روزنامه آسمان آبی در گزارشی نوشت؛ از فحوای رفتار و سخنان حریری این‌طور استنباط می‌شود که گمانه‌زنی درباره فشار سعودی‌ها بر او برای استعفا و اتهام‌زنی به ایران و حزب‌الله به‌واقعیت نزدیک بوده است. حریری همچنین آمادگی خود برای مذاکره «جدی و واقعی» با همه جریان‌های سیاسی لبنان براساس منافع ملی را اعلام و تأکید کرد که باید منافع ملی بر منافع گروهی و خارجی اولویت داده شود و در جشنی که در اطراف منزلش در بیروت و با حضور حامیانش برگزار شد، گفت اهل میانه‌روی است.

 

دلیل مواضع جدید حریری پس از ورود به لبنان هرچه که بوده، اما نکته مهم این‌که با تعویق درخواست استعفا می‌توان انتظار داشت بحرانی که دو‌هفته پیش از ریاض کلید خورد، از این پس کمی فرونشیند. حداقل این‌که اکنون حرف‌های حریری در کشورش را افکار عمومی با اعتماد بیشتری می‌پذیرند و گذشته از تعدیل مواضعی که صورت گرفته، از موضوع ابهام‌زدایی شده است. اکنون دوگزینه درباره بحران استعفا قابل بررسی است.

 

نخست این‌که حریری واقعا همان‌گونه که تصور می‌رفت، تحت فشار در خاک عربستان استعفا کرد و تعابیر تندی را علیه ایران و حزب‌الله به‌کار برد. چون همان زمان هم بسیاری از سیاستمداران لبنانی که حریری را خوب می‌شناسند، اظهارات او در شبکه العربیه را مغایر با نظرات قبلی‌اش ارزیابی کردند و این احتمال تهدید به استعفا را بیشتر می‌کند. گزینه دیگر این‌که گرچه نخست‌وزیر لبنان به‌دلیل پیروی از سیاست‌های عربستان چنین اقدامی کرده است، اما با مشاهده پیامدهای اقداماتش و پس از آن دیدار و مذاکره با برخی رهبران و به‌خصوص با رئیس‌جمهوری فرانسه، تغییر رأی داده‌است. اما در هر دو‌صورت نمی‌توان انتظار تغییر چندانی در رفتار عربستان در بازی با کارت لبنان داشت. چون در صورت ادامه میانه‌روی حریری، هر آن‌چه ریاض برای فشار بر دولت لبنان و تغییر در فضای سیاسی به زیان حزب‌الله بافته، پنبه خواهد شد.

 

هدف عربستان از سناریوی استعفای جنجالی سعد حریری ایجاد فشار بر لبنان از طریق سیاسی و اقتصادی بوده تا در نهایت حزب‌الله مقصر شناخته‌شده و نفوذش در دولت کاسته و نزد افکار عمومی عامل اصلی مشکلات قلمداد شود.  ثامر السبهان، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان در همان روزهای داغ استعفای حریری علنا اظهار کرد باید مجازات‌های شدیدی علیه حزب‌الله در نظر گرفته شود و حزب‌الله نباید در لبنان و مجلس حضور داشته باشند. این نگاه عربستان به‌طور واضح در بیانیه استعفای سعد حریری هم انعکاس داشت تا جایی‌که او علنا اظهار کرد در صورتی‌که حزب‌الله از مداخله در مسائل منطقه‌ای از جمله جنگ یمن خودداری کند، ریاض از تحریم اقتصادی و سیاسی لبنان چشم‌پوشی خواهد کرد.  همچنین به‌نظر می‌رسد فضای سیاسی ایجاد‌شده در منطقه که با شکست گروه تروریستی داعش ایجاد شده نیز یکی دیگر از محرک‌های عربستان در ایجاد سناریوی استعفا بوده است. فضای جدیدی که در لبنان و منطقه پس از شکست داعش ایجاد شد تا حدی مناسبات موجود که مبتنی بر بحران بود را تغییر داد.

 

موفقیت‌های حزب‌الله در همراهی با ارتش سوریه برای شکست داعش چندان مورد انتظار ریاض و متحدانش نبود. به‌خصوص این‌که داعش با اقدامات وحشیانه‌اش تلاش داشت فضای رعب‌آور و شکست‌ناپذیری را بر منطقه تحمیل کند. همین موضوع باعث شد پس از آغاز نشانه‌های شکست داعش، حتی برخی افراد و گروه‌های وابسته به جریان چهاردهم مارس به تمجید حزب‌الله بپردازند تا جایی‌که سمیر جعجع، رهبر حزب نیروهای لبنانی و عضو جریان چهاردهم مارس که از مخالفان سرسخت حزب‌الله محسوب می‌شود، از فداکاری حزب‌الله در عملیات آزادسازی ارتفاعات «عرسال» تقدیر کرد. حتی در همان زمان بسیاری از ناظران این نوع ادبیات جعجع درباره حزب‌الله را کاملا متفاوت از مواضع خصمانه پیشین او دانستند. ضمن این‌که این اظهارات با مواضع جریان المستقبل که نگاهی صد‌درصد منفی به عملیات در سوریه داشت نیز بسیار تعارض داشت. از این جهت رفتار سعودی‌ها برای فشار بر حریری و استعفای جنجالی را باید در ادامه رفتارهای واکنشی آنان دانست که در موارد زیادی نیز شتاب‌زده و به دور از خردورزی سیاسی است.

