احمد پورنجاتی در روزنامه شرق نوشت؛ سخن در اصل گوهر انسانی انسان‌ها نیست، که تفاوتی با هم ندارند. سخن در توفیر یک آدم واقعی روی صحنه اجرای تئاتر است با یک آدمک خمیری و دست‌ساز یا حتی یک شخصیت گرافیکی رایانه‌ای در یک فیلم انیمیشن خوش‌ساخت که چه‌بسا برای بیننده خیلی هم جذاب و مسحورکننده باشد اما به‌هرحال، معلوم است که دست‌ساز است و بی‌بته و پرداخته خیالات سازنده‌اش. 

 

از بختیاری غرور‌انگیز مردمان این سرزمین که ایران خوانده می‌شود و پهنه تاریخی و فرهنگی‌اش بسی فراخ‌تر از پهنه کنونی جغرافیای آن است، یکی همین شناسنامه‌داشتن و انبان بزرگ و پرپیمان آداب و آیین‌های گوناگون است؛ از گذشته‌های بسیار دور تا اکنون. این پیش‌درآمد را آوردم که خرسندی‌ام را از اینکه شناسنامه ایرانی دارم و همدلی‌ام را از اینکه این همه سرمایه و اندوخته ملی و آیینی و تقویمی داریم، نشان داده باشم. اما سخن اصلی این نوشته چیز دیگری است. «یلدا» را مجال و بهانه‌ای برای پرداختن به این پرسش می‌کنم که:  «آیا توجه و اشتیاق و اهتمام به آداب و رسوم ملی و آیینی ایرانیان از گذشته تاکنون، نشانه‌ای است از نوعی باستان‌گرایی شکلی یا کوششی هوشمندانه و زیرکانه و زمان‌مند است برای بازآفرینی و ‌تروتازگی اصل شناسنامه و همبستگی یک ملت؟»

 

. برداشت من این است که با وجود یکسانی کلی شکل و قیافه و کالبد آداب و رسوم گوناگون ایرانیان در گستره تاریخ چند‌هزارساله، اما رد پای هنر «معاصرسازی» را در درون‌مایه‌های نوبه‌نو، به اقتضای اوضاع و احوال زمانه در چگونگی برگزاری بسیاری از مناسبت‌ها می‌توان دید. «یلدا» خواه در واژگان سریانی و به معنای «زایش» باشد، خواه در نگرش آیین مهر، نویدبخش برآمدن خورشید و روشنی روز در پس بلند‌ترین شب یا حتی با نام «شب‌چله» در نگرش عرفانی خطه خراسانی‌اش پیوندی با «چله‌نشینی» داشته باشد یا حتی اگر تنها و تنها نشانه پایان یک فصل و آغاز فصلی دیگر باشد، در هر دوره‌ای نام مستعار یک چیز است. چیزی که در عین یگانگی در بنیان و گوهر اصلی اما چه‌بسا نشانه یا دلالتی از آنچه به‌گونه‌ای ویژه زمانه درون و زیر پوست کالبد مردمان این سرزمین می‌جوشد.

آشکارتر بگویم: «یلدا» همچون نوروز یا هر مناسبت تقویمی دیگر، با همه آداب به‌ظاهر یکسان و تکرارشونده‌شان و البته درون‌مایه پایدار تاریخی – فرهنگی‌شان، بسته به احوال روزگار ایرانیان، نام مستعار احوال، خواسته‌ها و آرزوهای مردمان این سرزمین است.  «یلدا»ی این روزگار مردم ایران، نام مستعار چیست؟

 

برداشت من این است که با وجود همه ناخرسندی‌ها، ناکامی‌ها، فرازونشیب‌ها، دغدغه‌های گاه توان‌فرسا و طاقت‌کش برای برخورداری از یک وضعیت شایسته و درخور شخصیت و منزلت و کوشش‌های دیرپای این ملت، «یلدا»ی اکثریت بزرگ جامعه ایران امروز نام مستعار جشن «یگانگی شناسنامه ملی و همدلی برای درمان دردهای مشترک و کوشش برای رسیدن به آرمان و آرزوهای مشترک» است. ایرانیان، این «قلندران» شب‌های دراز، «یلدا» را به خوبی و شایستگی، هریک به اندازه‌اي که می‌توانند به شور و همنشینی و شادمانی همدلانه برای فصلی که روزهای آفتابی بلندتری دارد، دورهمی برگزار می‌کنند. فرخنده باد./د