برجام و دست‌ های بسته ترامپ

امروز: جمعه 31 فروردين 1403

تاريخ انتشار: 20 دي 1396 - 08:56

اتحاد خبر: هشدارهايي كه از سوي مقام‌هاي بلندپايه جمهوري اسلامي ايران در روزهاي اخير در مورد احتمال نقض يك‌جانبه برجام از سوي امريكا بيان مي‌شود، يك اقدام مثبت است چرا كه باعث مي‌شود اگر باشد تصميمي از سوي امريكا اتخاذ شود، تبعات سخت چنين تصميمي هم در نظر گرفته‌شود.

حسن بهشتي‌پور در روزنامه اعتماد نوشت؛ ولي واقعيت اين است كه اگر ترامپ توانايي خارج شدن از برجام را داشت، از همان ژانويه ٢٠١٧ كه كار خودش را به عنوان رييس‌جمهور امريكا شروع كرد از برجام خارج مي‌شد.

اما هم وزير دفاع، هم مشاور امنيت ملي، هم رييس سازمان سيا و هم رييس اطلاعات ملي امريكا كه بر ١٦ سازمان اطلاعاتي اشراف دارد به او يادآور شدند كه به نفع امريكا است از اين توافق خارج نشود. اين موضوع نه تنها به نفع امريكا بلكه به نفع بقيه كشورهاي ١+٥، به نفع ايران و همه كشورهاي ديگري است كه به برجام متعهد شده‌اند. برجام توافقي است كه هر چند كف خواسته‌هاي دو طرف را تامين كرد، اما تنها راهي بود كه ممكن بود از طريق ديپلماسي جلوي يك بحران جدي را بگيرد و شرايط را مديريت كند. در عين حال با تصويب قطعنامه ٢٢٣١ شوراي امنيت سازمان ملل متحد اين توافق به يك سند بين‌المللي تبديل شده است.

بنابراين ارزيابي من، هر چند ممكن است خوشبينانه به نظر برسد، اما معتقدم كه ترامپ توانايي خروج از برجام را ندارد. منظور اين نيست كه دونالد ترامپ اختيارات حقوقي و قانوني براي انجام چنين كاري ندارد، بلكه مجموع شرايط نشان مي‌دهد كه امكان چنين تصميمي براي او وجود ندارد. آخرين بار به دليل همين محدوديت‌هاي محيطي بود كه ترامپ تصميم گرفت برجام را به كنگره پاس بدهد و بعد از اينكه كنگره به تصميمي نرسيد، اكنون دوباره اعلام نظر در اختيار او قرار گرفته است. اينكه ترامپ با برجام به دلايل مختلف مخالف است، واقعيتي غيرقابل انكار به نظر مي‌رسد، اما اينكه او توان اجراي آنچه مي‌خواهد داشته‌باشد، بحث ديگري است. تمام قرائن و شواهد نشان مي‌دهد كه او توان اجراي چنين تصميمي را ندارد چون در مجموع چنين تصميمي به ضرر امريكاست.

اما در عالم سياست هيچگاه نمي‌توان به صورت قطعي رويدادهاي آينده را پيش‌بيني كرد. به خصوص وقتي راجع به شخصيتي صحبت مي‌كنيم كه هيچ يك از حركاتش قابل پيشبيني نيست و كاملا غيرعادي است. شايد بدشانسي مردم امريكا اين باشد كه امروز با يك فرد كاملا غيرعادي مواجه‌اند، كسي كه در مورد پيمان آب و هوايي كه در پاريس امضا شده تصميم آنچناني مي‌گيرد، كسي كه اظهار مي‌كند بايد از ناتو خارج شويم، سازماني كه اهرم قدرت امريكا در اروپا از سال ١٩٤٩ تاكنون محسوب مي‌شد. رييس‌جمهوري كه مرتبا در شبكه‌هاي اجتماعي حرف‌هاي بي‌مبنا مطرح مي‌كند و اظهارات غيرعادي‌اش زبانزد همه است، احتمال اقدام غيرعادي او در مورد برجام هم وجود دارد.

