محمد رضا جنگی

 کارشناس برندینگ و مستند ساز

در دنیای امروز، برند نه‌تنها مفهومی تجاری بلکه ابزار قدرت نرم و هویت‌بخشی ملی است. در فضای رقابتی روایت‌ها، «خلیج فارس» بیش از یک نام جغرافیایی، به عرصه‌ای برای تقابل روایت‌های تاریخی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. کشورهای حاشیه جنوبی این پهنه آبی با سرمایه‌گذاری میلیاردی در حوزه دیپلماسی فرهنگی و برندینگ ملی، در تلاش‌اند تصویری جایگزین و تحریف‌شده از این نام تاریخی ارائه دهند. در این میان، ایران به‌ویژه شهر بوشهر، نه‌تنها باید نقش مدافع را ایفا کند، بلکه باید با طراحی و اجرای یک پروژه جامع «برندسازی سرزمینی»، روایتی پرقدرت، خلاقانه و مبتنی بر ارزش‌های انسانی، تاریخی، فرهنگی و آینده‌محور از خلیج فارس ارائه دهد.
بخش اول: جایگاه بوشهر در معماری برندینگ خلیج فارس
برندسازی سرزمینی مفهومی فراتر از زیباسازی بصری یا تولید شعارهای تبلیغاتی است. در این رویکرد، هر شهر یا منطقه‌ نقشی ساختاری در نظام معناسازی برند ایفا می‌کند. در این معماری مفهومی، بوشهر می‌تواند به‌عنوان «لنگر برند خلیج فارس» ایفای نقش کند؛ چرا که برخوردار از ویژگی‌های منحصربه‌فردی چون:
میراث تاریخی و استعماری خاص: حضور پرتغالی‌ها، انگلیسی‌ها و عثمانی‌ها در بوشهر، این شهر را به نقطه‌ تقاطع تاریخی تحولات خلیج فارس تبدیل کرده است. از خانه‌های بافت تاریخی گرفته تا اسناد تجاری و دریانوردی، بوشهر منبع روایت‌های منحصر‌به‌فرد است.
ترکیب زیستی خاص: زندگی مسالمت‌آمیز اقوام، مذاهب و فرهنگ‌های مختلف در بوشهر، ظرفیت بالایی برای روایت‌های انسان‌محور و فرهنگی ایجاد کرده است.
هویت دریایی و فرهنگی زنده: موسیقی جنوب، آیین‌های سنتی دریایی، خوراک‌های بومی و سبک زندگی مردمان بوشهر، ذخایر ناملموسی برای احیای برند خلیج فارس از دریچه فرهنگ هستند.
اگر بوشهر به‌عنوان شهر لنگر برند خلیج فارس تعریف شود، سایر شهرهای هم‌افق و هم‌جوار مانند عسلویه، بندر دیر و گناوه نیز می‌توانند در قالب یک شبکه روایی منسجم، هویت برند منطقه‌ای خلیج فارس را تقویت کنند.
بخش دوم: روایت در برابر روایت؛ رقابت برندها در خلیج فارس
یکی از مهم‌ترین چالش‌های برندسازی خلیج فارس، «تقابل روایت‌ها»ست. نام «خلیج عربی» تنها یک جعل زبانی نیست؛ بلکه بخشی از یک راهبرد کلان در حوزه دیپلماسی عمومی، تولید محتوا و سرمایه‌گذاری رسانه‌ای گسترده است. کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مانند امارات و عربستان، با صرف میلیاردها دلار، اقدام به تولید مستندها، کمپین‌های رسانه‌ای، شبکه‌های تلویزیونی چندزبانه و حتی مشارکت در جشنواره‌های بین‌المللی کرده‌اند تا واژه جایگزین «Arabian Gulf» را در افکار عمومی جهانی نهادینه کنند.
در مقابل، ایران هنوز فاقد یک «دستگاه روایت‌گر منسجم» برای خلیج فارس است. تلاش‌های پراکنده، عمدتاً در روز ۱۰ اردیبهشت (روز ملی خلیج فارس) محدود مانده‌اند و فاقد تداوم، ساختار حرفه‌ای، یا پیوند با مخاطب جهانی هستند.
