خبرگزاری ایلنا؛ کامبیز سلطانی‌نژاد (متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی، سازمان پزشکی قانونی کشور) با اشاره به آمار مرگ و میر سال گذشته براثر استفاده از قرص برنج گفت: در سال گذشته ۶۴۰ نفر در کشور بر اثر مسمومیت با قرص برنج جان خود را از دست دادند، این رقم در مقایسه با سال قبل از آن که آمار تلفات قرص برنج در کشور، ۵۹۸ نفر بود، هفت درصد افزایش یافته است.

وی ادامه داد: بیشترین آمار تلفات در سال گذشته به ترتیب مربوط به استان های تهران با ۱۳۴، مازندران با ۸۸ و گیلان با ۶۹ فوتی بوده است.

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی توضیحاتی درباره قرص برنج ارائه داد و گفت: یک گروه از عوامل دفع آفات که به علت اثربخشی زیاد و قیمت ارزان به عنوان جونده کش و فومیگانت در برخی از کشورها از جمله ایران مورد استفاده قرارگرفته‌اند، فسفیدهای فلزی مانند فسفید آلومینیوم، فسفید روی و فسفید منیزیوم است.

سلطانی‌نژاد با اشاره به مصرف قرص برنج در نگهداری از محصولاتی مانند برنج تصریح کرد: قرص های حاوی فسفید آلومینیوم در کشور ما، به ویژه در نواحی شمالی کشور تحت عنوان " قرص برنج" جهت نگهداری برنج و سایر غلات در انبارها و جلوگیری از تاثیر مخرب حشرات موذی، نسبتا رایج است. این فرآورده تولید داخلی نداشته و بیشتر با نام تجاری Phostoxin® وارد کشور می شود.

وی با اشاره به استفاده از قرص‌های برنج حاوی فسفید آلومینیوم در کشاورزی به دلیل کارآیی بالای این فرآورده جهت از بین بردن آفات خاطرنشان کرد: قیمت ارزان، سهولت استفاده، عدم وجود باقیمانده در محصول و در دسترس بودن با استقبال زیاد مصرف از سوی کشاورزان همراه بوده است.

استان‌های تهران، گیلان، مازندران و گلستان بالاترین آمار مصرف قرص برنج را دارند

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ادامه داد: متاسفانه به دلیل عواملی مانند سمیت بالا و میزان کشندگی زیاد این ماده و سهولت دسترسی به این سم، در سالیان اخیر آمار نسبتا بالای مسمومیت های ناشی از این عوامل در کشور به ویژه در برخی استان ها مانند تهران، گیلان، مازندران و گلستان رواج یافته است.

سلطانی‌نژاد با بیان اینکه اقداماتی برای ممنوعیت واردات و محدودیت در فروش " قرص برنج" توسط سازمان ها و نهادهای مسوول در کشور انجام شده، یادآور شد: از سال ۱۳۸۴ به دنبال گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور به هیات نظارت بر سموم (به عنوان عالی‌ترین مرجع سیاست‌گذاری در زمینه واردات، صادرات، تولید و توزیع سموم آفت کش های کشاورزی در کشور) و با تصویب این هیات، فسفید آلومینیوم به شکل قرص از فهرست سموم کشاورزی مجاز کشور حذف و هر گونه واردات، توزیع و فروش آن ممنوع اعلام شد و هرگونه کاربرد کشاورزی این سم تنها به صورت محدود و تحت نظارت کارشناسان ذی صلاح و تنها بعد از اخذ مجوزهای لازم صورت می گیرد.

وی با اشاره به قاچاق قرص برنج به کشور تصریح کرد: متاسفانه به علت تمایل کشاورزان به مصرف این سم جهت نگهداری محصولات به ویژه در مصارف خانگی یا نیمه صنعتی به دلایل ذکر شده قبلی، قاچاق این فرآورده از کشورهای همسایه و ایجاد بازار سیاه این سم در کشور وجود دارد و بسیاری از موارد، افرادی که از این سم جهت خودکشی استفاده می‌کنند این قرص ها را از بازار سیاه و غیرقانونی تهیه می‌کنند که در این زمینه نیازمند لزوم برخورد جدی تر با این معضل هستیم.

وی با بیان اینکه مسمومیت با مرگ و میر بر اثر مصرف قرص برنج بالاست، گفت: از نظر شیوع مسمومیت با فسفیدهای فلزی، مواردی از مسمومیت با میزان مرگ و میر بالا در اثر مصرف فسفید آلومینیم در برخی از کشورها مانند ایران، هند، مراکش، سری لانکا، آلبانی، عراق، اردن، پاکستان و عربستان گزارش شده است که به جز موارد نادری از آنها که به صورت تصادفی بوده، عمده آنها به علت مصرف عمدی و خودکشی بوده است.

