اتحاد خبر-زهره عرب: تحولات زندگي بشر در قرن بيستم نشان از گسترش روز افزون اهميت علم و تحقيق داشت، به ويژه در نيمه دوم اين قرن کشورھای صنعتي و در حال توسعه با آگاھی از نقش پژوھش در خلق فنآوری و شتاب دھی برای توسعه، عمده توجه خود را صرف تقويت و ارتقای بخش تحقيق نموده اند.

جوامع نیز در سایه تحقیق و پژوهش توانسته اند به پیشرفت برسند. نخبگان و پژوهشگران افرادی هستند که قابلیت مدیریت کشور در حوزه تخصصی خود را دارند و باید حضور نخبگان وطنی در کشور در راستای فعالیت آنان مورد توجه قرار بگیرد. پیام حیاتی یکی از این نخبگان و پژوهشگران است که توانسته در عرصه های علمی و پژوهشی در دنیا خوش بدرخشد.

وی اکنون در پژوهشسرای متقین برازجان به آماده سازی دانش آموزان جهت شرکت در جشنواره جوان خوارزمی و در حیطه نظارت بر مقالات پژوهشی و علمی زیرشاخه نانو مشغول است و همچنین رییس نمایندگی بنیاد ملی نخبگان شهرستان دشتستان  می باشد. در یک ظهر پاییزی به دفتر کار او رفته و با او به گفتگو نشستیم؛ «اتحاد جنوب» شما را به خواندن این گفتگو دعوت می کند: 

*لطفاً برای خوانندگان ما از خودتان و فعالیت هایتان بگویید.

من سال 85 با لیسانس دبیری شیمی از دانشگاه خوارزمی تهران وارد آموزش و پرورش شدم. در سال اولی که به آموزش و پرورش وارد شدم بحث نانو خیلی جدید بود، ما نیز یک سری مطالعات در این حوزه انجام دادیم که در همان سال و در ششمین کنفرانس آموزش شیمی پذیرفته شد؛ مقاله ای تحت عنوان مباحث روز علم شیمی، نانوتکنولوژی.

در سال  88  کارشناسی ارشد شیمی گرایش معدنی را به پایان رساندم و در همان سال شروع به تالیف کتابی نمودم که نوشتن آن پنج سال طول کشید، و در سال 90 چاپ شد. این کتاب اولین کتاب دانشگاهی دانشگاه آزاد برازجان تحت عنوان «روش تولید مواد شیمیایی» است که بیش از 500 صفحه دارد. در بازه زمانی بین سال های 85 تا 90 که این کتاب چاپ شد مقالات زیادی را در شهرهای کرمانشاه، سمنان، شیراز و... ارائه دادم و به عنوان سخنران نیز در برخی از همایش های تخصصی از بنده دعوت به عمل آمد.

در سال 92 در مقطع دکترای شیمی گرایش معدنی دانشگاه سیستان و بلوچستان زاهدان پذیرفته شدم.

فعالیت های پژوهشی در دانشگاه بارسلونا برای من یک تجربه خیلی خوب بود

*کارهای پژوهشی که در دوره دکترا انجام دادید به چه شکل بود؟

در سال اول دوره دکترا یک کتاب در مورد «روش سنتز و کاربرد گیاهان دارویی» چاپ کردیم. در این مقاطع زمانی ما کارهای پژوهشی بسیار دقیق تر و تخصصی تری انجام دادیم، و چندین کار پژوهشی من نیز در مجلات بین المللی تخصصی شیمی منتشر شد، از این نقطه کارهای علمی- پژوهشی من به خارج از ایران راه یافت. سپس از طرف دانشگاه های معتبر جهان از من جهت انجام پژوهش و بهره علمی از فعالیت هایم دعوت شد. اولین دانشگاهی که رفتم دانشگاه میلان ایتالیا بود و مدت 6 ماه در این دانشگاه کارهای پژوهشی انجام دادم و در آنجا توانستم بار دیگر مقالات علمی و پژوهشی منتشر نمایم.