برندسازی بوشهر می‌تواند به‌عنوان نقطه شروع بازطراحی روایت غالب خلیج فارس عمل کند؛ روایتی که نه در قالب دفاعی، بلکه در موضع خلاق، اصیل، فرهنگی، و انسانی با جهان گفتگو کند.
بخش سوم: طراحی پروژه برندینگ بوشهر در چهار لایه
برای برندسازی موفق شهر بوشهر در راستای تقویت برند خلیج فارس، باید از یک مدل چندلایه بهره برد:
1. لایه روایی (Narrative Layer)
تعریف یک روایت مرکزی درباره بوشهر به‌عنوان «دروازه فرهنگی خلیج فارس»، با استفاده از تکنیک‌های قصه‌گویی، مستندسازی تاریخ، بازخوانی روایت‌های محلی، و بهره‌گیری از عناصر قهرمانی و زن‌محور در روایت‌ها.
2. لایه تجربه (Experiential Layer)
توسعه فضاهای شهری، گردشگری، جشنواره‌ها، موزه‌ها و مسیرهای تاریخی که روایت را به تجربه قابل‌لمس برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند.
3. لایه رسانه (Media Layer)
تولید محتوای حرفه‌ای چندرسانه‌ای (فیلم، پادکست، مستند، ویدئوهای وایرال)، برگزاری کمپین‌های بین‌المللی، همکاری با رسانه‌های جهانی، و راه‌اندازی صفحات چندزبانه رسمی برای بوشهر و برند خلیج فارس.
4. لایه دیپلماسی برند (Brand Diplomacy Layer)
تعامل با سازمان‌های بین‌المللی گردشگری، اعزام سفیران فرهنگی، حضور در جشنواره‌های فرهنگی، و پیوند با رویدادهای جهانی (مانند اکسپو، فیتور، یا جشنواره کن) با محوریت هویت بوشهر و خلیج فارس.
بخش چهارم: جایگاه گردشگری شادی‌محور و انسان‌محور در این مدل
یکی از مزیت‌های رقابتی بوشهر در معماری برندینگ خلیج فارس، قابلیت بالای آن در طراحی و توسعه گردشگری شادی‌محور و انسان‌محور است:
موسیقی زنده بوشهری و آیین‌های شادی محلی مانند نواهای نی‌انبان، جشن‌های ساحلی و آیین‌های بندری، ظرفیت بالایی برای طراحی تجربه‌های عاطفی و دلنشین برای گردشگران دارند.
آب‌وهوای معتدل در فصول سرد، بوشهر را به مقصدی مناسب برای گردشگری زمستانی تبدیل کرده است.
فرهنگ میهمان‌نوازی بوشهری‌ها، فضاهای اقامتی بوم‌گردی، جشنواره‌های محلی، و غذاهای دریایی خاص، پتانسیل ایجاد کمپین‌های گردشگری انسان‌محور را تقویت می‌کنند.
در شرایطی که خلیج فارس به‌طور کلی با تصویر خشک امنیتی و اقتصادی در رسانه‌های جهانی شناخته می‌شود، روایت بوشهر به‌عنوان شهری فرهنگی، زنده، پرشور و انسانی، می‌تواند آن تصویر کلیشه‌ای را به چالش بکشد و برند خلیج فارس را احیا کند.

نتیجه‌گیری:

از بوشهر تا جهان؛ آغاز بازتعریف یک هویت

برندسازی بوشهر، فقط یک پروژه محلی نیست؛ بلکه گامی در مسیر طراحی و تثبیت هویتی نو برای خلیج فارس در افق جهانی است. با بهره‌گیری از الگوهای بین‌المللی برندینگ سرزمینی (مانند پروژه‌های «Made in Italy»، «Incredible India» یا «Only Lyon») و طراحی کمپین‌های پیوسته، چندزبانه و مبتنی بر تجربه انسانی، می‌توان از شهر بوشهر به‌عنوان «شهر لنگر برند خلیج فارس» استفاده کرد.
این مسیر نیازمند عزم مدیریت شهری، مشارکت بخش خصوصی، حمایت دولت، و حضور فعال کنشگران رسانه‌ای و فرهنگی است. اگر چنین مدلی تحقق یابد، ایران نه‌تنها در دفاع از نام خلیج فارس، بلکه در احیای جایگاه فرهنگی خود در منطقه، صاحب قدرت نرم قابل‌توجهی خواهد شد.