احمد خواجه حسنی

با ظهور و بروز "سایبر اسپیس" یا به تعبیری فضای مجازی و متعاقباً بسط و توسعه ی تکنولوژی های نوین ارتباطی، تحوّلات شگرفی در زمینه های مختلف پیرامون این فضای فریبنده به وجود آمده و عدم توجه، تحقیق، سرمایه گذاری، برنامه ریزی و سیاست گذاری عالمانه منطقی و جامعه پسند در راستای یادگیری الکترونیکی سبب شده تا امروزه شرایط انومیکِ بی قانونی در فضاي فکري جامعه حاکم گردد که رخ داد این مهم عملاً دالّ بر وجود آسیب‌های اجتماعی است.

برای نمونه و در حوزه ی ارتباطات اجتماعی کار به جایی رسیده که اگر شما درون منزل خود عطسه ای کنید ، از آن طرف دنیا به شما "عافیت باشد" خواهند گفت! بنابراین بدیهی است و ضرورت دارد با شناخت مؤلفه های زیستی جوامع مدرن و صورت بندی مسائل مبتنی بر آن ، آسیب های پیرامونی را پیش بینی ، پیش گیری و کنترل کرد.

آسیب های متعددی که در این زیست گاه جدید شیوع فزاینده ای پیدا کرده فارغ از مسائل فردی ، جمع کثیری از افراد جامعه را درگیر کرده ، در این بستر به‌ اقتضای فقدان شناخت کافی و وقوف وافی کسر قابل توجهی از کاربران فضای رها و بدون قید و بند مجازی، متأسفانه زمینه ی بروز انواع انحرافات اجتماعی به سهولت فراهم گردیده به نحوی که فضای مسحور و مهیج شبکه های اجتماعی به صورت بالقوه سونامی آسیب های اجتماعی را در حال تشدید است.

امروزه فضای مجازی عملاً به زیست گاه ثانویه ی کاربران تبدیل شده و به جرأت می توان فضای فتا (سایبر) را یک فضای کاملاً واقعی قلم داد کرد و صراحتاً ابراز داشت که فضای مجازی عقوبت واقعی در پی دارد

مفصل بندی و تأثیر پذیری زندگی افراد از شبکه های اجتماعی و برهم خوردن ساختارِ مناسبات و ارتباطات انسانی در سایه ی استفاده نادرست از این ابزارها، تهدیدی بالقوه برای امنیّت اجتماعی و روانی جامعه محسوب می شود ، البته نمی توان کارکردها و پیامدهای مثبت فضای مجازی را انکار کرد ، فضای مجازی محمل فرصت‌ها و تهدیدهای پر شماری است هم چنان که کاربردهای فراوانی از جمله آموزش و اطلاع رسانی دارد امّا برخی از موضوع‌های این فضا به آسیب‌های اجتماعی دامن زده به نحوی که ارتباطات جدید، تمام عرصه‌ها و ساحت‌های زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد ، پس ضرورت آسیب شناسی شبکه های اجتماعی امری اجتناب ناپذیر است.
مک لوهان [۱] دنیا را با مفهوم دهکده ای جهانی می شناسد و اذعان دارند وسائل ارتباط جمعی دارای چنان قدرتی هستند که می توانند نسلی تازه در تاریخ انسان پدید آورند، نسلی که با نسل های پیشین بسیار متفاوت است.

نویسنده با بررسی و واکاوی آسیب های اجتماعی ناشی از فضای مجازی به کرّات راه کارهایی برای مقابله ارائه نموده و به این مهم نائل گردیده که بسط و توسعه شبکه های اجتماعی باعث شده تا نظام اجتماعی فرهنگ دیگری را برگزیدند و این مهم، جامعه را با آسیب های جدی مواجه می نماید.