تا اینکه یک سخنرانی در همان دانشگاه داشتم و یک پروفسور از دانشگاه بارسلون در آن جلسه حضور داشت، ایشان از من دعوت کرد که با دانشگاه بارسلون همکاری نماییم، متاسفانه مشکلاتی در اقامت به لحاظ تابعیت من و یاز کردن حساب بانکی وجود داشت، ولی ایشان اینقدر به من اعتماد داشت که به طور ویژه شخصی را وکیل کرد تا یک ویزای پژوهشی برای من بگیرد و من به طور مستقیم از ایتالیا به اسپانیا رفتم. در این مدت زمان حدود دو سال فعالیت های علمی بسیاری انجام داده شد و با اکثر دانشگاه های معتبر دنیا  (ژاپن- فرانسه- ترکیه- امریکا- اطریش) همکاری علمی داشته و داریم. و هم اینک بنده به عنوان داور یکی از مهمترین مجلات نانو دنیا مشغول داوری کردن مقاله های روز دنیا برای به چاپ رسیدن در ژورنال ها هستم. لازم به ذکر است محققان و دانشمندان باید نتایج به دست آمده را در قالب مقاله انگلیسی در مجلات ISI   به چاپ برسانند تا نتایج و تجربیات خود را در اختیار دیگر محققان دنیا قرار دهند و بنده هم اینک کارهای پژوهشی دیگر همکارانی که در مجله هایی تخصصی نانو و شیمی ارسال می نمایند را داوری کرده که اگر کار پژوهشی ارزش و بار علمی کافی داشته باشد نظر مثبت خود را اعلام کرده و مقاله پذیرفته خواهد شد در غیر این صورت مقاله در مجله مورد نظر رد خواهد شد. پس برای این کار باید داور مربوطه به روز باشد و این به روز شدن نیاز به شب زنده داری های بسیاری دارد.

*تجربیات کاری و علمی شما در دانشگاه بارسلونا چه تاثیراتی در زندگی شما داشت؟

به مدت یک سال و نیم در شهر بارسلونا و در یکی از بزرگترین موسسات نانو اروپا و دنیا به عنوان محقق شیمی در زمینه تخصصی نانو کار کردم. آنجا در قالب یک گروه تحقیقاتی هم پژوهش و هم تدریس داشتم. در واقع فعالیت های پژوهشی در دانشگاه بارسلونا برای من یک تجربه خیلی خوب و عالی بود. این حس خیلی خوبی بود، زمانی که من در دانشگاه های آنجا تدریس می کردم همان مباحثی را مطرح می کردم که در دانشگاه آزاد برازجان به دانشجویانم یاد می دادم، این برایم خیلی لذت بخش بود.

در سخنرانی در سمینار بین المللی شیمی اروپا در حضور اساتید بزرگ دنیا و نخبگان جهانی که این هم برایم یک احساس و تجربه خیلی خوبی بود که دستاوردهای شیمی یک نفر از دشتستان و برازجان در آنجا بیان شود و همه شیمیدانان بزرگ دنیا به آن گوش دهند. این هم یک حس بسیار خوب بود که خیلی از ثروتمندان نمی توانند به این لذت بزرگ دست پیدا کنند و به عقیده من تفاوت میان علم و ثروت را از همینجا می توان متوجه شد.

هدفم این است که بتوانیم سطح علمی را ارتقاء دهیم

*در حال حاضر هدف و مشغله ذهنی شما چیست؟

من در حال حاضر با دانشگاه ها و آموزش پرورش شهرم همکاری دارم و هدف من این است که بتوانیم سطح علمی را ارتقاء دهیم و به عنوان فردی که کمی، و نه بسیار زیاد پژوهش انجام داده بتوانم الگو و وسیله ای باشم تا دانش آموزان نخبه شهرمان بتوانند این مسیر را ادامه بدهند.

الان در حال انجام طرح های پژوهشی خیلی خوبی در زمینه نانو و به دست آوردن ترکیبات نانویی با دانش آموزان نخبه شهرمان هستیم. تعلیم مباحث روز و علمی دنیا به دانش آموزان مستعد و علاقمند نیز از دیگر فعالیت های ما است. بحث نانوتکنولوژی و کاربرد فناوری نانو در فعالیت های کشاورزی در حال انجام است و من دوست دارم این کار را با دانش آموزان شهرم انجام بدهیم و با استفاده از تکنولوژی نانو در صنعت کشاورزی مصرف آب را به حدود نصف برسانیم. امیدوارم با پتانسیلی که در دانش آموزان دشتستانی هست این مهم صورت پذیرد. این کار در دانشگاه برزیل در حال انجام است و با توجه به اینکه کشور ما دچار کم آبی است و منابع آبی در حال اتمام است می تواند بسیار مفید، کاربردی و مقرون به صرفه باشد.

