آسو محمدی در روزنامه همدلی نوشت؛ اما ماجرای طرح ترافیک چیست و چگونه در تهران ایجاد شد؟ طرح ترافیک قدمت ۱۵۰ساله دارد. این طرح نخستین بار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار با منع ورود چهارپایان باربر به محوطه میدان ارگ به اجرا درآمد و در ابتدا برای رفت‌وآمد چهارپایان از جمله خر و قاطر اجرایی شد.

البته درآن دوران هم خبری از برگ جریمه و دوربین‌های کنترل نامحسوس نبود. پس از بنای میدان توپخانه در ارگ سلطنتی، در وسط میدان ارگ استخری بنا کردند و اطراف آن را سنگ‌فرش کرده و کالسکه‌رو ساختند و مابقی میدان را به فضای سبز تخصیص دادند اما عبور و مرور مال‌ها به این قسمت دردسرساز شده بود، لاجرم از شیوه‌ای دیگر استفاده کردند و اطراف باغچه را با ستون‌های سنگی و نرده‌های چوبی محصور کردند و برای ممانعت از عبور و مرور چهارپایان در این میدان، خندق شرقی را پر کردند و روی آن خیابانی ساختند از توپخانه تا دهنه بازار. در واقع اولین خیابان تهران به شکل و شمایل کنونی به نام ناصریه که امروز ما آن را به نام ناصرخسرو می‌شناسیم، ساخته شد. بدین ترتیب عبورومرور چهارپایان باربر از محدوده میدان ارگ قطع و نخستین طرح ترافیک ایران در آن وضع شد. در حقیقت از صدقه سری این طرح ترافیک، اولین خیابان تهران شکل گرفت.

 

پس از آن سال‏های گسترش شهرنشینی به معنای امروز در ایران که از اوایل دهه۴۰ شمسی آغاز شد، در کنار هزاران پدیده نوین، ترافیک نیز به زیست‏جمعی ایرانیان افزوده شد. حالا باید قبول کنیم که بخش قابل توجهی از وقت‌مان در ترافیک می‌گذرد و روزی دو سه ساعت در ترافیک بودن و در انتظار ایستادن، تقریبا 10درصد از کل روز را شامل می‌شود که اگر در عدد امید به زندگی یا همان طول عمر ضرب شود، رقم قابل توجهی از زمان و زندگی‏مان را به خود اختصاص می‏دهد. در ادامه و با افزایش جمعیت تهران در دهه50 طرح ترافیک با هدف رفع تراکم تردد وسایل نقلیه، در کلانشهر تهران با همه کاستی‌هایش اجرا شد اما این روزها این مسئله به یکی از چالش‌برانگیزترین موضوع در حوزه شهری تبدیل شده است.

 

 

حالا حدود چهارماه از تغییر مدیریت شهری و آغاز به کار شهردار جدید تهران می‌گذرد و دراین مدت شاید بتوان گفت مهمترین تغییر در روند برنامه‌های مدیریتی کلانشهر تهران به تصمیم وی برای حذف طرح ترافیک سالانه باز می‌گردد. شهردار تهران درحالی از اجرای طرح جدید ترافیکی از ابتدای سال97 خبر داده که این طرح مورد انتقاد برخی از مسئولان این حوزه، پلیس و کارشناسان حوزه شهری قرار گرفته است چراکه معتقدند زیرساخت‌های لازم برای اجرای آن، هنوز فراهم نشده است. طبق طرح ترافیک جدیدی که محمدعلی نجفی بر اجرایی شدن آن از فروردین‌ماه سال آینده اصرار دارد؛ هزینه تردد در ساعت اوج ترافیک سه برابر ساعات غیرپیک خواهد بود.