بدون تردید شبکه های مجازی در شکل دهی رفتارهای شهروندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است .
رها شدگی فضای مجازی ضمن ترویج بی حجابی و بی عفتی ، نوعی ابتذال را در ذهن و ضمیر مخاطب نهادینه کرده و فرآیند جامعه پذیری افراد را به طرز شگفت انگیزی تغییر داده و به انحراف هاى اخلاقی و فردى و انزوای اجتماعی دامن زده است.
جاذبه فضای مجازی و ضعف سیستم آموزشی باعث شده تا نه تنها بسیاری ازجوانان و نوجوانان بلکه جمع کثیری از گروه های سنی مختلف كه قدرت تصميم گيری مطلوبی ندارند در مسیر پرشتاب زندگی دیجیتالی شده، از یک فضای محرمانه و خصوصی در داخل خانه برخوردار شوند و بسیاری از کارکردهای خانوادگی و اجتماعی تحت الشعاع قرار گیرد که راساً از کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع حکایت دارد! با نفوذ روز افزون فضای مجازی مقابله با آسیب های زیست جهان جدید سامان تازه ای را طلب می کند ، اراده ای جدی ، جامعه پسند و همه شمول که منافع و مصالح ملّی را تأمین نموده و در عین حال آسیب های پیرامونی را به حداقل برساند.
پيچيدگي و مسحور کنندگی فضای مجازی به علاوه درهم تنيدگی و لايه های تو در توی آن به انضمام بحران هویتی که شبکه های پیام رسان اجتماعی کشورمان را درنوردیده باعث شده است که ورود و فعالیت در چنين فضايی بدون چون و چرا مستلزم کسب دانش و مهارت هايی تحت عنوان سواد رسانه ای باشد.

با توجه به نقش مهمی که شبکه‌های اجتماعی در جهت‌دهی افکار عمومی دارند آنومی هنجاری را شاهدیم و در این بین، برخی افراد جامعه نیز در ابهام هنجاری سردرگم و بلاتکلیف مانده اند و مشکلات عمیقی در نوع ارتباطات و هویت فرد و ساختار خانواده حادث گردیده و تکانه های شگرف و قابل ملاحظه ای در حوزه دینی در جامعه رخ داده تا جایی که کاهش آموزه‌های دینی در خانواده و در نتیجه سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی منجر گردیده است و حادث گردیدن این همه مصائب جمعی،زنگ هشدارهای جدّی را در مقوله امنیّت ملی به صدا درآورده است.

√ تجویز راهبردی

از اصلی‌ترین راهکارها برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی، بر اساس نظام اقتضائات جامعه ی امروزی ، نهادینه شدن فرهنگ سایبری در راستای ارتقاء سطح سواد رسانه ای است به این دلیل ساده که افزایش سواد رسانه‌ای جامعه از راهکارهای تقویت پدافند غیرعامل است ، پس بدیهی می نماید نظام آموزشی متناسب با نسل جديد رشد کرده و در جهت استفاده مناسب از فناوری اطلاعات و فضای مجازی، تألیف دروسی با عناوینی چون سازوکارهای مقابله با آسیب های شبکه های اجتماعی و اصول و مبانی سواد رسانه ای به صورت رسمی در نظام آموزشی کشور در مقاطع مختلف تحصیلی بر اساس گروه های سنی در دستور کار قرار گیرد تا دانش آموزان با فناوری های جدید، اینترنت و خطرات بالقوه آنها به آگاهی جمعی نائل گردند.
در ثانی ، كشورهای توسعه یافته برای حضور گروه های سنی مختلف در فضای مجازی به مراتب فرهنگ سازی کرده و قوانين قابل اجرايی وضع نموده اند، بنابراین تفاسیر برای مصون ماندن و مقابله با آسیب های اجتماعی هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی از اوجب واجبات است.

پ ن؛
۱_ مارشال مک لوهان نویسنده کتاب ارتباطات اجتماعی  و نظریه‌پرداز جامعه اطلاعات و رسانه