اگر ترامپ تصميم بگيرد از برجام خارج شود، آنگاه در مقابل كميسيون مشترك نظارت بر اجراي برجام قرار مي‌گيرد كه در خود برجام پيش‌بيني شده. اين كميسيون متشكل از ٨ عضو شامل ايران، اتحاديه اروپا و كشورهاي ١+٥ است. اگر ترامپ تعليق تحريم‌ها را امضا نكند قطعا كميسيون مشترك اين اقدام امريكا را محكوم خواهد كرد، چرا كه نقض قطعي و فاحش برجام است. تمام چيزهايي كه در داخل كشور در مورد امريكا گفته‌ مي‌شود، اين كشور طبق تعهدي كه كرده اجراي تمام تحريم‌هايي كه مربوط به برنامه هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران بود را به حالت تعليق درآورده است.

درست است كه امريكا بدعهدي‌هايي كرده و در ساير زمينه‌ها تحريم‌هاي جديدي عليه ايران وضع كرده است، اما اولا اين تحريم‌ها محدود بودند و دوم اينكه غيرهسته‌اي بودند. بنابراين اگر اقدام امريكا اين باشد كه تحريم‌هاي قبلي را اعلام كند، به معناي نقض آشكار و فاحش برجام است كه باعث انزواي كامل امريكا در كميسيون مشترك مي‌شود. بعيد است كه كشورهاي ديگر در چنين اقدامي با امريكا همراهي كنند، هم بريتانيا، هم فرانسه و هم آلمان بارها و بارها اعلام كرده‌اند كه مادامي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاييد كند كه ايران مر برجام را رعايت مي‌كند، اين كشورها هم از برجام حمايت مي‌كنند.

از سوي ديگر روسيه و چين هم قطعا چنين رفتاري را از امريكا نمي‌پذيرند و امريكا در انزوا قرار مي‌گيرد. تنها مساله‌اي كه باقي مي‌ماند اين است كه كمپاني‌هاي غربي به علت بالا بودن حجم مناسبات اقتصادي مالي‌شان با امريكا ممكن است از اجراي مجدد تحريم‌هاي امريكايي تبعيت كنند. به همين دليل است كه مسوولان ايراني به صورت مستمر اعلام مي‌كنند كه دست ايران بسته نيست و قطعا در صورت اقدام امريكا به نقض آشكار برجام، در مقابل آن اقدامات پشيمان‌كننده‌اي در نظر مي‌گيرند. ايران در صورت نقض برجام از سوي امريكا توانايي اجراي اقدام‌هاي متعددي دارد كه نه به نفع امريكا و نه به نفع هيچ‌يك از كشورهاي ديگر كه در گروه ١+٥ هستند نخواهد بود.

بهانه‌هايي كه از سوي امريكايي‌ها در مورد ناكارآمد بودن برجام مطرح مي‌شود، از جمله اشاره به بندهاي منقضي‌شونده، افسانه‌سرايي و بهانه‌جويي هستند. برجام يك سند بين‌المللي است كه دست‌كم دو سال براي نوشتن آن وقت صرف شده و نزديك به ١٠ سال براي رسيدن به چارچوب‌هايش مذاكره شده. برجام به قدري محكم و چارچوب‌دار است، كه چنين حرف‌هايي جز بهانه‌جويي نيست. برجام به اين دليل براي ايران مطلوب بود كه باعث مي‌شد كه در پرونده هسته‌اي هر بهانه‌اي در اختيار غرب بود را بگيرد و با اجراي اين توافق ديگر هيچ موردي باقي نماند كه غرب بر اساس آن بتواند ادعا كند ايران در حال حركت به سوي دستيابي به سلاح هسته‌اي است.

