به گزارش اتحاد خبر،در متن تنظیم شده، جهت سهولت مطالعه برای خوانندگان محترم، پرسش ها با علامت (●) و پاسخ های مهمان برنامه با علامت (●●) مشخص شده است.


قبل از آن که گفتگو را شروع کنیم ابتدا برای آشنایی خوانندگان کلیاتی در مورد این مبحث ارائه می دهیم ، سپس در ادامه با پرسش و پاسخ اعضا و جواب عباس رحیمی که در ذیل می آید همراه می شویم :



⬛ ما می توانیم ابتدا تعریفی از خانواده به این صورت داشته باشیم : خانواده متشکل از چند نفر که در کنار هم زندگی می کنند و از نظر روانشناختی با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند و یا اینکه خانواده متشکل از خویشاوندان خونی و نسبی می باشد و یا اینکه خانواده مجموعه ای از افراد هستند که در یک خانه و در مجاورت هم زندگی می کنند .

نکته ظریف و حائز اهمیت این است که بر اساس این تعاریف اشاره کردیم که افراد یک خانواده از لحاظ روانشناختی با یکدیگر در ارتباط بوده و بر هم اثر می گذارند .
اما برای روشن تر شدن موضوع همانطور که همه جا شنیده شده از خانواده بعنوان « نظام خانواده » نام برده شده و میتوانیم بگوییم که خانواده نظامی اجتماعی است که مجموعه ای از نقش ها را ایجاد می کند و به اعضای خود نسبت می دهد و دارای ساخت سازمان یافته قدرت است .

⬛ نظام خانواده دارای ویژگی هایی هست که در ذیل به آن اشاره می کنم :

■ نظام خانواده مجموعه ای از متغیرهای بهم پیوسته هست و از افرادی تشکیل می شود که بهم پیوند خورده است و بر هم اثر می گذارند .
■ نظام خانواده دارای مفاهیمی نظیر ساخت، قواعد ، نقش ها ، مرزها و حلقه های بازخورد است که به اختصار و به جهت روشن شدن بحث توضیح می دهیم .

اگر ریز به مطالب اشاره می شود ، هدف این است که پایه ای و اساسی به این مبحث بپردازیم .

کلیت نظام خانواده فراتر از مجموعه اجزای آن به شمار می رود . به عنوان مثال : زن و مرد که جزیی از اجزا هستند با هم نقش والدینی رو ایفا می کنند .
پس اگر اجزا که تشکیل کلیت رو می دهند از هم جدا عمل کنند در واقع کلیت خانواده را خدشه دار کرده و آسیب می بینند .
پس خانواده ای که از لحاظ روانشناختی با هم ارتباط داشته اند؛ اگر بهم پیوسته و کلی از اجزا نباشند روح و روان یکدیگر را تحت تاثیر قرار داده و آسیب می بینند.
⬛ و اما ساخت : هر خانواده برای آنکه بتواند وظایف و نقش محول شده را به خوبی انجام دهد ساختاری ایجاد می کند .
حال این ساختار می تواند خوب شکل بگیرد و یا اینکه بد شکل بگیرد.... در واقع ساختار خانواده الگوهای تعاملی اعضای خانواده است که روابط افراد با یکدیگر را شکل می دهد ؛ و به زبان ساده تر تشکیل شده از مجموعه ای از ویژگی های روزمره که خانواده آن را به عنوان یک کل می دانند.

⬛ حال اگر ساختار و الگوهای تعاملی یک خانواده متزلزل شود، نحوه ی ارتباط «زیرمنظومه های خانواده » چگونه خواهد بود؟
و چه اثری بر اعضایی که بهم از لحاظ روانی وابسته هستند می گذارد؟
به عنوان مثال : اگر الگوی تعامل فرزندی با مادر ، پدر خانواده نامناسب باشد؛ آیا ایجاد تنش نمی کند؟

