بارندگی شدیدی که شهرستان دشتستان و بخصوص مرکز آن برازجان را دچار خسارت های شدید انسانی و مادی کرد، بار دیگر لزوم توجه به تدوین یک برنامه جامع مدیریت بحران را آشکار ساخت. مدیریت بحران در معنای کلی آن شامل دستورالعمل های گوناگون و مثمر ثمری است که از قبل از وقوع حادثه و بحران تا حل مشکلات پیشرو و یک برنامه ریزی برای آینده را در بر می گیرد.
بحران از هر نوع که باشد، آثار قابل ملاحظه ای بر سرنوشت مردم و مدیران اجرایی بر جا خواهد گذاشت. بر این اساس نیاز به آشنایی با اصول و شیوه های صحیح مدیریت بحران هنگام بروز معضلات و مشکلات اساسی بیش از پیش احساس می شود.
در تمام حوادث و بحران ها یک شوک اساسی بر مردم و مسئولان وارد خواهد شد، در ذات یک حادثه هولناک مواردی چون دستپاچگی افراد، عکس العمل های غیر منطقی، اتفاقات ناگوار و افکار عمومی بهم ریخته بوجود خواهد آمد، اما چگونه می توان از وقوع این موارد کاست و آن را به حداقل رساند. راه حل تمام این مشکلات آمادگی قبلی است.
بحران ها از لحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوتند اما تمامی آن ها عواقبی به بار می آورند که می توانند تا حدود زیادی توانایی کارکردی یک شهر، جامعه و یک سازمان مدیریتی را مختل سازند. یک بحران معمولا زیربنای یک جامعه را متاثر می سازد و با ارزش ترین دارایی هایش را از بین می برد.
در اغلب بحران ها می توان به شرایط مشترک زیر رسید:
1. نیاز به تصمیم گیری سریع، 2. عدم واکنش سریع احتمالا عواقب نامطلوبی خواهد داشت، 3. راه حل های محدود، 4. تصمیمات غلط ممکن است عواقب وخیمی داشته باشد، 5.مدیریت مربوطه مستقیما در گیر مسایل می شود.
تعجب و غافل گیری، اولین عامل مخرب در بسیاری از بحران هاست. حال اگر این غافلگیری از سوی مدیریت یک سازمان، شهر و نهادهای زیر نظر آنها باشد، عواقب بحران شدت خواهد گرفت. برای دست به کار شدن و پاسخ گفتن به مشکلات، ساعات اولیه و نهایتا 24 ساعت اول، ساعاتی تعیین کننده برای مقابله با بحران است.
24 ساعت اولیه بحران زمانی است که اذهان عمومی خیلی سریع شکل می گیرند و زمانی هم که شکل گرفتند، تغییر آن ها بسیار مشکل است. به همین خاطر در ساعت های اولیه وقوع یک حادثه باید کنترل اوضاع را در دست گرفت.
اصولا برنامه مدیریت بحران باید از پیش آماده باشد، به عنوان مثال در حادثه سیل اخیر، در حالی که رودخانه های فصلی شهر برازجان همیشه به عنوان یک هشدار در بارندگی ها خود را نشان داده بود، ولی اقدام جدی در سامان دادن به این رودخانه های فصلی و حاشیه آن ها مدنظر قرار نگرفته بود. در حالی که سازمان هواشناسی هشدار سیل داده بود و با توجه به بارندگی های شدید هفته قبل از آن می بایست ستاد مدیریت بحران شهرستان نهاد های مربوطه را در یک وضعیت آماده قرار می داد و خود را کاملا آماده بحران پیش رو می کرد، چنین امری به وقوع نپیوست. مشخص کردن طرح سازمان و ساختارهای تصمیم گیری به همین امر مربوط می شود.
بعد از وقوع بحران
در مواجهه با هر گونه بحرانی، اولین کار لازم و حیاتی، دسته بندی حقایق و واقعیت هاست. چه چیزی رخ داده است؟ و چه اقدامی در مقابل آن باید کرد و برای آینده چه باید کرد؟ از آنجایی که 99 درصد تصمیم های حساس در خلال این مدت اتخاذ می شود باید راهکارها و عوامل متعددی را مورد توجه قرار داد.
خسارت: هر بحرانی به طریقی باعث خسارت می شود. این خسارت هم می تواند انسانی باشد و هم مادی. اینکه در ادامه بحران، خسارت بیشتری وارد آید یا از شدت آن کاسته شود به مهارت مدیریت مربوطه در کنترل بحران بستگی دارد.
جریان فزاینده وقایع: یکی از خصوصیات بارز بحران ها، شدت گرفتن غیر منتظره رویدادهاست. اگر چه به سختی می توان برای غافل گیری و ناگهانی بودن بحرانی که روی می دهد برنامه ریزی کرد، ولی داشتن یک برنامه عملیاتی دقیق برای انواع حوادث و بحران ها می تواند اوضاع را بکلی تغییر دهد.
اطلاع رسانی: رسانه ها اغلب نقش تعیین کننده ای در شرایط بحرانی بازی می کنند. چگونگی پوشش خبری یک بحران توسط رسانه ها می تواند تاثیر بسیار زیادی بر روند آتی یک بحران و خسارت های ناشی از آن بگذارد.
در حادثه سیل اخیر، وب سایت های خبری محلی به همراه برخی رسانه های مکتوب محلی در انعکاس لحظه به لحظه این حادثه و مسایل و مشکلات سیل زدگان نقشی فعال و خوب ایفا کردند، اما متاسفانه صدا وسیمای مرکز استان بار دیگر با سکوت خود، نقشی کمرنگ در انعکاس مشکلات مردم دشتستان و به خصوص شهر برازجان داشت. اطلاع رسانی درست و به موقع می تواند از بروز شایعات که ماهیتی مخرب دارند جلوگیری کند.
اگر چه وقوع یک حادثه طبیعی مانند سیل عواقب بدی چون خسارات جانی و خرابی و نابودی تاسیسات شهری و روستایی و ... دارد، ولی هر بحران فرصت هایی را نیز با خود به همراه دارد. یک بحران می تواند وظایفی را که کنار گذاشته شده اند ناگهان ظاهر کند و مشکلات پنهان پیش پایمان را آشکار سازد. تغییرات مثبتی که باید در روند جاری شهر و جامعه روی می داد، بر اثر بحران گاهی شتاب پیدا کرده و باعث شکل گرفتن تصمیم های نوین می گردد.
با این وجود مسئولان شهرستان و استان باید در جهت کاهش عواقب بلند مدت این حادثه یک برنامه ریزی دقیق و موشکافانه انجام دهند تا تاثیرات منفی باقی مانده این رویداد به حداقل برسد. با امید به آن روز...