر (ص) دیدارهایی داشته اند و جلسات درس و بحث تشکیل میدادند و بسیار صله ارحام مینمودند و نیازهای جامعه اسلامی و افرادی که به حضرت رجوع میکردند را رفع میکردند همیشه به دیدار خانواده های شهدای جنگ میرفتند و در حدیثی که از امام صادق علیه السلام نقل شده است، آن حضرت هفته‏ اى دو بار، روزهاى دوشنبه و پنج شنبه به زیارت شهداى احد، به ویژه حمزه سیدالشهداء مى‏رفت و به همراهان، محل استقرار پیامبر و نیروهاى اسلام در جنگ، همچنین اردوگاه مشرکان را نشان مى‏ داد(1) زندگی ایشان در مکه و مدینه سرشار از اتفاقات مهم فرهنگی،اجتماعی،سیاسی و نظامی بود ایشان در جریانات تاریخی همچون فتح مکه همرا با پدر و همسر خویش بود و در واقعه بیعت زنان مشرک با حضرت محمد(ص) نیز در کنار پدر حاضر بودند(2) بعد از رحلت پیامبر(ص) و رویداد های جدیدی در جامعه اسلامی اتفاق افتاد که فصل جدیدی از حیات پر برکت خانم زهرای مرضیه(س) را رقم زد و ایشان را با تمام توان وارد عرصه سیاسی و اجتماعی نمود و فریاد عدالت خواهی ایشان فراگیر شد که به عنوان یک زن و فرزند پیامبر و همسر امام نسبت به وقایع پس از رحلت پیامبر واکنش نشان دادند، حضرت زهرا س سیاستمدارترین زن تاریخ است.یک رفتار سیاسی بارزی که در ایشان کاملا مشهود بود، اطاعت پذیری ایشان از مقام امامت و ولایت همچون مقاوم نبوت بود و در کلامی ارزشمند چنین میفرمایند که: او( امام علی ع) پیشوایى ربانى-- مرکز توجه همه عارفان و خداپرستان است(3) حضرت زهرا س همیشه و در همه حال طبق مصالح و گفتمانی که از طرف امام علی ع بیان میشد عمل مینمود که در سخنی از حضرت امیر (ع) چنین نقل شده است که ایشان فرموده اند: سوگند به خدا، فاطمه هرگز مرا خشمگین نساخت و هیچ گاه نافرمانى نکرد و هر زمان که با او دیدار مى‏ کردم غم‌ها و غصه‏ ها از دلم زدوده مى‏شد.(4) در مورد همین موضوع اطاعت حضرت زهرا س از امام علی ع اشاره ای به ماجرای دیدار و عیادت اهل سقیفه از ایشان میکنیم که بعد از ماجرای سقفیه آنان درصدد دلجویی از حضرت برآمدند و درخواست ملاقات با ایشان را دادند و از امیرمومنان ع بسیار خواهش نمودند که حضرت زهرا س اجازه ی دیدار بدهند که در حضور حضرت بر اشتباهات خود اقرار کنند و آنان را جبران کنند در ادامه حضرت درخواست آنان را با حضرت زهرا س در میان گذاشت و فرمودند که آنان پشت درِ خانه منتظر اجازه ورود هستند و در این لحظه چون حضرت زهرا احساس نمود که امام علی ع این دیدار را مصلحت میدادند،این جمله معروف را خطاب به امیرمومنان فرمودند که: خانه، خانه توست و من همسر تو هستم. آنچه مصلحت مى‏ دانى انجام ده(5) حضرت زهرا تلاش بسیار نمود که با یادآوری وقایع و خاطرات دوران حیات رسول خدا ص خواص را از خواب بیدار کند و به قول معروف رایزنی های سیاسی بسیاری انجام داد و ایشان با اهل بیت خویش شبانه به خانه ها و مجالس انصار و مهاجران میرفت و آنان را به مبارزه با باطل فرامیخواند و چنین میفرمود که:«اى مهاجران و انصار! خدا را یارى کنید. من دختر پیامبر شما هستم و شما با رسول خدا بیعت کردید که از او و فرزندانش در برابر یورش دشمنان دفاع کنید، همان گونه که از خود و فرزندان خود دفاع مى‏کنید. پس بر سر پیمان با رسول خدا استوار بمانید.