بحران محور سعودی و قطر از مرز یکصد روز گذشت

بحران محور سعودی با قطر از مرز یکصد روز گذشت بدون اینکه در چشم انداز آن گشایش قریب الوقوعی  دیده شود، زیرا میانجیگری کویت تقریبا ناکام ماند و یا وارد مرحله مرگ مغزی شد و ورود دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به این بحران و دعوت امیر قطر به تماس با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی به منظور بهبود فضای حاکم بین دو طرف و گشودن کانال های ارتباطی بین آنان نیز  نتایج کاملا معکوسی داشت.

جنگ لفظی شدید بین قطر و عربستان

این بحران که شبیه بحران یمن در حال ادامه است، با توجه به جنگ شدید لفظی بین سلطان بن سعد المریخی وزیر مشاور امور خارجه قطر و احمد القطان نماینده عربستان در اتحادیه عرب در جریان نشست عادی این اتحادیه در روزها و هفته های آینده آبستن موارد غیرمنتظره زیادی خواهد بود.

خطرناک ترین بخش این جنگ لفظی که ۳۷ دقیقه طول کشید و صحبت های وزیر قطری ده دقیقه از آن را شامل شد، مربوط به قسمتی بود که در آن عربستان را به تلاش برای سلب مشروعیت از نظام حاکم قطر و تغییر آن متهم کرد؛ موضوعی که القطان به طور کلی آن را تکذیب کرد.

نکته قابل توجه اینکه از همان روز نخست بحران، نگرانی قطر از تغییر نظام حاکم این کشور به هیچ وجه از ذهن مسئولان این کشور حذف نشده است زیرا سوابقی در موارد مشابه دیده می شود که نخستین مورد آن تلاش برای دخالت نظامی به منظور سرنگونی شیخ حمد بن خلیفه پدر امیر کنونی قطر در سال ۱۹۹۶ است و البته نباید دخالت عربستان و قطر در خصوص سرنگونی بشار اسد و نیز قذافی در لیبی را فراموش کرد.

تحریم قطر به درازا خواهد کشید

این در حالی است که عربستان و امارات شیخ عبدالله بن علی آل ثانی از جریان رقیب خاندان حاکم قطر را به دیده امیر جایگزین می نگرند و از مخالفان قطری حمایت کرده و از نشست آنان که قرار است امروز در لندن برگزار شود، حمایت می کنند که این رویکرد بیانگر این است که نقشه های تغییر نظام قطر همچنان ادامه دارد و عربستان وامارات در این خصوص صبر زیادی دارند و این چیزی است که عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان نیز اخیرا در دیدار با همتای روسی خود به آن اذعان داشته و گفت: کشورش آماده ادامه این بحران برای دو سال دیگر و یا بیشتر است که این به این معنی است که اکنون برای تحریم قطر پایانی دیده نمی شود.

در این شرایط باید پرسید آیا جزیره العرب تحمل دو بحران همزمان در یمن و منطقه خلیج فارس و ادامه چند ساله آن را دارد ؟

در این میان جدیدترین تحول در بحران کنونی خلیج فارس سفری است که امروز تمیم بن حمد امیر قطر به آنکارا خواهد داشت که اولین سفر خارجی او از زمان آغاز بحران با محور سعودی است.

نکته قابل توجه اینکه مسئولان ترک فقط ۲۴ ساعت قبل از این سفر آن را اعلام کردند به این ترتیب که در بیانیه ریاست جمهوری این کشور آمد اردوغان پنجشنبه میزبان امیر قطر خواهد بود و در جریان آن مجموعه مسائل مهم مشترک بررسی خواهد شد .

دلیل انتخاب ترکیه به عنوان نخستین ایستگاه سفر خارجی چیست؟

انتخاب ترکیه از سوی امیر قطر برای نخستین سفر خارجی از زمان آغاز بحران، تصادفی نیست بلکه کاملا حساب شده و به هدف ارسال دو پیام به شرح زیر است:

اول: هدف از این سفر این است که گفته شود شیخ تمیم به استحکام حکومت خود اطمینان دارد و به ثبات جبهه داخلی خود نیز مطمئن است و از کودتا و یا دخالت نظامی خارجی برای سرنگونی دولت شبیه اتفاقی که در  سال ۱۹۷۲ رخ داد و موجب سرنگونی احمد بن علی آل ثانی به دست جدش شیخ خلیفه شد، بیم ندارد.

این سفر همچنین حامل این پیام است که امیر قطر از احتمال کودتای سفید شبیه آنچه در سال ۱۹۹۵علیه جدش به دست شیخ حمد بن خلیفه صورت گرفت، ترسی ندارد.

دوم: تاکید بر قدرت ائتلاف قطر و ترکیه و نقش اردوغان به عنوان دوست قابل اعتماد دوحه که می توان در رویارویی نظامی خارجی به او اعتماد کرد زیرا ترکیه در قطر حدود ده تا ۳۰ هزار نیروی نظامی دارد که بر اساس معاهده دفاعی بین دو کشور، در قطر مستقر شده اند.

نکته دیگر اینکه درست است امیر تمیم پس از آنکارا در پاسخ به دعوت آنگلا مرکل صدراعظم آلمان عازم برلین خواهد شد؛ کشوری که بیش از هر کشور اروپایی با قطر همراه شد و از تحریم محور سعودی علیه آن انتقاد کرد اما آنکارا همچنان ایستگاه مهم تری است و بعید نیست امیر تمیم در جریان سفر به ترکیه حامل پیام های اردوغان به آلمان باشد تا اختلاف بین دو طرف را کاهش دهد.

از سوی دیگر چه بسا توصیف قطر از ایران به عنوان «کشور شریف» و خشم القطان از این توصیف پیامی باشد با این مضمون که قطر به ایران به عنوان متحد راهبردی دوم در رویارویی با تلاش برای تغییر نظام حاکم دوحه می نگرد، زیرا قطر سفیر خود را به تهران بازگردانده و ایران نیز بنادر و حریم هوایی خود را به روی قطر گشود تا تحریم دریایی و هوایی علیه آن را بشکند و علاوه بر این محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران به منظور هماهنگی با اردوغان در خصوص بحران محور سعودی و قطر به آنکارا سفر کرد.

نکته قابل توجه اینکه واکنش توام با عصبانیت محمد بن سلمان به بیانیه قطر مبنی بر اینکه تماس تلفنی امیر قطر با او با هماهنگی و یا به خواست ترامپ صورت گرفت و ناکام گذاشتن تلاش آمریکا برای کاهش بحران بین دو طرف شاید بیانگر احتمال گام های خطرناک در روزها و هفته های آینده باشد و بعید نیست آرامش کنونی آرامش قبل از توفان باشد.

به هر حال هنوز زود است بگوییم چه کسی در این بحران که از مرز یکصد روز گذشته است، برنده و چه کسی بازنده خواهد بود اما می توان گفت که هر دو طرف بازنده هستند و دست کم تا این لحظه ضرر و زیان طرفی که  تحریم شده بیشتر بوده است.

به هر حال باید منتظر ماند چه کسی پرچم سفید را بالا خواهد برد و یا چه جرقه ای آتش رویارویی نظامی را شعله ور می کند./س