بیشتر مصرف‌کنندگان قرص برنج در رده سنی ۲۰ تا ۴۰ سال است

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ادامه داد: بروز این نوع مسمومیت در سایر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی و آمریکایی کمتر است که این امر خود می‌تواند ناشی از کنترل های دقیق و عدم دسترسی این سم در سطح جامعه باشد.

سلطانی‌نژاد بیان کرد: در سالیان اخیر مسمومیت ناشی از فسفید آلومینیوم به عنوان یکی از مهم ترین علل مسمومیت‌های حاد منجر به فوت ناشی از مواد شیمیایی در برخی از استان‌های کشور است. این مسمومیت‌ها بیشتر در رده سنی ۴۰-۲۰ سال بوده و بیشتر آنها به قصد خودکشی بوده است.

وی با تاکید براینکه قرص برنج هیچ پادزهری ندارد، اعلام کرد: با توجه به اینکه تاکنون مکانیسم دقیق برای بروز اثرات سمی فسفید آلومینیوم در انسان شناخته نشده است، هیچ پادزهر اختصاصی در درمان مسمومیت حاد با آن وجود ندارد و اقدامات درمانی شامل اقدامات حمایتی - علامتی است.

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی ادامه داد: از لحاظ زمان بروز علایم و نشانه‌های بالینی مسمومیت، بعد از مصرف خوراکی قرص فسفید آلومینیوم، علایم و نشانه‌های مسمومیت، در طی ۱۵-۱۰ دقیقه اول بعد از بلع ظاهر می‌شوند و مرگ بیمار ممکن است در مدت کمتر از ۶ ساعت رخ دهد. اگر در عرض ۶ ساعت پس از مسمومیت علایمی ظاهر نشود، بیمار بدون علامت خواهد ماند.

سلطانی‌نژاد با اشاره به علائم مسمومیت پس از استفاده این قرص به صورت خوراکی گفت: در صورت مسمومیت خوراکی، علائم تحریکی دستگاه گوارش شامل تهوع، استفراغ و دردهای شکمی است. بیشتر مرگ و میرها در خلال ۱۲-۲۴ ساعات اولیه مسمومیت اتفاق افتاده و معمولاً ناشی از ایست قلبی است. مرگ و میر بعد از ۲۴ ساعت اغلب ناشی از نارسایی کبدی است. علائم مسمومیت ناشی از درگیری سیستم های قلبی- عروقی، گوارشی، عصبی و ریوی است.

وی به علایم بالینی مسمومیت با فسفید آلومینیوم اشاره کرد و گفت: شایع‌ترین علایم و نشانه‌های بالینی مسمومیت با فسفیدآلومینیوم عبارتنداز بی قراری، تحریک پذیری، گیجی، سرگیجه، لرزش، دوبینی، عدم تعادل، سرفه، تنگی نفس، درد کولیک شکمی، تهوع، استفراغ، در پاره ای موارد استفراغ سیاه رنگ، مدفوع سیاه رنگ، تعریق، ضعف و بی حالی، افت شدید فشار خون، کاهش برونده قلبی، اختلال و بی نظمی در ضربان قلب، ادم ریوی، سیانوز، اختلالات کلیوی، زردی، بزرگی کبد و طحال، فلج روده، تشنج، نشانگان دیسترس تنفسی حاد. همچنین افت شدید فشار خون و شوک شایع ترین علامت در مسمومیت های شدید است.

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی با بیان اینکه همچنین بوی ماهی گندیده از تنفس بیمار ممکن است استشمام ‌شود، تصریح کرد: علائم تاخیری مسمومیت نیز شامل ادم ریوی، تتانی هیپوکلسمیک، کلاپس قلبی- عروقی، آسیب کبدی، برادیکاردی، اسیدوزمتابولیک، اختلالات قلبی، ترومبوسیتوپنی و متهموگلوبینمی است.

قرص برنج با منشاء گیاهی فاقد اثرات سمی است

متخصص سم شناسی و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی در پایان به نوع دیگری از قرص برنج که جزئی از سموم مجاز به حساب می‌آید، اشاره کرد و گفت: نوع دیگری از فرآورده موسوم به قرص برنج جهت نگهداری و حفظ محصولات از آفات انباری به ویژه جهت مصارف خانگی در کشور ما در فهرست سموم مجاز کشاورزی موجود بوده و به صورت قانونی به فروش می رسد، این نوع قرص برنج فاقد ماده سمی فسفید آلومینیوم بوده و حاوی عصاره سیر، نمک طعام و تالک است.

وی ادامه داد: این قرص‌ها که به عنوان "قرص برنج با منشا گیاهی" شناخته می‌شوند، فاقد اثرات سمی و کشنده برای انسان بوده و مصرف آن در انسان بی خطر محسوب می شود.