*تفاوت های میان سیستم آموزشی در ایران و دنیا چیست؟

سیستم آموزش و پرورش ما در ایران یک سیستم کنکورمحور است. متاسفانه در حال حاضر ملاک برای سنجش در اولویت اول کنکور است و این در دنیا یک چیز منسوخ شده است. کنکور باید حذف شود و ما راهی جز این نداریم اما متاسفانه به دلیل ذی نفع بودن افراد خاص و گردش مالی بسیار در این فرآیند، در صورت حذف کنکور افراد خاصی متضرر می شوند. خواه ناخواه کنکور باید حذف شود تا ما پیشرفت کنیم و زمانی یک کشور پیشرفت می کند که سیستم آموزشی آن پیشرفت نماید. یعنی دانش آموزان تا یک حدی تئوری بخوانند و در کنار آن بیشتر به طور عملی و تجربی کار کنند. علم نیز زمانی ارزش دارد که بتواند گرهی از زندگی مردم باز کند.

من به عنوان یک پژوهشگر و کسی که در ایران تحصیل و تدریس کرده ام به خوبی می توانم این تفاوت ها را تجزیه و تحلیل و نتایج آنها را واکاوی کنم.

نخبه هایی که من در دشتستان می بینم پتانسیل بین المللی دارند

*سطح دانش آموزانی را که با آنان ارتباط دارید چگونه ارزیابی می کنید؟

دشتستان نخبگان زیادی دارد که می توانند در تمام دنیا بدرخشند. ما اکنون بر روی طرح هایی کار می کنیم که برای اولین بار در دنیا دارد کار می شود، و برای حصول نتیجه نهایی نیاز داریم مسئولین بیشتر همکاری کنند و نخبگان دشتستانی بیشتر حمایت شوند تا بتوانند مسیر را پیدا کنند.

یک پژوهشگر اولین کاری که می کند بایستی زبان انگلیسی بداند و نخبگان و دانش آموزان برای به روز شدن و مطالعه نیاز به زبان انگلیسی دارند. نخبه هایی که من در دشتستان می بینم پتانسیل بین المللی دارند و در حوزه های مختلف قوی هستند.

متاسفانه یک ضعف سیستم آموزشی ما این است که فرد کنکور شرکت می کند و پس از پذیرفته شدن رها شده و اقدامی در جهت استفاده از پتانسیل این دانش آموزان انجام نمی شود. من به شخصه در بهترین زمان هایی که می توانستم پژوهش کنم و کار علمی انجام بدهم داشتم تست می زدم که این استرسی برای خودم و خانواده ام بود و زمان های طلایی و ارزشمندم را در کنکورهای لیسانس، فوق لیسانس و دکترا شرکت کردم.

در کشورهای دیگر در یک مقطع کوتاهی میان دیپلم و ورود به دانشگاه دانش آموزان در آزمون ورودی (سنجش براساس نمره های کتبی و پژوهش های آنان) شرکت می کنند و بیشترین مباحث و علوم را در زمان دبیرستان یاد می گیرند. در اروپا بهترین رشته ها، رشته های علوم پایه مانند ریاضی، شیمی، فیزیک و نانو است و رشته هایی مانند پزشکی و وکالت رده های پایین تری دارند.

در آنجا تحصیل کار حساب می شود، زمانی که شما دانشجوی ارشد، لیسانس، و یا دکترا شدید دولت به شما پول می دهد و اگر کار پژوهشی خوب انجام ندهی مجبوری به دانشگاه پول بدهی. ما نیز مجبوریم طی سال های آینده این کارها را انجام بدهیم و این سیستم را پیاده نماییم تا پیشرفت کنیم.

در چند ماه آینده اخبار خوشی را از نخبگان دشتستانی در زمینه های مختلف می شنوید

*نظرتان در خصوص سیستم اداره­ ی پژوهشسرای متقین چیست؟

سیستم پژوهشسرای متقین سیستمی است که آموزش و پرورش دشتستان واقعا با یک دید بسیار مثبت در آن کار می کند و توانسته پژوهشسرا را قوی کند. من با هدف ایجاد تغییر به اینجا آمده ام، اما تنها حیاتی نمی تواند این کار را انجام بدهد بلکه باید سیستم دانش آموزان را توجیه کند که کنکور همه چیز نیست. ما اینجا به دانش آموزان روش تحقیق، طرح نویسی و نوشتن مقالات را آموزش می دهیم و حتی با دانشگاه ها و موسسات خارج از کشور کار می کنیم که در چند ماه آینده اخبار خوشی را از نخبگان دشتستانی در زمینه های مختلف می شنوید.

*جدیدترین تالیف شما چه بوده است؟

در هفته های گذشته یک کتاب دانشگاهی به روز و جدید در خصوص تولید مواد نانویی از طریق دانشگاه کردستان و با همکاری چند تن از اساتید دانشگاه تهران و کردستان منتشر شد که یک کتاب بسیار باارزش و جزو کتاب های باکیفیت نانویی به زبان فارسی است.