◾در پاسخ به این پرسش باید ابتدا «زیرمنظومه های خانواده» تعریف شود و بعد به جواب این پرسش بپردازیم :
«زیر منظومه» در نظام خانواده در واقع سازنده یک نظام هستند که وجه اشتراکاتی با یکدیگر دارند ؛و بهم وابسته هستند ؛ به عنوان مثال : زیر منظومه همسری ،زیر منظومه والدینی ،زیر منظومه فرزندان .
این زیرمنظومه ها به نظام خانواده کمک می کند که بتواند کارهای روزمره ی خود را به انجام برساند و می بایست بر اساس نقشی که هر عضو دارد وظیفه ی خود را انجام بدهد .
اما این زیر منظومه و ساخت سازمان یافته دارای یک سلسله مراتبی است که این سلسله مراتب در واقع اشاره به ساختار خانواده براساس توانایی و قوائد و نقش های خود رده بندی می شود. در واقع سلسه مراتب خانواده بیانگر جایگاه فرد در نظام خانواده است .
پس اگر کسی در خانواده ″جایگاه بالاتری″ داشته باشد در واقع قدرت و نفوذ بیشتری بر سایر اعضا دارد ؛ باید توجه داشته باشیم عواملی نظیر سطح تحصیلات ،استعداد ، جنسیت ، توانایی ، بهره هوشی و ترتیب تولد بر جایگاه فرد در سلسله مراتب خانواده اثر گذار خواهد بود .

حال ببینید اگر در خانواده ای این ترتیب و توالی رعایت نشود؛ نظام خانواده دچار چه تزلزلی خواهد شد .
هر خانواده نقشی بر عهده ی اعضای خود می گذارد . به عنوان مثال : نقش همسری و نقش مادری که مراقبت از فرزندان است و پدر که نان آور خانواده است و پسر یا دختری که نقش فرزندی را به عهده دارد و ....

⬛ یک سری مرزها هم در خانواده وجود دارد : « مرزها خطوط نامرئی » هستند که بین اعضای خانواده با یکدیگر و با اجتماع قرار دارد و آنها را از محیط اطرافشان جدا می کند .
◾مرزها همانند حصار و نرده ها عمل می کنند .
◾چیزهایی را در داخل خانواده؛ و چیزهایی را بیرون نگه می دارند .
◾مرزها می توانند خشک و یا منعطف باشند .◾خانواده هایی که دارای مزرهای خشک هستند تعاملاتی مصنوعی با هم دارند .
◾مرزها خط تعامل بین خود اعضا هم هستند و اگر از میان روند، در واقع می شود همان قضیه ای که می گویند ببینید در فلان خانواده جایگاه هیچ کسی به درستی مشخص نیست .به عنوان مثال : فرزندی که برای پدر خود؛ تصمیم می گیرد و....

⬛ آخرین اصطلاحی که ما در خانواده با آن سرو کار داریم حلقه های بازخورد در خانواده هست .

◾با یک مثال به این موضوع می پردازیم :
فرض کنید ؛ زنی از شوهرش می خواهد که به او توجه بیشتری کند و شوهر نیز این کار را انجام می دهد؛ و به زن فکر می کند. اما باید توجه داشت که شوهر فقط به دلیل درخواست و خواهش زن این کار را انجام داده و با زن صمیمی شده است ؛ سپس زن از شوهر فاصله می گیرد و بدین ترتیب آنها در دام یک حلقه بازخورد گرفتار می شوند و به قول معروف″ بر می گردند به خانه ی اول″ .
◾حلقه های باز خورد در این بین به دنبال اصلاح تغییر و برگرداندن تعادل به خانواده عمل می کنند و با اصلاح محتوی بازخورد می شود مشکل را حل کرد .

