کد خبر: 82719 ، سرويس: مقاله
تاريخ انتشار: 07 شهريور 1396 - 10:35
احوال و آثار و افکار رازی

اتحادخبر: مکتوب زیر مقاله ای از دکتر مهدی محقق رئیس هیأت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در باب احوال و آثار و افکار رازی در ادامه بیشتر بخوانید...

احوال و آثار و افکار رازی دکتر مهدی محقق بخش سوم

در قرون وسطی آثار پزشکی رازی نه تنها نزد مسلمانان، بلکه نزد یهودیان و مسیحیان دارای ارزش فراوانی بود. بسیاری از این آثار به زبان لاتینی ترجمه گردید و تا قرن هفدهم میلادی در نزد دانشمندان فن حجت بلامعارض بود. کتاب «الحاوی» او را فرج بن سلیم۶۵ ـ یهودی سیسیلی ـ در سال ۱۲۷۹م به زبان لاتینی با عنوان Continens، ترجمه کرد و این اثر عظیم به طور کامل پنج بار بین سالهای ۱۴۸۸ـ۱۵۴۲م در اروپا به چاپ رسید. همچنین «کتاب المنصوری»۶۶ و «کتاب الملوکی»۶۷ او در اروپا به زبان لاتینی ترجمه گردید و در نزد اطبای قرون وسطا از گرانبهاترین مراجع تحقیق به شمار می رفت. کتاب المنصوری برای اولین بار در میلان، در سال ۱۴۸۱م به چاپ رسید. کتاب «الحصبه و الجدری» او که سابقا آن را به عنوان کتاب «طاعونی رازی»۶۸ می شناختند، برای اولین بار در سال۱۴۹۸م در ونیز به دست والا۶۹ به لاتینی ترجمه و چاپ گردید و سپس در سال۱۵۴۸ ترجمه یونانی اش به قلم ژاک گوپیل۷۰ در پاریس منتشر گشت. این کتاب که در بین سالهای ۱۴۹۸ و ۱۸۶۶ چهل بار در اروپا به چاپ رسیده است، هنوز نزد اطبای طب بالینی مورد تمجید و ستایش است.۷۱

شهرت و آوازه رازی در اروپا به حدی بود که چاسر۷۲ شاعر انگلیسی در قطعه «دکتر طب»، نام او را در میان شخصیت های بارز و ارزنده علمی آورده است:

Well Know he the old Esculapius,

And Dioscorides, and eke Rufus;

Old Hippocras, Hali, and Gallien;

Serapion.Rasis,and Avicen;

Averrois,Damascene,and Constantin:

Bernard,and Gatisden,and Gilbertin.73

کتاب «حاوی» رازی که از آن تعبیر به «الجامع الحاصر لصناعه الطب» یا «الجامع الکبیر» می شود، بزرگترین تألیف رازی است که بنا به قول خود در السیره الفلسفیه، پانزده سال شب و روز وقت صرف آن کرده است. رازی این کتاب را از مسوده به مبیضه نیاورده بود که وفات یافت. ابوالفضل این العمید، وزیر رکن الدوله دیلمی، بر آن دست یافت و این کتاب به دست شاگردانش تنظیم گردید. این کتاب که مجلدات آن بنا به اقوال مختلف بالغ بر ۱۸ یا ۲۰ یا ۳۰ بوده است، به جهت ضخامت حجم کمتر مورد استفاده عموم قرار می گرفته است.

 

ادوارد براون می گوید: «حاوی به واسطه حجم بسیار و مطالب مفصل، غالب نساخ پرکار را به وحشت می انداخت، و کسی جز اغنیائی که از دوستداران کتاب باشند، نمی توانست کامل آن را تدارک کند. چنان که علی بن العباس که تقریبا پنجاه و یا شصت سال پس از مرگ رازی شروع به تحریر کرده، نوشته است در روزگار وی فقط دو نسخه کامل از کتاب الحاوی سرغ دارم.»۷۴

پس از حاوی، مهمترین کتاب رازی در پزشکی، کتاب المنصوری اوست که «الطب المنصوری» و «الکناش المنصوری» نیز خوانده می شود. رازی در این کتاب جمع بین علم و عمل کرده و مباحث طبی را به اختصار در ده مقاله بیان کرده است و آن را به نام حاکم ری، ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، کرده است. ابوصالح از سال۲۹۰ تا ۲۹۶ از طرف پسر عمویش احمد بن اسماعیل بن احمد ـ دومین پادشاه سامانی ـ در ری حکومت کرده است.۷۵

به همان اندازه که کتاب الحاوی مفصل بوده است، کتاب المنصوری مختصر نوشته شده و علی بن العباس المجوسی (ف:۳۸۴ق) در کتاب «کامل الصناعهٔ» خود که معروف به «کتاب الملکی» است، مدعی است که کتاب او میان دو طرف افراط و تفریط قرار گرفته، و از ایجاز المنصوری و اطناب الحاوی برکنار است.۷۶

درباره پزشکی رازی حکایات و داستان هایی نقل شده که ذکر آن مناسب با این مقاله نیست و نمونه ای از این داستان ها را می توان در «الفرج بعد الشده» قاضی ابوعلی التنوخی (ف:۳۸۴ق) و «چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی» ـ نویسنده قرن ششم ـ ملاحظه کرد.