راه پژوهش نیاز به رنج بسیار، زحمت و تلاش بسیار و شب زنده داری های بسیار دارد

* دانش آموزان و دانشجویان چگونه می توانند وارد فعالیت های پژوهشی شوند؟

دانش آموزان ما مسیر پژوهش را بلد نیستند. سیستم پژوهش ما نیز ایراد دارد، من تا الان دانش آموزان زیادی را هدایت کرده ام و مسیرها را به آنان نشان داده ام. امید دارم در دشتستان اختراعات و پژوهش های خوب و زیادی داشته باشیم اما این امر منوط به این است که مسئولین استانی توجه و حمایت نمایند.

این راه نیاز به رنج بسیار، زحمت و تلاش بسیار و شب زنده داری های بسیار دارد. راهی بسیار لذت بخش و در عین حال سخت است، اگر علاقه داشته باشید واقعا لذت بخش است. باز هم می گویم برای به روز بودن، برای مسلط بودن بر علم روز دنیا نیاز به زحمت بسیار و تلاش بسیار و شب زنده داری های بسیار است.

*ویژگی های یک پژوهشگر و یک نخبه موفق چیست؟

یک نخبه اول باید شناسایی شود و روش شناسایی هم باید یک روش علمی باشد. این نیاز به یک طرح استانی و حتی کشوری دارد. نخبه که می گویم منظور تنها نخبه علمی نیست بلکه نخبه های هنری، ورزشی، فرهنگی و... مدنظر می باشد. شاید نخبه خودش را نشناسد، ما باید یک شرایطی را فراهم کنیم تا نخبه تحت آن شرایط خودش را بشناسد. بهترین زمان برای این کار مقطع متوسطه اول و سال نهم یا دهم است. در این سن بهترین شرایط ایجاد می شود چون دانش آموزان تا یک حدی مباحث علمی موردنیاز را دریافت کرده اند. مسئولین بایستی از این طرح ها حمایت کنند و پس از شناسایی نخبه را بپرورانند. این کاری است که پژوهشسرای متقین تا حدودی انجام داده است که جای تقدیر دارد و من به عنوان کسی که کار پژوهشی انجام می دهد این را قابل تحسین می دانم.

*مسئولین چه نوع حمایتی می توانند از نخبگان داشته باشند؟

مسئولین هم باید حمایت نرم افزاری داشته باشند و هم سخت افزاری. بسیاری از نخبه های ما نیاز به حمایت مالی دارند. البته حمایت های مالی داریم اما وقتی نخبه وارد آن حیطه می شود تحت آن بروکراسی خاص این موقعیت را از دست می دهد.

مسئولین پس از شناسایی، تقدیر از نخبگان را انجام بدهند. برنامه های تشویقی و برگزاری تجلیل و بزرگداشت داشته باشند تا بتوانند نخبه های جوان و نوجوان را شناخته و به جامعه معرفی کنند. زیرا این نخبه ها باید برجسته شوند و به آنها توجه شود. برخی از دانش آموزانی که من با آنها کار می کنم در سطح فوق لیسانس هستند.

*شما در انجام پژوهش های خود با چه مشکلاتی روبرو می شوید؟

یک نکته مهم اینکه ما در کشورمان زمان را به راحتی از دست می دهیم، در حالی که برای یک نخبه زمان بسیار مهم است. در کشور ما کوچکترین کاری که شاید در پانزده دقیقه بتوان انجام داد روزها و هفته ها زمان می برد که این برای یک نخبه و حتی برای یک انسان  معمولی هم خیلی بد است. به طور کلی در سیستم ما هر طرح و کاری که بخواهی انجام بدهی زمان را از دست می دهی که این از دست دادن زمان دو حالت دارد، یکی فردی و دیگری سیستمی که هر دو موثر است و نمی توان گفت یکی بیشتر و آن دیگری کمتر است. شاید برای بعضی از مسئولین این زمانهای از دست رفته مهم نباشد اما در واقع این وقت کشی ها یک معضل بزرگ است. پروسه های اداری نیز بخشی از مشکل است که در این زمینه نیازمند به روز شدن و اصلاح بخشنامه ها و قوانین هستیم.

در کشور ما علم زیر سوال رفته است

*چه توصیه ای برای دانش آموزان، دانشجویان و فارغ التحصیلان دارید؟

متاسفانه سیستم دانشگاهی و سیستم آموزش و پرورش ما بیشتر تئوری هستند و در اینجا وقتی فرد فارغ التحصیل می شود بیشتر آموزش های تئوری دیده و کار عملی نکرده است. در ایران دفتر ارتباط با صنعت که در دانشگاه ها مستقر است جزو بیکارترین نهادها و قسمت های دانشگاه است که این واحد دقیقاً در خارج از ایران به عنوان مهم ترین و پرمشغله ترین پست های اداری فعالیت می کند.