● فرشاد فرهمند : اگرخانواده یک مرد و یک زن و کودکان را در نظر بگیریم ؛ عوامل موثر برحفظ سلامت روانی یک خانواده را بیان کنید.
●●عباس رحیمی : یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری رفتار فرد ، خانواده است .تمام مواردی که در ابتدای گفتگو به آن اشاره شد در شکل گیری خانواده سالم نقش ارزنده ای ایفا می نماید.
چرا که افراد خانواده به یکدیگر وابسته و از هم تاثیر پذیری دارند .هم تاثیر پذیری مثبت و هم منفی پس واضح و روشن است که برای سلامت روان یک خانواده حفظ چهارچوب و پایه خانواده حیاتی بوده ضمن آنکه در بدترین شرایط حتی امکان داشته که عضوی در خانواده دچار آسیب شود این انسجام و حمایت گری می تواند؛ نقش موثر خود را در از بین بردن آسیب اجرا نماید .
برای داشتن بنیان روانی سالم علاوه بر سلامت جسمانی و مسائل فیزیولوژیک سلامت روان تک تک اعضا حائز اهمیت بوده و بدلیل تاثیرات روانشناختی اعضا از یکدیگر سلامت هر عضو بر سایر اعضا اثر بخش خواهد بود .
برای دستیابی به سلامت روانی خانواده و به ویژه کودکان در خانواده عوامل مختلفی وجود داشته که مهمترین آنها سلامت والدین و شیوه های فرزند پروی می باشد هر چند که سلامت والدین هم در گرو اتخاذ راهبردهای مناسب همسرداری در بین زوجین و نداشتن مشکلات جسمانی و روانی خاص می باشد.تمام این مسائل در کنار هم تشکیل محیط مناسب که از مهمترین عوامل در شکل دهی رفتار فرد هست را داده تا خانواده و اعضا از الگوهای صحیحی برای زندگی بهره مند گردند.در جلسه بعد به شیوه های فرزند پروری و محاسن و معایب آن خواهم پرداخت.

◾ایجاد روابط سالم بین اعضای خانواده: شیوه‌های ارتباطی نامناسب تأثیرات مضری روی فرد و سلامت او خواهند داشت. خانواده‌های فاقد روابط گرم و محبت آمیز ، خانواده‌هایی دارای روابط خصومت آمیز و شیوه‌های ارتباطی شدیداً وابسته در خانواده معمولاً ناسالم گزارش شده‌اند. برقراری شیوه ارتباطی منطقی ، محترمانه و در عین حال گرم و صمیمانه .
◾توجه به سلامت جسمی افراد خانواده
◾تغذیه سالم، فعالیت فیزیکی(ورزش) مناسب، پرهیز از دخانیات و کنترل بیماریهای مزمن به حفظ سلامت جسمی ما کمک می کند.
◾تلاش در جهت شناخت یکدیگر وتقویت اعتماد به نفس
◾گوش دادن به صحبتهای یکدیگر: به حرف های یکدیگر با دقت گوش کنیم ، به یکدیگر توجه کنیم بدون اینکه قضاوت، پیش داوری ویا نصیحت کنیم.
◾فراهم کردن شرایط گفتگو و تبادل نظر برای همه افراد خانواده

با فراهم کردن محیطی گرم وصمیمانه فرصت اظهار نظر به همه افراد خانواده داده شود تا همه بتوانند مشکلات خود را در محیطی دوستانه مطرح کنند.

●مهدی شاد : لطفا در مورد روابط دو سویه زیر منظومه ها (به صورت ساده زیرمجموعه های تشکیل دهنده خانواده) بر دیگر اعضا خانواده توضیح بفرمائید.
چگونه روابط پدر و مادر با همدیگر می تواند شکل دهنده ی رفتار فرزندان و یا بلعکس رفتار یکی از والدین با فرزند بر روی والدین دیگر تاثیر گذار باشد؟
●● عباس رحیمی : خیلی واضح در ابتدای بحث و تعریف خانواده گفته شد؛ که اعضا به واسطه ی ارتباط روانشناختی و نیاز روانی که به یکدیگه دارند میتوانند روی هم تاثیر بگذارند .البته تاثیر پذیری رفتار از یکدیگر مختص والدین و فرزند نیست بلکه خود زوجین نیز از یکدیگر تاثیر می پذیرند.
اما فرزندان چون با توجه به نیاز بیشتر و توانایی شناختی که دارند بیشترین تاثیر پذیری را داشته و در واقع والدین نقش الگوهای رفتاری را ایفا می کنند.لازم به ذکر است که حتی در خانواده های فرزند محور حتی والدین تیز از رفتار فرزند خود تاثیر پذیر خواهند بود هر چند که عدم آگاهی والدین از شیوه های فرزند پروری هم به شکل گیری خانواده های فرزند محور منجر خواهد شد.برای روشن تر شدن بحث می بایست به معرفی انواع خانواده ها ورداخت که در مدت زمان اختصاص یافته به این جلسه نمیگنجد و در آتی به آن می پردازیم.