کیمیا، مکانیک، اخلاق

پیش از این از قول ارباب تراجم نقل شد که رازی روزگاری از جوانی خود را در علم کیمیا گذرانیده و قسمتی از تألیفاتش نیز درباره این فن می باشد. او تفاسیر خفی و رمزی ظواهر طبیعی را انکار می کند و توجهش بیشتر به جواهر و امور عملی معطوف است. رازی گویا به رغم آنچه ابن الندیم در «الفهرست» نقل کرده است، با تألیفاتی که در کیمیا منسوب به جابربن حیان است، آشنا نبوده و مجریطی در کتابی که به نام رتبه الحکیم بدو منسوب است، خواسته بین کیمیای رازی و کیمیای جابر توفیق دهد.

از آثار رازی در علم مکانیک به جز ملخصّ رساله او که در میزان طبیعی است، چیزی به دست ما نرسیده و تألیفاتی هم که مربوط به ریاضیات و فلکیات بوده و اصحاب تراجم ذکر کرده اند، در طی زمان مفقود گردیده است.

رازی در اخلاق، طریق اعتدال را برگزیده، از اسراف در زهد دوری می جوید و اعمال و رفتار سقراط را مثل اعلی و اسوهٔ حسنه ای می داند که هر فیلسوفی باید از آن پیروی کند؛ ولی روایاتی را که درباره سقراط نقل شده که او مردی کناره گیر و خم نشین و گریزان از مردم بوده، قبول ندارد. افکار رازی درباره اخلاق در کتاب های «الطب الروحانی» و «السیره الفلسفیه» و «کتاب اللذّهٔ» او منعکس است. به طور اجمال آنکه او میزان مطلقی برای اخلاق قائل نیست. مبانی اخلاق را در عالم و عامی و سلطان و رعیت و فقیر و غنی یکسان نمی داند، و به همین جهت سقراط را با افلاطون با یک میزان نمی سنجد. او در «السیره الفلسفیه» تصریح می کند که فیلسوف نباید ابنای ملوک را به همان طعام و شراب و سایر امور معاشی که به ابنای عامه تکلیف می کند، وادارد و معتقد است که فیلسوف باید میان حد اعلی و اسفل را بگیرد و حتی الامکان به طرف اسفل مایلتر باشد؛ ولی خروج از حد اسفل، یعنی کشیده شدن به غایت تفریط، خروج از حد حکمت است.

افراط در لذت و شهوات آدمی را از لذت بازمی دارد. آنان که مدام به شهوت های خود تمکین می کنند و در شهوت منهمک می شوند، به مرحله ای می رسند که دیگر از آنها لذتی نمی برند، و با این وصف از ترک آنها عاجزند. او از نظر افلاطون ـ که آدمی دارای سه نفس است: ناطقه و الهیه، غضبیه و حیوانیه، نباتیه و نامیه، و آدمی باید با طب جسدانی و طب روحانی بکوشد تا افعال این نفوس را تعدیل کند ـ پشتیبانی می کند و نیز معتقد است که غایت فلسفه، تشبه به خداوند عزوجل است به قدر طاقت انسانی.

 

پی نوشت ها:

۶۵٫Farton 66.Liber Almansoris

67.Liber Regius 68.Rhazae de Pestilentia

69.G.Valla 70.jacques Gaupy1

71.Introduction to the History of Science, Vo1. 1.P.610,The Spiritual Physick of Rhazes,P.7-8;Encyclopedia of Islam, under Razi.

72.Chaucer

73.نقل از مقدمه ترجمه انگلیسی الطب الروحانی، ص۸

۷۴٫طب اسلامی، ص۶۵

۷۵٫معجم البلدان، ج۲، ص۹۰۱ (سهوا به جای پسر عم پسر برادر آمده)

۷۶٫کامل الصناعه، ج۱، ص۵

۷۷٫میرسید شریف جرجانی در کتاب تعریفات فلسفه را چنین تعریف می کند: «فلسفه تشبه به خداوند است به قدر طاقت انسانی برای تحصیل سعادت ابدی.» ابونصر فارابی(ف:۳۳۹ق)، در کتاب تحصیل السعاده، و حکیم مجریطی(ف:۳۹۴ق)، در الرساله الجامعه، ص۱۰۰، فصل «فی ذکر دین الفلاسفه»، و شیخ شهاب الدین سهروردی در فصل «فی سلوک الحکماءالمتالهین»، ص۵۰۰ از مجلد اول مجموعه فی الحکمه الالهیه، فیلسوف واقعی را معرفی و وظایف او را تعیین می کنند./ص

 

 

قسمت دوم مقاله احوال و آثار و افکار رازی از دکتر مهدی محقق را اینجا بخوانید:

https://goo.gl/tSsMgK

 

 

لينک خبر:
https://www.ettehadkhabar.ir/fa/posts/82719