آرش بهزادی نژاد*

جمعیت شهرها به سرعت درحال افزایش است واین پدیده،باعث تخریب محیط زیست پیرامون شهرمی شود.این جمعیت برای زندگی نیازبه مسکن،بازار،مراکزخرید،مراکزصنعتی وکار ،بیمارستان،مراکزتفریحی وسرگرمی  ،مراکزعلمی و...داردوبرای ساخت وگسترش فضای شهری ،چاره ای جز تصرف زمینهای کشاورزی باقی مانده دراطراف وحومه ی شهروحتی چنگ انداختن به وسیله ی بیل های مکانیکی برای تخریب کوه ها وتپه ها وتبدیل این منابع طبیعی به زمین هایی با قابلیت های مسکونی ،تجاری،اداری وصنعتی نمی ماند.ازدیگرسوی خشکسالی های پیاپی و بحران کم آبی موجب کاهش منابع آبی و حفرچاه های عمیق مجازوغیرمجاز و انحراف مسیر رودخانه ها جهت آبیاری زمین های کشاورزی به صورت غیراصولی ، ساختن سدهای متعددبرروی رودخانه هاموجب خشک شدن بسیاری از دریاچه ها وتالاب ها نظیر پریشان ،بختگان وارومیه گردیده وتغییر وتخریب  وبحران محیط زیست را درپی داشته است.ازهر گوشه که به محیط زیست بنگریم وهریک از موضوعات آن را  هم چون : هواوجو،خاک،آب ،رودخانه ،دریا ،دریاچه ،تالاب ،جنگل ، کوهستان ،دشت،حیوانات ،پرندگان و.... بررسی نماییم در رابطه با آنها اخبار ناگوارو ناراحت کننده ای خواهیم شنید چنان که :( هرساله بین یک  تایک ونیم درصدازجنگل های هیرکانی نابودمی شود.کلیه ی تالاب های ایران زیرخط قرمزقراردارند.ایران درفرسایش خاک رتبه ی اول یادوم جهان رادارد.تنها پنجاه قلاده یوزپلنگ آسیایی درایران باقی مانده .شکاربی رویه ،جمعیت هوبره رابه طورجدی تهدیدمی کند.جمعیت گورخرکه درفرهنگ وفولکلورمابرای خودش جایگاهی داردتنهاظرف چهل سال،ازچهارهزارراس به چهل راس رسید.خطر،قله ی سرفرازدماوندراتهدیدمی کند.)1

سازمان حفاظت محیط زیست ایران،مناطق با ارزش زیست محیطی ایران را درقالب مناطق چهارگانه به شانزده پارک ملی ،سیزده اثرطبیعی ملی ،سی وسه پناهگاه حیات وحش،ونودوچهارمنطقه حفاظت شده تقسیم کرده است.ایران

دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به طوری که ازسیزده اقلیم شناخته شده درجهان ،یازده نوع آن درایران وجوددارد.شرایط اقلیمی متغیر،سبب ایجادزیست بوم های متفاوت درایران گردیده است.نزدیک به هشت هزارگونه یاواحد تحت گونه ای گیاهی درایران شناسایی شده است که ازاین تعدادحدودهزاروهشتصدواحدبومی هستند.این تعدادگونه گیاهی باگونه های گیاهی سراسرقاره ی اروپا برابری می کند.2

متاسفانه نرخ کنونی فرسایش طبیعی زمین حدودبیست ویک گیگاتن درسال تخمین زده می شودکه این فرسایش باعث ازبین رفتن گونه های مختلف گیاهی می گردد،اما انسان بیشترین نقش را درتخریب وآسیب رساندن به محیط زیست کره ی زمین دارد وبه عنوان یک ویرانگر بیش فعال با همه ی امکانات وابزارهای پیشرفته ای که دراختیارداردبه صورت مداوم و بیش از نسل پیش خویش درحال قربانی نمودن محیط زیست پیرامون خویش است به شکلی که حتی جو اطراف کره ی زمین ولایه ی ازن نیز درامان نمانده است اما به یقین ،بازنده ی نهایی این جنگ فرسایشی، انسان ،باهمه ی ادعاهایش خواهدبود.