● مسلم رزمی: مشکلاتی که امروزه خانواده ها خیلی با آن دست و‌ پنجه نرم می کنند.
به عنوان مثال: همین فضای مجازی را شما چطور پیش بینی می کنید؟
دوستی های غیر مجازی که امروزه خیلی هم معمول شده بخصوص بین افراد متاهل .
●● عباس رحیمی : تمام مسائلی را که عرض کردم چهارچوب اصلی خانواده است که اگر توجه داشته باشید؛ وقتی این چهارچوب بد شکل بگیرد دقیقا این مشکلات به وجود می آید .نحوه تعامل زوجین .عدم آشنایی به نیازهای همسر و حتی فرزندان و نحوه ارضای آن .بیماری های روانشناختی و اختلالات شخصیت و ....همه تاثیر گذار خواهند بود .

● مرضیه غلامشاهی : درکدام نوع یا سبک ازدواج بیشترین خیانتها ازطرف زوجین اتفاق می افتد؟
البته در مبحث خانواده و ازدواج ما خیانت نداریم؛ خیانت بیشتر بار حقوقی دارد و بیشتر در این جا از «پیمان شکنی یا بی وفایی » استفاده می شود .
●● عباس رحیمی : نیاز است انواع خانواده را توضیح بدهیم تا ببینید کدام خانواده آسیب پذیری بیشتری دارد .در مطلب فوق به آن اشاره جزئی شد و تمام این موارد میتواند به عنوان مقدمه ای برای این امر واقع گردد.
●مرضیه غلامشاهی : در خصوص سوال قبل ؛ آیا نوع تیپ های شخصیت فردی نیز دخیل است؟
●● عباس رحیمی : بدون شک می تواند باعث تاثیر گذاری در نحوه ی تعاملات افراد شود و به همین خاطر اصرار می شود؛ افراد باید همدیگر را خوب بشناسند .

● فاطمه چاآبی : در خصوص سوال خانم غلامشاهی
آیا خیانت در مورد نوع خانواده ای که در آن زندگی می کنند ؛موثر بوده و اینکه علت اینها چیست؟
●● عباس رحیمی : بله؛ حتما موثر بوده ، اعضای خانواده از یکدیگر تاثیر پذیری داشته و الگو برداری می کنند و در رفع نیازهای هم خیلی اثر گذارند .وابستگی اعضای خانواده به یکدیگر باعث می گردد تا در صورت عدم ارضای نیاز از طریق اعضا خانواده فرد متضرر به غیر و راه های نا معتبر روی بیاورد که حفظ چهار چوب و بنیان خانواده که در فوق به ان اشاره شد نقش بسزایی در کاهش آسیب در خانواده را خواهد داشت .آموزش و شناخت نیازهای همسر و فرزندان امری بسیار مهم و ضروری جهت جلوگیری از بروز چنین وقایعی را دارد.

● فاطمه چاآبی : آیا فردی که دارای والدینی پر خطر بوده ، چگونه فرزندانی تحویل جامعه می دهند؟
●● عباس رحیمی : جواب این سوال نیز دقیقا همان نقش والدین و الگو برداری فرزندان از والدین است .بدون شک؛ دو عامل مهم و حیاتی در شکل گیری رفتار وجود دارد که « محیط و وراثت » است .گاها برخی از رفتارها ناشی از اختلالات فیزیولوژیک و وراثتی هستند و برخی هم زاییده ی محیط فرد .پس چنین خانواده ای زمینه رابرای شکل گیری و پرورش فرزندی با ویژگی های خود خانواده را فراهم می نماید.