 

به‌عبارتی درست زمانی که کارمندان، خبرنگاران و سایر گروه‌هایی که باید به محل کارشان رفته یا به خانه بازگردند. گروه‌هایی که هرسال رقم مناسبی را برای تردد به مرکز شهر برحسب شغل و سایر ملزومات دریافت مجوز ورود به این محدوده می‌پرداختند. به این ترتیب افراد شاغل در 441مرکز سهمیه آرم طرح ترافیک اگر بخواهند سال 97 نیز از این امکان بهره‌مند شوند، باید رقم بسیار زیادتری را درمقایسه با سال‌های گذشته بپردازند.

 

 

در آخرین توضیحات اعلام شده از سوی شهریار افندی‌زاده، قائم مقام معاونت حمل و نقل و ترافیک درباره طرح جدید ترافیک، قرار است محدوده طرح ترافیک به محدوده سبز و محدوده زوج و فرد به محدوده آبی تغییر نام دهد، در طرح جدید چند شاخص عمده همچون مدیریت میزان تردد، مدیریت زمان تردد در نظر گرفته شده است. یک فرمول هم با تعیین ضرایب مختلف همچون ضریب مکانی، ضریب هزینه، ضریب ویژه، ضریب آلایندگی مدنظر است مثلا ضریب مکانی محدوده سبز 1.5 است، محدوده آبی نیم و محدوده سفید صفر است. براساس فرمولی که هنوز به تایید شورای شهر نرسیده حداقل پرداختی مردم در محدوده سبز یا طرح ترافیک 9هزار و 600تومان است که اگر در 226روز که این طرح اجرا می‌شود ضرب کنیم حدود 2میلیون و 169هزار تومان می‌شود. حداکثر پرداختی مردم در محدوده سبز نیز بر اساس ضرایب 36هزار تومان است که در حال حاضر آرم طرح ترافیک 40هزار تومان است.

 

حداقل پرداختی در محدوده زوج و فرد یا آبی هم سه هزار و 200تومان و حداکثر 12هزار تومان خواهد بود. این طرح پنج‌شنبه‌ها و روزهای تعطیل رسمی اجرا نمی‌شود، زمان اجرای طرح 226روز و از ساعت 6 و 30دقیقه صبح تا 19 خواهد بود و همچنین برای افرادی که خانه‌هایشان در محدوده سبز و آبی قرار دارد تا ساعت هشت و نیم صبح فرصت داده شده تا از منطقه خارج شوند. کارتی هم برای شهروندان در نظر گرفته می‌شود که برای پرداخت عوارض باید آن را شارژ کنند، ضریب زمان پرداخت نیز در تعیین عوارض موثر است به گونه‌ای که اگر افراد کارت‌شان خالی باشد این مسئله در حساب جاری آنها ثبت خواهد شد و این فارغ از جریمه است. در این میان فارس گزارش داده که بر اساس پیشنهاد تهیه شده عوارض ورود به محدوده سبز بر حسب ساعات ورود و خروج و میزان آلایندگی‌ خودروها، حدودا بین ۱۰ تا ۳۶هزار تومان خواهد شد که با احتساب این آمار هزینه ورود به محدوده در سال بیش از ۹میلیون تومان می‌شود.

 

 

«گروه‌های خاص برای دریافت طرح ترافیک بیماران خاص، جانبازان، خبرنگاران و ... در سال آینده احتمالا مشمول تخفیف هزینه می‌شوند که البته آن را باید شورای شهر تصمیم بگیرد، نه شهرداری!» این پاسخی بود که سه روز پیش محسن پورسیدآقایی، معاون ترافیک شهردار تهران در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره حذف سهمیه طرح ترافیک گروه‌های خاص مطرح کرد تا ابهامات درباره سرنوشت مجوز طرح ترافیک بیشتر شود. وی در نشست خبری خود با بیان اینکه طرح جدید ترافیک، حذف صدور صدهزار آرم و طرح ترافیک شناور است، گفت: باید همه مردم در مقابل امتیازها برابر باشند و اگر استثنایی هم وجود دارد، براساس ضابطه و برای همه روشن باشد. سهمیه طرح ترافیک مهم‌ترین ابزار لابی قدرت شهرداری بوده و 441 مرکز از ما سهمیه می‌گیرند.