اما عاقلانه وعادلانه  این نیست که مردم و دولت نظاره گر این فاجعه باشند بلکه هرکدام ازما به عنوان یک شهروند مسوولیت پذیر،هرچندبه سهم اندک خویش ،یک پاسدار ومحیط بان هوشیاروتوانای محیط زیست باشیم ،بیش ازپیش نسبت به محیط زیست خود حساسیت به خرج دهیم ودرپاسداشت وحفظ آن بکوشیم.نه خود آن را تخریب کنیم وبیالاییم ونه اجازه به دیگران دهیم که ذره ای خلل وکاستی وآلودگی به طبیعت وارد آورند.احترام به طبیعت ومحیط زیست یک وظیفه و تکلیف انسانی است که قانونگذار درمواردی برای اشخاصی که به قانون طبیعت ومحیط زیست تجاوز کنند وآن  حقوق را رعایت نکنند مجازات تعیین نموده است ودراین راستا می توان به برخی قوانینی که به تصویب رسیده اشاره نمود همانند : (قانون حفاظت وبهسازی محیط زیست)،(قانون حفاظت وبهره برداری ازجنگل هاومراتع کشور) ، (قانون شکاروصید) ،(قانون جلوگیری ازآلودگی هوا).خوشبختانه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران براهمیت جایگاه محیط زیست تاکید نموده است ودراصل پنجاه چنین بیان گردیده : (درجمهوری اسلامی ،حفاظت محیط زیست که نسل امروزونسل های بعدبایددرآن حیات اجتماعی روبه رشدی داشته باشند،وظیفه عمومی تلقی می گردد.ازاین رو فعالیت های اقتصادی وغیرآن که با آلودگی محیط زیست یاتخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیداکندممنوع است ).دولت محترم نیز می بایست با تدابیر وسیاستهای حمایتی خود وبابهره گیری از خردجمعی و استفاده از نظریات کارشناسان واندیشمندان حوزه ی محیط زیست با ارایه لایحه قانونی وباهماهنگی وتصویب قوانین کارآمد درمجلس شورای اسلامی و بادرنظرگرفتن نقش موثرسازمان حفاظت محیط زیست به سرعت به یاری محیط زیست ایران گام بردارند.حفظ حقوق محیط زیست می بایست به عنوان یک ارزش اجتماعی درمیان مردم نهادینه شود به گونه ای که افرادحقیقی یاحقوقی که این نظم اجتماعی را به هم می زنند ومرتکب اعمال خلاف قانونهای محیط زیستی می گردند حال به هر شکل ونوعی ولو با شکستن یک شاخه ،باقطع یک درخت ،باشکار یک پرنده ،با گل آلود کردن آب یک رود، با پرپر نمودن یک گل در پارک محله ،با آلوده نمودن هوابه وسیله دودخودرو ،به آنها به عنوان یک انسان هنجارشکن وضد ارزش نگریسته شود تاخود با اندکی اندیشه به بازنگری دررفتار نادرست وناشایست خویش اقدام کند و ازمنظرحقوقی نیز مجازاتهای متناسب وبازدارنده ای تعیین گردد که البته اگر حفظ حقوق محیط زیست فرهنگ سازی شود واین فرهنگ سازی از درون خانواده به عنوان اصلی ترین ومهم ترین نهاداجتماعی آغاز شود،  نقش آن بسیار بیشتر وکارآمدتراز مجازاتهای قانونی خواهد بود از سوی دیگر ،تشکل های فعال مدنی نظیر انجمن ها ،کانون ها وگروه های حمایت از محیط زیست ،نقش ارزنده وبسیار مفیدی درفرهنگ سازی و صیانت از محیط زیست ایفا می کنند.وزارت آموزش وپرورش درموضوع نهادینه کردن وفرهنگ سازی حمایت از محیط زیست ،نقش وجایگاه بسیار مهم و ارزنده ای دارد چنان که مدیرکل دفترآموزش ومشارکتهای مردمی سازمان حفاظت محیط زیست کشورازتالیف کتاب انسان ومحیط زیست دربرنامه درسی مقطع دبیرستان با همکاری آموزش وپرورش درآینده ای نزدیک خبر داده است که امیداست این طرح آموزشی هرچه زودتر به اجرادرآید وشاهد نتیجه ی مطلوب آن در محیط زیست کشورمان باشیم .

پانویس :

1-   محیط طبیعی درخطراست ،کهرم  اسماعیل ،روزنامه همشهری ،دوشنبه 19 بهمن 94 ،شماره 6751 ،صفحه 2

2-  سایت الکترونیکی (ویکی پدیا ،دانشنامه آزاد)/ص

*وکیل پایه یک دادگستری ومدرس دانشگاه