● امید دریسی : در خصوص سوال خانم غلامشاهی می توانید این بحث را باز کنید که؛ در کدام نوع سبک از ازدواج، از هم پاشیدگی بیشتری صورت می گیرد؟
●● عباس رحیمی : باید بپردازیم به معرفی انواع خانواده و نحوه مدیریت و نحوه ازدواج و شیوه های کنترل و فرزند پروری که بسیار گسترده است .و در جلسه بعد ابتدا به این موضوع می پردازیم.ولی معمولا ازدواج هایی که مبنای مشخص و شناخت مناسبی در آن بوجود نیامده و چهار مرحله از آشنایی تا شکل گیری ازدواج که قبلا به آن اشاره کردیم در آن رخ نداده باشد بی شک میتواند منجر به شکست شود.
عوامل متعددی می تواند دخیل باشد؛ که به قبل از ازدواج و یا بعد از ازدواج ربط پیدا می کند . به عنوان مثال: به نظر شما اگه مرد خانواده قبل از ازدواج دچار اعتیاد شده باشد؛ آیا می تواند زمینه ساز ناهنجاری بعد از ازدواج باشد یا خیر؟و یا مسائل مختلفی که نتیجه عدم شناخت زوجین از یکدیگر باشد.

● مهدی مظلومی : اساسا خیانت در زندگی،زناشویی یعنی چه؟
آیا واقعا زوجین نباید با فرد دیگری رفتار داشته باشند؟
●● عباس رحیمی :انسان موجود اجتماعی بوده و نیازمند به تعامل با دیگران .اساسا آن چیزی که باعث بروز مشکل می شود رفتار با افراد جامعه و ارتباط نیست بلکه ارتباطات و رفتارهای خارج از چهارچوب و آسیب زا و همچنین ارتباطاتی خواهد بود؛ که هدف از برقرای آن تعامل اجتماعی بر مبنای ضرورت نبوده به عنوان مثال آیا خانمی که می بایست برخی از نیازهای روزمره خانواده را از طریق ارتباط با مغازه و یا نانوایی و...تامین نماید میتواند؛ به صرف اینکه وی غریبه بوده و از اعضای خانواده نیست با او ارتباط برقرار نکند ؟
آیا برقراری ارتباط و تعامل جهت خرید در حد نیاز و ضرورت و با رعایت حد و مرزهای مشخص آسیبی را متوجه فرد می نماید؟ بسته به فرهنگ ، خطوط و مرزهای تعیین شده در خانواده و حلقه های بازخورد و در واقع چهارچوب خانواده هر گونه ارتباطی خیر . ولی تعامل با افراد جامعه در حد معقول و تعریف شده ی آن نیز؛ درصورتی که به رابطه ی زوجین آسیب نزند و حریم داشته باشد و در جامعه پذیرفته شده باشد و از سلامت برخوردار باشد بله.اساسا انچیزی که منجر به خیانت می شود ابتدا می تواند از درون خانواده و ارتباط نامناسب زوجین و عدم شناخت و آگاهی نسبت به نیازهای یکدیگر و حتی مشکلاتی در گذشته فدر و زندگی گذشته فرد شکل بگیرد.

● مسلم رزمی: الگو برداری فرزندان بیشتر از والدین است یا محیط؟
اگر والدین سنتی باشند و محیط نیز تحت تاثیر فرهنگ روز (به دور از سنت)باشد کنترل فرزندان چگونه خواهد بود؟
راهکار برون رفت از این دوگانگی چیست؟
●● عباس رحیمی : فرزندان با توجه به توانمندی های شناختی و جسمانی و نیازهایشان بیشترین تاثیر پذیری را از خانواده در ابتدا دارند و در واقع حتی در سالهای اولیه زندگی خانواده حتی نقش تعیین کننده ارتباط فرزند با محیط و جامعه را دارند .
بله ؛ حتما محیط تاثیر زیادی خواهد داشت ولی آیا محیط جامعه چیزی از نقش کنترل و مراقبت والدین را کمرنگ می کند و تعهد والدین به فرزند را از بین می برد!!!در کنار خانواده سالم مطمئنا الگوهای محیطی سالمی برای فرد شکل خواهد گرفت .
خانواده ای را مقایسه کنید که فرزند خود را برای پیشرفت به کلاس های مختلف یا جامعه همسالان همراه با نظارت سوق می دهد و در عوض خانواده ای را مقایسه کنید که هیچ کنترل و نظارتی بر فرزند خود ندارند آیا فقط شکل گیری شخصیت فرزند را می توانیم زاییده محیط خارج بدانیم؟