 

بر اساس آمار، ورود خودروهای غیرمجاز به داخل طرح، روزانه چهار هزار خودرو است اما اینکه روزانه چند پلاک مخدوش می‌شوند تا وارد طرح شوند، آمار مشخصی در دست نیست. پورسیدآقایی در این باره توضیح می‌‍دهد: شهرداری بنا دارد تعداد خودروهای ورودی به محدوده طرح از میزان متوسط قبلی بیشتر نشود که در گذشته سقف آن 118هزار خودرو بوده است. معاون شهردار با تاکید بر اینکه این طرح فقط در راستای ضابطه‌مندی عمل می‌کند، ادامه داد:‌ چرا می‌خواهید واقعیات را پنهان کنید چرا یک وزارتخانه باید یک‌جا صد سهمیه طرح ترافیک و دیگری 186 عدد سهمیه داشته باشد.

 

در گذشته برای خبرگزاری‌ها سهمیه می‌فرستادند و به عنوان ابزار قدرت برای آنکه خبری کار شود یا نشود، از آن استفاده می‌شد. در حقیقت این سهمیه به قدرت تعامل شهرداری با نهادهای دیگر تبدیل شده است اما من چرا باید امضا کنم. بگذارید یک بار هم که شده، ضابطه‌مند عمل کنیم. معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران با تاکید بر اینکه سه ماه است روی این طرح مطالعه می‌کنند، افزود: کلیات موضوع به تصویب همه جا رسیده و شورای ترافیک تهران است که می‌تواند محدوده را تغییر دهد و محدوده تعیین کند اما امکان دارد ضرایب تعیین قیمت طرح ترافیک روزانه تغییر کند اما شورای شهر نمی‌تواند در کل طرح را لغو کند. ‌در سه ماهه اول امکان دارد اجرای طرح بار روانی داشته باشد و تقاضا را افزایش دهد اما دوباره کاهش خواهد یافت.جریمه ورود به طرح، 20 هزار تومان بوده که به 90 هزار تومان خواهد رسید. تکلیف حمل و نقل عمومی در این میان حکایت مرغ و تخم مرغ را دارد اما صد در صد درآمدهای حاصل‌شده از طرح جدید ترافیک برای شهرداری صرف توسعه حمل و نقل عمومی خواهد شد.

 

 

از سوی دیگر پلیس راهنمایی و رانندگی به این تغییر در طرح جدید واکنش نشان داد: «طرح ترافیک جدید ابهاماتی برای پلیس دارد که چنانچه تا پایان سال برطرف شود به‌سال آینده می‌رسد؛ اما با توجه به‌فرصت کم باقی‌مانده احتمال اجرایی نشدن این طرح وجود دارد.» این جملات اظهار نظر سردار محمد رضا مهماندار، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ درباره احتمال حذف طرح ترافیک به شکل فعلی و اجرای طرح پیشنهادی شهرداری برای طرح ترافیک است. به اعتقاد وی این موضوع درمرحله کارشناسی قرار دارد و هنوز پلیس دراین زمینه ابهاماتی دارد که برطرف نشده است.

 

سردار مهماندار این را هم می‌گوید که براساس این طرح پیشنهاد شده باید فروش مجوز یا کارت طرح ترافیک متوقف شده و شارژ کارت‌های طرح ترافیک جایگزین شود، از سوی دیگر پیشنهاد شده که طرح زوج و فرد پولی شود. اما ابهاماتی که رئیس پلیس راهور تهران به آن اشاره کرده است، چیست؟ مشخص نبودن تعداد سفرهای روزانه، فشار به معابرحاشیه طرح زوج و فرد، ابعاد اجتماعی و ... از جمله مواردی است که وی به آنها اشاره می‌کند و بررسی‌شان را منوط به انجام اقدامات کارشناسی روی این طرح البته به طور کامل می‌داند.وی این را هم می‌گوید که با توجه به فرصت کم باقی‌مانده احتمال اجرایی نشدن این طرح هم وجود دارد.