متاسفانه اکنون در کشور ما علم زیر سوال رفته است و آن اندازه که باید به علم و دانش اهمیت داده نمی شود. شوربختانه باندهای مافیایی در بخش تهیه پایان نامه های دانشجوها وجود دارد و پول های زیادی از این طریق جابجا می شود، که این یک بحران بزرگ و آسیب برای علم است. این موضوع نه در دستگاه های دولتی و سطح بالا، اما در دانشگاه هایی که به نسبت رتبه و سطح پایین تری دارند به وفور دیده می شود که جایگاه علم را پایین آورده است.

 ما در ایران فرار مغزها نداریم، فراری دادن مغزها داریم

*به عقیده شما پدیده فرار مغزها چه علتی دارد؟

ما در ایران فرار مغزها نداریم بلکه فراری دادن مغزها داریم. سال گذشته جلسه ای در شهر بارسلونا برگزار شد که نخبگان ایرانی از سرتاسر دنیا در شهر بارسلون گرد هم آمده بودند. در آن جلسه دکتر فیروز نادری، انوشه انصاری، مرحوم مریم میرزاخانی و بسیاری از دیگر نخبگان ایرانی حضور داشتند. زمانی که صحبت می کردیم همه آنها دلشان می خواست به ایران برگردند اما می گفتند اگر به ایران برگردیم هیچ جایگاهی نداریم و دوم اینکه ابزارهای لازم را در اختیار نداریم.

بگذارید موضوعی را تعریف کنم، یکی از دوستان ایرانی من را در اینجا به عنوان هیئت علمی نپذیرفتند و گفتند شرایطش با ما سازگار نیست، او الان با جایگاه دکترا در دانشگاه آکسفورد -که رتبه اول دنیا را دارد- تدریس می کند.

ما نیاز داریم که نخبگانمان شناخته شوند و شرایط و ابزار و امکانات در اختیار آنان قرار داده شود. در کشورهای اروپایی برای علم و دانش شما برایتان هزینه می کنند و داشته های شما اهمیت دارد و من امیدوارم در کشورم طوری باشد که جایگاه نخبه شناخته شود. و آن اندازه که باید توجه شود، اهمیت داده شود تا اصطلاح فراری دادن مغزها از کشور ما رخت بربندد.

من تا شهریور گذشته در بارسلون بودم و از چند جا هم دعوتنامه داشتم. از خود بارسلون، آلمان و فرانسه، برای سال 2017 و ادامه کار در آنجا و فعالیت پژوهشی اما ترجیح دادم به کشورم برگردم چون که دلم می خواست در کشور خودم کار مفیدی انجام بدهم. اگر من بتوانم سالیانه یک نفر را هدایت کنم و مسیر رشد و ترقی او را هموار کنم رسالت خود را انجام داده و به هدفی که داشته ام رسیده ام.

*برنامه تان برای ادامه راه و آینده چیست؟

برای سال 2018 از چندین دانشگاه معتبر داخلی و خارجی برای گذراندن دوره فوق دکترا دعوتنامه داشته ام. باز هم من به این موضوع تکیه می کنم که دلم می خواهد برای کشور خودم کار کنم و اینجا باشم که این منوط به شرایط موجود است و اگر من ابزار مناسب در اختیارم باشد و شرایط در کشورم و شهرم مهیا بشود می توانم بمانم و برای شهر و کشورم مفید باشم، و اگر متوجه شوم که نمی توانم مثمرثمر باشم ناگزیر بایستی برگردم.

یک خاطره

بارسلون شهری کوهستانی است که جنگل و دریا دارد و جزو چهار شهر توریستی اول دنیا است. در یکی از سخنرانی ها در این شهر، در زمان سخنرانی وقتی به بخش آخر رسیدیم من عکسی را که از دشتستان و باغات آن از طریق گوگل مپ و گوگل ارث تهیه کرده بودم به همه نشان دادم  . و در آنجا گفتم من شهری را نشان دادم که در آن زندگی کرده و بزرگ شده ام، گفتم ببینید شهر من خیلی شبیه شهر شما است و دوستانم نیز شهرم را دیده بودند و می شناختند. حتی خانه ای را که من در آن زندگی کرده و بزرگ شدم دیدند و خیلی دوست داشتند در زمان تعطیلات بیایند و شهر ما و ایران ما را از نزدیک ببینند.