● مسلم رزمی: با بالا رفتن سن، درک و شعور فرزندان  قطعا محیط تاثیر زیادی خواهد داشت. نقش والدین برای کنترل فرزندان چیست؟
●● عباس رحیمی : اگر چهار چوب، خط و مرزهای خانواده و نقش ها در ابتدا تعیین شده باشند و جایگاه هر فرد مشخص باشد و سلسله مراتب خانواده درست شکل گرفته باشد؛ خب با بالا رفتن سن؛ والدین می توانند تعیین کننده های مناسبی باشند برای فرزندانشان ؛ ولی عملکرد خانواده در آن زمان با زمانی که فرد سنش پایین بوده فرق خواهد داشت و درواقع یک پای تعامل و تصمیم گیری والدین خود فرزند هست که حالا سنش بالا رفته و اکنون پدربزرگ یا مادربزرگ شده است .
محیط بسیار بسیار مهم است ولی از همه مهمتر این است که خانواده درست شکل بگیرد تا زمانی که در محیط بحران وجود دارد؛ خانواده نقش حامی و کنترل کننده داشته باشد .


آقای عباس رحیمی اگر نکته ای مانده بفرمایید ..

⬛ ازدواج سالم چه نوع ازدواجی است؟
فرض کنید؛ یک زوج قرار است تشکیل یک خانواده را بدهند .

◾در مرحله اول : یک نفر به عنوان شریک انتخاب می شود.
◾مرحله دوم : پرده برداری و افشای هویت که حاصل گفتگوی طرفین درباره ی خصوصیات، علایق و عقاید و...خواهد بود.
◾مرحله سوم : سازگاری و هماهنگی با هم و همدلی مورد بررسی قرار میگیرد .
◾و مرحله چهارم : در مورد تعهد، سازگاری و توافق بلند مدت تصمیم گیری می شود.
◾و اگر مورد پذیرش واقع شود ازدواج صورت می گرفته و در واقع ازدواج سالم صورت میگیرد.

⬛ برای شکل گیری یک خانواده یک سری عوامل دخیل هستند و عوامل را یک به یک توضیح دادیم .
در جلسه بعد به معرفی انواع خانواده و نحوه ی تعامل و کنترل در خانواده بر روی فرزندان و آسیب های هر کدام را مورد بحث قرار می دهیم تا متوجه شوید :
◾چرا یک خانواده به سمت فنا میرود؟
◾چرا یک مرد یا زن احساس می کند نیازهای عاطفی و تعاملاتش بیرون از خانواده برطرف می شود و مقصر کیست؟
◾و چه چیزی باعث تشدید این روابط می شود؟

 ـــــــ ـــــــ ــــــ ـــــــ ـــــــ ـــــــ
جهت اطلاع خوانندگان محترم: این گفتگو شامل دو بخش بوده که بخش اول با محوریت "خانواده" تقدیم شما گردید. بخش دوم با محوریت "زناشویی" متعاقبا به اطلاع شما مردم عزیز خواهد رسید.

با تشکر از آقای عباس رحیمی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ، که با صبر و بردباری پاسخگوی سوالات بودند .

آدرس : ۱- بوشهر.میدان امام .مرکز مشاوره بیمارستان حضرت قائم تلفن:۰۹۳۸۰۹۷۹۸۳۰ و ۰۹۱۶۷۶۱۹۴۸۸
  ۲ _بوشهر .خیابان سنگی .کوچه استانداری مرکز تخصصی روانشناسی و اختلالات روانشناختی و یادگیری شکوفا.تلفن ۰۷۷۳۳۵۳۳۵۹۲
۳_ مرکز مشاوره دانشگاه پیام نور بوشهر.
و به زودی در شهر برازجان
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔶 موضوع : خانواده و زناشویی
🔶 کارشناس و مهمان گفتگو : عباس رحیمی
🔶 مدیر گفتگو : امید دریسی
🔶 تاریخ گفتگو : سه شنبه ۱۳۹۶/۳/۳۰
🔶 تهیه و تنظیم : فاطمه چاآبی