دکتر جواد لقمان زاده

هفته گذشته تهران، میزان دو مقام نظامی و سیاسی ارشد ترکیه بود و میزبانی به شایستگی انجام شد. نگاه همه رسانه های منطقه و جهان و تحلیل گران ترک,ایرانی,عرب و کرد به نتایج این دیدارها و تصمیماتی که دو کشور پیرو آن اتخاذ خواهند کرد، دوخته شده بود.
ایران و ترکیه همواره روابطی اثرگذار بر تحولات جاری منطقه داشته اند؛ فارغ از فراز و فرودهایی که مناسبات دو طرف در سایه منافع پشت سر گذاشته است، چندی است هر دو بر سر چند فاکتور مشخص و مهم به نزدیکی چشم گیری رسیده اند. همکاری های تجاری و تبادل انرژی همچنان دارای جایگاه ویژه است اما تمام کردن کار داعش در منطقه، مساله استقلال کردستان از عراق، همکاری نظامی با روسیه در سوریه و ساماندهی وضعیت سوریه، ارزش زیادی به همکاری تهران و آنکارا داده است.
اهمیت مساله همه پرسی در کردستان عراق و نتایج حاصل از این رای گیری که می تواند به استقلال کردستان منجر شود، ایران و ترکیه را بر آن داشته تا در کنار تمامی اولویت های همکاری، اقدامی عاجل برای ممانعت از تحقق این استقلال به منظور جلوگیری از تسری خطر آن از کردستان عراق به داخل کشورهایشان  انجام دهند.
در این راستا، قبل از برگزاری همه پرسی استقلال در کردستان، سردار سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در راس هیاتی نظامی، سفری سه روزه به آنکارا داشت و با چهار مقام عالی رتبه سیاسی و نظامی ترکیه دیدار کرد و حاصل آن توافقاتی برای تقویت همکاری ها در تامین امنیت مرزهای مشترک، تاکید بر ترغیب روند صلح در سوریه، مخالفت با استقلال اقلیم کردستان عراق و تهیه پیش نویس همکاری های دانشگاهی در حوزه دفاعی بود.
در همان سفر سرلشکر باقری از همتای ترک خود و رئیس جمهور ترکیه برای سفر به تهران دعوت کرد تا مذاکرات در تهران ادامه یافته و جمع بندی شود. در زمان سفر سرلشکر باقری هنوز همه پرسی اقلیم کردستان عراق برگزار نشده بود و دو طرف بر ضرورت عدم انجام این همه پرسی تاکید داشتند و تحلیل گران علت اصلی این دیدارها و مذاکرات را رسیدن به توافقی بر سر جلوگیری از برگزاری این همه پرسی و ممانعت از وقوع تبعات منفی آن در منطقه توصیف کردند.
اما در زمانی که رئیس ستاد ارتش ترکیه در پاسخ به دعوت همتای ایرانی خود وارد تهران شد، همه پرسی در کرستان عراق برگزار شده و نتایج قاطع آن خبر از نزدیکی وقوع رخدادی مهم در تاریخ منطقه می داد. در این دیدار هم تمرکز ویژه دو طرف بر مساله استقلال کردستان مشهود بود و طرفین بازهم بر سر سه موضوع اقلیم کردستان و سیاست تجزیه طلبانه در عراق، تحولات سوریه و همکاری های دو جانبه دفاعی و نظامی مذاکره کردند و و یک روز بعد از آن اردوغان نیز راهی تهران شد تا تاکیدی باشد بر ضرورت همکاری های تهران و آنکارا در مقطع حساس کنونی منطقه.
رئیس جمهور ترکیه در این سفر ضمن غیرقانونی دانستن حکومت منطقه کردستان عراق بر استان کرکوک از مکانیزمی برای قطع مبادلات نفتی با منطقه کردستان عراق سخن گفت که شدت عمل ترکیه در مقابل اقدام اخیر کردها در عراق را به نمایش خواهد گذاشت. 
نکته جالب در سخنان اردوغان، تاکید بر تعیین کننده بودن ایران و ترکیه در منطقه و اشاره ضمنی به اختلاف دیدگاه ها میان دو کشور بود که به گفته وی جدی نیست و همچنان ارزش های مشترکی میان این دو بازیگر قدرتمند منطقه، بر اختلاف ها ارجح است. این یعنی اردوغان به خوبی در مقاطع حساس با بازیگران مهم منطقه وارد مذاکره ای به سود اقتدار ترکیه در معادلات جاری می شود. این بار نیز موضوع کردستان، فاکتوری حیاتی برای آنکاراست و آن اندازه که ترکیه از استقلال کردستان هراس دارد، طبیعتا ایران نگران نیست چراکه تنش دائمی میان دولت مرکزی در ترکیه با کردهای این کشور، بستر مساعدی را برای الگوپذیری کردهای ترکیه از اقلیم کردستان عراق فراهم آورده و می تواند به تقویت بازوی مبارزاتی کردهای ترکیه بر علیه دولت مرکزی منجر شود. در مقابل در ایران، کردها از اصيل ترين اقوام ايران هستند و اصالت كردي خود را در ايرانيت خویش تعريف‌ می کنند. 
در هر حال امروز منطقه وضعیت مساعدی ندارد؛ افراطی گری همچنان زخم های خود را بر پیکر کشورهای منطقه می زند و سوریه همچنان به آرمش نرسیده است، تضاد فکری و عملی میان کشورهای منطقه مانند عربستان و ایران، قطر و عربستان، ترکیه و سوریه و ... باقی است و مساله استقلال کردستان هم سرآغاز جریاناتی خواهد بود که خروجی آن به سود توسعه همکاری ها و امنیت و آرامش منطقه نخواهد بود. 
در این میان فرصت همکاری با اتکا به مرزهای مشترک میان همسایگان، فرصتی است مغتنم. ایران و ترکیه در شرایطی دیدارها و رفت و آمدهای دیپلماتیک میان خود را افزایش داده اند که در سایه برجام، تحریم های بین المللی علیه ایران به حداقل رسیده و داعش ضربه های مهلکی خورده و در انتهای عمر خود است. در این مقطع، همکاری آنکارا و تهران می تواند دوران افول افراط گرایی را تسریع، ظرفیت های همکاری های تجاری و اقتصادی و صنعتی و انرژی میان دو کشور را افزایش، بازیگرانی را که بدنبال تغییر مرزهای سیاسی منطقه و تجزیه کشورهای خاورمیانه هستند، ناکام و ترسیم چشم اندازی روشن برای منطقه را میسر کند.
به گفته حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان، ایران و ترکیه لنگر ثبات در منطقه هستند و این یعنی دو کشور می توانند به اتکا مرزهای مشترک خود، متعهد به همکاری های مستمر در جهت تحکیم ثبات و امنیت منطقه باشند و هر دسیسه ای را برای تخریب فضای همکاری قدرت های منطقه ای سرکوب و هر برنامه ای را برای بی  ثباتی منطقه بی نتیجه گذارند.

دکتر جواد لقمان زاده(مدرس دانشگاه)