 

دراین میان اگرچه مدیریت شهری کاهش بار ترافیک و آلودگی هوا را از جمله دلایل تصمیم جدید خود در زمینه نحوه ارائه مجوزهای طرح ترافیک می‌داند، اما به اعتقاد مهدی چمران، رئیس سابق شورای شهر تهران در این مورد نباید به جنبه مادی نگاه کرد، بلکه کاهش آلودگی هوا و ترافیک باید در اولویت قرار داشته باشد. ضمن اینکه بازنگری در طرح ترافیک اگر موجب تردد بیشتر خودروها شود، طرح خوبی نیست. چمران این پیشنهاد را نیز می‌دهد که برای مطالعه بیشتر روی طرح ترافیک می‌توان اجرای آن را در اردیبهشت‌ماه اجرایی کرد.

 

 

به‌هر حال باید گفت؛ طرح جدید ترافیک تهران فعلا در حال بررسی است. هنوز این طرح به تصویب شورا و دولت نرسیده است اما و اگرهای زیادی در خصوص این طرح مطرح است. این در حالی است که روز یکشنبه شهردار تهران با قاطعیت از حذف تمامی سهمیه‌‌بگیران طرح ترافیک خبر داد و اینکه مقرر شده است که دیگر کسی کارت و آرم ترافیک نداشته باشد، از این رو به هیچ کس از جمله خبرنگاران سهمیه نمی دهیم. با این وجود محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران شورای شهر‌تهران گفته است که شهرداری نمی‌تواند بی‌توجه به سیاست‌های شورا باشد و موضوع بازنگری در طرح ترافیک، یک تصمیم سه‌جانبه مابین شورای شهر، شهرداری و شورای‌عالی ترافیک است و در این خصوص باید یک تصمیم مشترک گرفته شود. البته باید به این سه ضلع تصمیم‌گیرنده، ضلع چهارم یا همان پلیس راهور را نیز اضافه کرد که به‌نظر می‌رسد وی آن را فراموش کرده است.

 

از سوی دیگر، ابوالفضل قناعتی، عضو سابق شورای شهر تهران معتقد است؛ نمی‌توان طرحی ۳۷ساله را در سه ماه تغییر داد و بیان این موضوع نشان می‌دهد کار پژوهشی دقیقی روی آن انجام نشده است. وی این پیش‌بینی را هم می‌کند که با اجرای زودهنگام بدون آنکه تمامی اثرات این طرح مورد بررسی قرار گیرد، شهر با مشکلات ترافیکی روبرو شود، زیرا هنور بحث زیرساخت‌ها و کنترل هوشمند خودروها در تهران تکمیل نشده است. همه این اظهارات درحالی است که برای حل مشکل ترافیک و آلودگی هوای کلانشهری همچون تهران نمی‌توان به تعریف یک طرح کلی بسنده کرد که فازهای عملیاتی آن مشخص نیست و در صورت معلوم بودن هم به‌طور حتم با تجهیزات راهنمایی و رانندگی موجود پایتخت همخوانی ندارد.

 

تنها استدلال امکان اجرا شدن طرح جدید که از سوی برنامه‌ریزان شهری مطرح می‌شود این است که این طرح در شهرهای مختلفی همچون سنگاپور، استکهلم، میلان، لندن و اسلو اجرا شده و نتیجه آن مطلوب بوده است. در این میان یک عضو مجمع نمایندگان استان تهران هم در پاسخ به انتقادها درباره نبود زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح جدید به اظهارنظر پرداخته است. علیرضا رحیمی به خانه ملت می‌گوید: «برای رفع آلودگی هوا به نظر به‌جای راهکارهای مالی و تامین اعتبارات آن هم از طریق افزایش نرخ حامل‌های انرژی و یا سوخت، باید فرمول‌های علمی و مدیریتی را اجرایی کرد.»