در مقیاسی فراملی و جهانی می توان دو نوع دموکراسی را در نظر گرفت. یکی دموکراسی نسبی گرا و دیگری مطلق گرا. دموکراسی نسبی گرا الگوهای متعدد و متکثر دموکراسی را در جهان های گوناگون اجتماعی پذیرفته و بر آن ها صحه می گذارد. در این دموکراسی ما فقط یک الگوی مشترک و فراگیر دموکراسی را نخواهیم داشت و لذا بر این اساس به جای استفاده از واژه ی مطلق دموکراسی باید کلمه ی دموکراسی ها را وارد ادبیات و فرهنگ سیاسی کرد. 

دموکراسی نسبی گرا یک فرا دموکراسی است. فرا دموکراسی یعنی پذیرش و به رسمیت شناختن دموکراسی ها برای همه ملت ها، یعنی مطلق نکردن یک نوع دموکراسی و فراگیر نساختن یک الگو برای همه ی جوامع. 

مطلق کردن هر ایده ی زمینی آن هم به شکل تحمیلی و القایی اش رنگ و بوی سلطه گری و گریز از آزادی را دارد. دموکراسی از جمله ایده های زمینی است که نسبت به مطلق شدن بسیار حساس است و عملا با تحمیل و سلطه سر ناسازگاری دارد. این دموکراسی به علت تحمیلی بودن، در حقیقت یک جمع ضدین است که در عمل آفریننده ی پدیده سیاسی ـ اجتماعی متناقضی خواهد بود. در این وضعیت، دموکراسی فلسفه وجودی خود را از دست داده و از آن فقط یک واژه و شعار باقی می ماند که آن هم برای فریب افکار عمومی و به عنوان یک تاکتیک تبلیغاتی و عوام فریبی به کار می آید. 

کسانی که یک الگوی دموکراسی (مانند لیبرالی) را برای جوامع مختلف از جمله جوامع دینی و اسلامی مطرح می سازند، عملا دنباله نظریه ی الگوی توسعه یگانه غربی برای همه کشورها و پیرو نظریه حرکت تک خطی تاریخ هستند. این دو نظریه به عنوان نظریات کهنه شده و تا حدی مطرود در محافل علمی و جامعه شناسی، به شدت تحت نقد و بررسی قرار گرفته و کاستی های آن ها برملا گردیده است.

 عقلانیت علمی و تجربیات جوامع غیراروپایی در قرن بیستم ایجاب می کند که این ایده های تک خطی را پشت سر گذاشته و چند خطی بودن حرکت تاریخ و تکثر الگوهای توسعه و به تبع آن ها تعدد الگوهای دموکراسی که همان دموکراسی نسبی گرا یا فرا دموکراسی می باشد را صحه گذاشته و همسو با بنیان های فرهنگی هر جامعه از جمله جامعه ی خودمان، دموکراسی ها را به جای تک واژه دموکراسی مطرح نماییم.

دموکراسی لیبرال که نمونه غیرنسبی گرای یک دموکراسی درون جوامع دیگر می باشد، از ابتدای پیدایش خود همسو با نظام سرمایه داری در تکاپوی مطلق و فراگیر شدن بوده و کارگزا را نشان جهان کنونی را همچون پازلی می دانسته اند که همه قطعات آن باید به صورتی منسجم و هماهنگ درآیند. در این پازل، کشورها نیز به عنوان قطعه ای از آن نگریسته شده که باید به یک دموکراسی لیبرالی هماهنگ با جوامع زادگاه آن تن در دهند.

اکنون در زمانه ای که همه شعار دموکراسی می دهند و رسانه های جمعی فراملی حجم عظیمی از برنامه ها و تکیه کلامشان واژه دموکراسی می باشد، باید این سوال استراتژیکی را مد نظر داشته و همواره پیش رویمان قرار دهیم که کدام دموکراسی برای کدام نوع جامعه؟ بر اساس دموکراسی نسبی گرا، در جامعه امروز ما الگویی موفق خواهد بود که یک وجه پایه ای آن دین و دینداری باشد. /م