سیدعلی خرم- استاد حقوق بین‌الملل در روزنامه شرق نوشت: همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق برای استقلال نه‌تنها نگرانی‌های همسایگان و جهان را فراهم کرد؛ بلکه اولویت‌های امنیتی را نیز تغییر داد.

 

تا قبل از این همه‌پرسی، اولویت کشورهای مطرح در خاورمیانه نظیر ایران و ترکیه مبارزه با داعش و چگونگی حفظ تمامیت ارضی سوریه و عراق در قبال تعرضات تروریستی این گروه سرکش بود.

 

بی‌دلیل نیست که جهان به طور یکپارچه از‌جمله آمریکا، اروپا، روسیه، ایران، ترکیه، عراق و سایر کشورهای عربی با تغییر اولویت  از مبارزه با داعش به توجه به استقلال کردستان عراق، ابراز نگرانی کرده و خواستار توقف یا تعویق این همه‌پرسی بودند. برخی هم از تأکید مسعود بارزانی به اینکه اکنون مناسب‌ترین شرایط برای طرح استقلال كردستان عراق فراهم شده، نوعی همکاری او با اسرائیل برای انحراف افکار جهان از مبارزه با داعش تفسیر می‌کنند تا در واپسین دقایق حیات داعش، این گروه افراطی و ضدبشري که به جان مسلمانان افتاده، شاید نجات یابد؛ اما اکنون که با وجود همه اعتراضات و به‌ هر ‌دلیل و مصلحت، این همه‌پرسی صورت گرفته و اولویت‌های امنیتی خاورمیانه به غیر از مبارزه با داعش، به آثار و تبعات استقلال کردستان عراق نیز تعلق گرفته، ایران و ترکیه نمی‌توانند در حین مبارزه با داعش، نسبت به تحولات در کردستان عراق بی‌توجه باشند؛ زیرا هر دو بازیگر اصلی صحنه عراق به شمار می‌روند و باید به رسالت خود جامه عمل بپوشانند.

 

چندی پیش در یادداشت «شرق» نوشتم پس از حمله اول آمریکا به عراق در سال ١٣٦٩ و ایجاد مناطق امن در بالای مدار ٣٦ درجه که محل اسکان کردها بود و پایین مدار ٣٢ درجه که محل اسکان قبایل شیعی بود، سه کشور ایران، ترکیه و سوریه مبنایی برای همکاری در راستای حفظ تمامیت ارضی عراق در بالای مدار ٣٦ درجه پایه‌گذاری کردند که ١٢ سال طول کشید و مروری بود بر اولویت‌های امنیتی مشترک سه کشور که امروز هم به کار می‌آید. در آن سال‌ها صدام حق دخالت در مناطق کردی را نداشت؛ ولی اکنون دولت بغداد به‌خاطر مبارزه با داعش و آزاد‌سازی سرزمین‌هایش، توان مقابله نظامی در دو جبهه و از‌جمله با کردها را ندارد. در‌هرحال اولویت‌های امنیت ملی عراق در ارتباط با یک کردستان مستقل کماکان برای ایران و ترکیه بسیار مهم است.

 

یک‌سوم منابع نفتی عراق در مناطق مورد ادعای کردستان عراق قرار دارد و نفت کرکوک ١٢درصد کل ذخایر نفتی عراق به شمار می‌رود. در صورت استقلال اقلیم کردستان، ارتباط عراق با ترکیه و اروپا قطع می‌شود و عراق مجبور خواهد بود نفت خود را از طریق بصره صادر کند. از سوی دیگر همه نهرها و رودخانه‌های عراق از مناطق کردنشین عبور می‌کنند و نیروگاه‌های عراق روی دجله و فرات نصب شده‌اند که اگر منشأ آنها قطع شود، این نیروگاه‌ها تعطیل می‌شوند. پس هرکس و با هر تفکري در بغداد بر سر حکومت باشد، این حقایق به او می‌آموزد که برای بقای عراق باید با کردها وارد نبردی بی‌امان شود تا منافع و امنیت ملی عراق حفظ شود.

این خوراکی است که اسرائیل در دوران جورج بوش برای خاورمیانه پخت و نقشه کشورهای تازه‌تأسیس را هم به چاپ رساند تا با تجزیه کشورهای اسلامی، امنیت اسرائیل تضمین شود و از‌این‌رو اسرائیل تنها طرفدار پروپاقرص استقلال کردستان به شمار می‌رود. قطعا ایران و ترکیه برای نجات خاورمیانه از بی‌ثباتی بیشتر و تجزیه آن باید همکاری کرده و با نقش خود، خلأ و ناتوانی دولت مرکزی بغداد را جبران کنند تا موقعیت حاضر خاورمیانه دور از دست‌اندازی اسرائیل حفظ شود؛ اما ایران تفاوت‌هایی هم با ترکیه در اهداف و استراتژی دارد. اولا ایران کردها را نژاد اصیل ایرانی می‌داند و از نظر تاریخی و انسانی تعارضی با آنان ندارد؛ بنابراین باید حتی‌الامکان از هر نوع درگیری با این قوم ایرانی خودداری کرد؛ ولی اگر امنیت ملی ایران به خطر بیفتد، ایران ناچار است به‌عنوان یک حکومت وارد عمل شود. ثانیا ایران هیچ چشمداشتی به سرزمین‌های عراق ندارد؛ درحالی‌که طبق اعلام مقام‌های ترکیه، براساس پیمان ١٩٢٦ آنکارا، این کشور می‌تواند در صورت به‌خطرافتادن امنیت ترکیه، ولایت موصل را به خاک خود ضمیمه کند و یقینا ولایت موصل در این دیدگاه، چشم طمع به نفت کرکوک دارد.

 

این‌گونه اظهارات از یک سو برای کردها باید درس باشد که به تبعات استقلال‌خواهی خود خوب بیندیشند که در صورت اصرار بر خروج از دایره حکومت بغداد ممکن است وارد دایره حکومت ترکیه شوند و در گروه پ‌ک‌ک قرار گیرند. از سوی دیگر برای ایران باید دقت و هوشیاری ایجاد کند که ضمن همکاری نزدیک با ترکیه، اولویت‌های ترکیه را به دقت زیر نظر بگیرد که بحران در بحران در عراق به وجود نیاید.

 

ایران و ترکیه در سفر آقای اردوغان احتمالا موضوعات هر دو کشور عراق و سوریه را یکجا بررسی کرده‌اند تا در شرایط بسیار دگرگون این منطقه، به ایفای نقشی تاریخی در خاورمیانه برای برقراری صلح و ثبات برنامه‌ریزی کرده و با هم همکاری جدی داشته باشند. در غیر‌این‌صورت دیگران نقشه خاورمیانه را ترسیم کرده و مردم منطقه را رو‌در‌روی هم قرار می‌دهند./ص