(6) یک زمانی هم شد که برای عذرخواهی به نزذ حضرت زهرا س آمدند و سخنانی گفتند و حضرت زهرا عصبانی شد و به آنان فرمود: از نزد من بروید! دیگر، پس از کوتاهى کردن و دروغین، عذرى پذیرفته نمى‏شود و پس از کوتاهى و بى تفاوتى، امرى وجود نخواهد داشت در قبل این ماجرا هم ایشان فرموده بودند: آیا پدرم پس از رخداد غدیر خم براى کسى عذرى باقى گذاشته است؟(7) ایشان در خطبه های تاریخی که ایراد نموده بودند نیز نکاتی مهمی را بیان داشته اند مثل: حمد و ثنای خداوند و تاثیر نبوت بر تاریخ اعراب و بیان دستورات اسلامی و مهمترین و شاخص ترین موضوع که در همه خطبه های ایشان هم بیان گردیده این است(خطبه فدکیه یکی از مهمترین سخان حضرت است) که به همگان بفهماند که تنها راه سعادت در امور مادی و دنیوی گرفته تا اخروی پذریش ولایت اهل بیت ع و اطاعت امر کامل از آنان است.
اهل سقیفه مرحله جدیدی از مبارزه با مقام ولایت و امامت را آغاز کردند و که آنان به زور متوسل گردیند که از امام علی ع بیعت بگیرند.مرحله ای که به نثار جان و شهادت ایشان منتهی گردید که آن حضرت در دفاع از امامت و ولایت هنگام هجوم به خانه اش تا آنجا پیش رفت که بر اثر جراحت و آسیب هایی که در آن حادثه دیدند به شهادت رسیدند.دکتر شریعتی چنین میگوید:
وي در همه‌ ابعاد گوناگون زن بودن نمونه شده بود.
مظهر يک دختر، در برابر پدرش.
مظهر يک همسر در برابر شوهرش.
مظهر يک مادر در برابر فرزندانش.
مظهر يک ” زن مبارز و مسئول ” در برابر زمانش و سرنوشت جامعه‌ اش.
وصیت نامه ان حضرت نیز در مورد کمیت و کیفیت کفن و دفن خویش هم نوعی مبارزه سیاسی بود با عمل به وصیّت آن حضرت جامعه اسلامی دچار تردید شد و تا حد زیادی مشروعیت حکومت وقت زیر سؤال رفت و مظلومیت آن حضرت کاملا مشهود گردید
زندگی اجتماعی و سیاسی آن حضرت را نمیشود در یک نوشتار بیان نمود اما سعی نمودیم با بیان برخی از سرخط های مهم زندگی اجتماعی سیاسی ایشان که محققان تبیین کرده اند یک آمادگی ذهنی برای خوانندگان ارجمند ایجاد کنیم که به بررسی زندگانی آن حضرت از دیدگاه اجتماعی بپردازند اما نکته خیلی مهم که نباید به راحتی از کنارش گذشت این است که ایام فاطمیه اول با روزهای تبلیغات انتخاباتی مصادف شده است پس مطمنا همه ی کاندیدها که خود را دایه دار اسلام و ولایت مدار میدانند باید توجه کنند که در تبلیغات شان ایام فاطمیه را مدنظر بگیرند و نباید جلسات و عزاداری های فاطمیه محفل تبلیغات گردد و ستادهای تبلیغاتی هم در پخش کردن صوت و موسقی، ایام فاطمیه را فراموش نکنند و چه زیبا میشود که در همه ی ستادهای انتخاباتی پرچم عزای حضرت فاطمه س نیز دیده شود و در انتخاب مان باید علاوه بر اینکه دقت کنیم که آیا این کاندید آن معیارهایی که امام راحل(ره) و رهبر معظم انقلاب فرموده اند را دارا هستند یا خیر باید میزان اعتقاد و احترام وی به ایام فاطمیه را نیز بررسی نمود
مرحوم شریعتی چنین زیبا میگوید:
(حضرت) فاطمه س کنیز ش را صدا زد و فرمود:
ـ بستر مرا در وسط اتاق بگستران.