در برجام هر چهار مسير اصلي كه غربي‌ها ادعا مي‌كردند ايران ممكن است از طريق آنها به تسليحات هسته‌اي برسد، در برجام پيش‌بيني شده و بسته شده‌اند.تمام متخصصاني كه نسبت به مواد و بندهاي برجام دانش دارند، نمي‌توانند بپذيرند كه چنين بهانه‌جويي‌هايي از سوي امريكا ريشه‌اي در واقعيت داشته باشد. حتي اگر برجام هم نباشد ايران در چارچوب سند NPT يا پيمان منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي كه امروز ١٩٠ كشور جهان آن را پذيرفته‌اند و فقط رژيم صهيونيستي و پاكستان و هندوستان در جهان هستند كه اين پيمان را نپذيرفته‌باشند، حتي بدون برجام هم ايران در چارچوب تعهداتش به NPT برنامه هسته‌اي خود را ادامه مي‌دهد كه باز هم در اين چارچوب امكاني براي تسليحات هسته‌اي وجود ندارد.

اقدامي كه ايران در صورت نقض برجام به آن دست مي‌زند، تعليق پروتكل الحاقي و برخي از تعهدات اضافي است كه در برجام پيش‌بيني شده‌اند.

اينكه در چنين شرايطي ايران چه اقداماتي را در پي خواهد گرفت بسيار موضوع پيچيده‌اي است. در واقع چنين شرايطي يك شرايط ويژه حقوقي است كه از امروز نمي‌توان همه ابعاد آن را پيش‌بيني كرد.

سوال‌هاي متعدد و موضوع‌هاي جديدي مطرح مي‌شود. آيا قطعنامه‌هاي گذشته باز مي‌گردند؟ آيا دنيا حاضر به همكاري با امريكا خواهد بود؟ واكنش جهان در برابر نقض تعهدات بين‌المللي از سوي ايالات متحده امريكا و نقض قطعنامه ٢٢٣١ چه خواهدبود؟ اينها سناريوهايي است كه نمي‌توان از امروز در مورد آن پيش‌بيني مطرح كرد. اما در حال حاضر محتمل‌ترين سناريو اين است كه امريكا مجددا تعليق تحريم‌ها را تمديد بكند.

احتمال ناچيز خروج امريكا از برجام، قطعا به زيان امريكا تمام خواهد شد. در برابر، سناريوي سومي هم وجود دارد كه ممكن است امريكا تصميم بگيرد از برجام خارج نشود و به بهانه‌هاي ديگر تحريم‌هاي جديدي عليه ايران وضع كند كه عملا به معناي بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي به اسامي و بهانه‌هاي ديگر باشد. چنين اقدامي هم يك بدنامي بزرگ براي امريكا خواهد بود. برجام، بعد از جنگ جهاني دوم اولين پيمان توافق چندجانبه بين‌المللي است كه فقط و فقط از طريق گفت‌وگوهاي ديپلماتيك حاصل شده و جلوي وقوع يك جنگ را گرفته است.

برجام يك دستاورد و موفقيت بين‌المللي محسوب مي‌شود كه اگر امريكا اقدام به از بين بردن آن بكند، ننگ و بي‌آبرويي براي امريكا باقي خواهد ماند.

در برابر، امريكايي‌ها به خوبي مي‌دانند كه ايران دست و پابسته نيست و اگر امريكا از برجام خارج شود ايران مي‌تواند خيلي اقدامات متنوع در برابر آن انجام دهد. ولو اينكه امريكا اقدام به تحريم ايران در زمينه‌هاي مختلف بكند، اما در زمينه پرونده هسته‌اي كاري از پيش نخواهد برد چرا كه بخش اعظم فناوري‌هاي مورد استفاده ايران بومي هستند و حتي اگر ايران تحريم شود باز هم مي‌تواند در زمينه هسته‌اي به پيشرفت‌هاي خود ادامه دهد./د