 

اما سوال مهم این است آیا انتظار ریاض از چنین فشارهایی بر گروه‌های لبنانی و استفاده از اختلافات سیاسی و قومی موجود در این کشور برای تحمیل شرایط خود برآورده خواهد شد؟  ا وجود مواضع معتدل حریری پس از ورود به لبنان و همچنین مدارا و مدیریت جریان‌های سیاسی و گروه‌های لبنانی از آغاز بحران سوریه نشان از نوعی پختگی سیاسی داخلی در لبنان دارد. لبنانی‌ها از تجربه جنگ‌های داخلی 15سال‌گذشته به‌تلخی یاد می‌کنند. ضمن این‌که باوجود گرایش‌های متعارض سیاسی و وجود یک دموکراسی اجماعی شکننده در این کشور، در جریان بحران جنگ داخلی پنج‌ساله در سوریه که قاعدتا باید لبنان را درگیر می‌کرد، اما به‌جز یک درگیری مقطعی با ابعاد کم که در طرابلس، شمال این کشور بین حامیان و مخالفان بشار اسد روی داد و توسط ارتش لبنان فرونشانده شد، منجر به برخوردهای نظامی جدی نشد. بنابراین از بعد سیاسی و امنیتی لبنانی‌ها نشان داده‌اند توان ابطال رفتارهای توطئه‌گرانه را دارند.

 

دیگر این‌که به‌دلیل اختلاف میان اعضای جریان چهاردهم مارس که حریری در حزب المستقبل رهبری آن را برعهده دارد و هنوز کمتر از یک‌سال از حل بحران خلأ ریاست‌جمهوری و عواقب آن برای لبنانی‌ها می‌گذرد، به‌نظر نمی‌رسد جریان‌های لبنانی در شرایط کنونی که بار فشار یک‌میلیون مهاجر سوری و تنگنای اقتصادی بر لبنان سنگینی می‌کند، پذیرای بحران ساختگی باشند که از خارج از مرزهای لبنان و از ریاض هدایت می‌شود. اما در عین‌حال تأثیر فضای روانی رسانه‌ای اقدامات عربستان و پیامدهای اقتصادی تحریم‌های احتمالی کشورهای حوزه خلیج‌فارس علیه لبنان را نمی‌توان نادیده گرفت.

 

سامی عطاءالله، مدیر «مرکز مطالعات سیاسی لبنان» در بیروت در گفت‌وگو با شبکه «الجزیره» درباره چشم‌انداز تحریم‌های احتمالی ریاض و متحدانش بر لبنان اظهار می‌دارد:«درحالی‌که میانگین رشد اقتصادی لبنان طی سال‌های گذشته از 8‌درصد پیش از جنگ در سوریه به 2درصد تنزل یافته، در صورت تحمیل تحریم‌ها، برخی سیاستمداران و مدیران بانک‌های لبنانی می‌ترسند دچار وضعیتی شبیه تحریم‌های قطر شوند.» او با اشاره به هشدار سعد حریری در بیانیه استعفای خود درباره خطر تحریم‌های عربستان و متحدانش بر زندگی روزمره لبنانی‌ها می‌افزاید:«حدود 400هزار لبنانی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و عربستان به‌کار مشغولند و بین هفت تا هشت میلیارد دلار درآمد خود را به لبنان انتقال می‌دهند که این مبلغ برای دولت لبنان و اقتصاد آن در حال‌حاضر رقمی حیاتی محسوب می‌شود.

 

ضمن این‌که تحریم‌ها بر زندگی همین چند‌صد‌هزار کارگر لبنانی مقیم حاشیه خلیج‌فارس و خانواده‌های آنان تأثیر مستقیم دارد. تحریم‌های احتمالی اعراب علیه لبنان می‌تواند دربرگیرنده ممنوعیت پروازی و صدور ویزا و صادرات کالاها هم باشد. عربستان در گذشته از حامیان مالی لبنان به‌خصوص در فرایند بازسازی پس از جنگ داخلی بود، اما حالا آماده آسیب‌زدن به اقتصاد لبنان است تا بتواند موضع حزب‌الله را تضعیف کرده و به اهدافش دست یابد.» او در پایان اظهار‌عقیده می‌کند: «روی‌هم‌رفته پیش‌بینی تأثیر تحریم‌های اقتصادی بر لبنان چندان ساده نیست زیرا لبنان همگام با منطقه در شرایطی قرار دارد که شتاب زمان تحولات در آن به روز کاهش یافته‌است.»/س