آرام و سبکبار بر بستر خفت، رو به قبله کرد، در انتظار ماند.
لحظه ‌اي گذشت و لحظاتي …
ناگهان از خانه شيون برخاست.
پلک‌هايش را فروبست و چشم‌هايش را به روي محبوبش ـ که در انتظار او بود‌ ـ گشود.
شمعي از آتش و رنج ، در خانه‌ علي خاموش شد و علي تنها ماند . با کودکانش...
از (امام) علي ع خواسته بود تا او را شب دفن کند ، قبرش را کسي نشناسد و … و علي چنين کرد.
اما کسي نمي ‌داند که چگونه؟ و هنوز نمي ‌داند کجا؟
در خانه‌اش؟ يا در بقيع ؟ و کجاي بقيع ؟ معلوم نيست و آنچه معلوم است،‌ رنج(امام) علي ع است، بر قبر (حضرت) فاطمه س....
مدينه در دهان شب فرو رفته است، مسلمانان همه خفته ‌اند، سکوت مرموز شب ، گوش به گفت‌وگوي آرام (امام) علي ع دارد (امام )علي ع که سخت تنها مانده است، هم در شهر و هم در خانه ، بدون ‌پيغمبر ص ، بدون (حضرت) ‌فاطمه س همچون کوهي از درد، بر سر خاک (حضرت) فاطمه س نشسته است....
امام علی ع درمانده و بر جا مانده؛ نمي‌دانست چه کند؛ بماند؟ بازگردد؟ چگونه فاطمه را، اين‌جا، تنها بگذارد، چگونه تنها به خانه برگردد؟ شهر، گويي ديوي است که در ظلمت زشت شب کمين کرده است. با هزاران توطئه و خيانت و بي‌شرمي انتظار او را مي‌کشد.
درد چندان سهمگين است که روح تواناي او راناخوش کرده است. نمي‌تواند تصميم بگيرد، ترديد جانش را آزار مي‌دهد، برود؟ بماند؟
احساس مي‌کند که از هر دو کار عاجز است، نمي‌داند که چه خواهد کرد؟
به حضرت فاطمه س توضيح مي‌دهد: "اگر از پيش تو بروم، نه از آن رو است که از ماندن نزد تو ملول گشته‌ام، و اگر همين جا ماندم، نه از آن رو است که به وعده‌اي که خدا به مردم صبور داده است بدگمان شده‌ام”.
آنگاه برخاست، ايستاد، به خانه‌ پيغمبر رو کرد، با حالتي که در احساس نمي‌گنجد، گويي مي‌خواست به او بگويد که اين "وديعه‌ي عزيز”ي را که به من سپرده‌اي، اکنون به سوي تو بازمي‌گردانم، سخنش را بشنو. از او بخواه، به اصرار بخواه تا برايت همه چيز را بگويد، تا آن‌چه را پس از تو ديد يکايک برايت برشمارد.....
پایان
منایع:
1- وسايل الشيعه، حر عاملي، ج10، ص 379
2- واقدی،المغازی، ج2، نشر دانش اسلامی ،ص83 .
3- نهج الحيات (فرهنگ سخنان حضرت زهرا(س)، ص37
4- بحارالانوار ،ج43،ص134
5- همان،ج43 ص198.
6- محمدبن نعمان مفید، الاختصاص، ص 184 .
7- شیخ صدوق ،الخصال، ج1،چ2 ص173/ص