به گزارش ماهنامه دانشمند - سمیرا مصطفی نژاد: فاجعه فروریختن ساختمان 54 ساله پلاسکوی تهران در 30 دی 1395 دل همه را به درد آورد و خانواده های بسیاری را داغدار کرد. فاجعه ای که کنار تلی از آوار و خاک از آن خاطره فداکاری آتش نشانانی به جا ماند که تلاش کردند جان انسان ها را به قیمت ازدست رفتن جان خودشان نجات دهند و فداکاری آنها از جان گذشتگی آتش نشانان دیگر را به دنبال داشت که تلاش می کردند پیکر همکاران خود را از زیر آوارهای گداخته ساختمان بیرون بکشند.

 

این میان حضور سگ های امداد و نجات بین دیگر امدادگران دلگرم کننده بود، حیواناتی بی توقع و صبور که با نادیده گرفتن تمامی بی رحمی هایی که انسان ها نسبت به آنها روا می دارند، به کمک آسیب دیدگان آمدند تا مجروحان حادثه را در بدترین شرایط جست و جو در زیر آوارها بیابند و براساس خبرهای منتشر شده، متاسفانه این سگ ها به دلیل نداشتن پوشش های ضدحریق دچار سوختگی هم شدند.

 

 

این جانداران که بدون کمک به انسان ها نیز در دسته محبوب ترین جانداران قرار دارند، می توانند زنده یا مرده انسان ها را با کمک بوی آنها شناسایی کنند و بیابند. اگرچه عملکرد دقیق قوه بویایی سگ ها در یافتن سوژه هنوز موضوعی است که دانشمندان در حال بررسی آن هستند، اما این طور به نظر می آید که توانایی آنها به سلول های حامل بوی پوست بدن انسان وابسته است.

مطالعات نشان می دهد که در هر دقیقه 400 هزار از این نوع سلول ها از بدن انسان جدا و در فضا پراکنده می شوند. تعریق بدن، گازهای تنفسی و دیگر گازهای ناشی از تجزیه نسوج و سلول های بدن انسان از دیگر عوامل موثر در توانایی تجسسی سگ ها هستند.

چرا سگ ها ارجحیت دارند؟

 
براساس تخمین متخصصان، هر سگ امداد و نجات می تواند کار 20 تا 30 امدادگر را به تنهایی انجام دهد و در این کار فقط قدرت بویایی نیست که سگ ها را از انسان ها توانمندتر ساخته است، قدرت شنوایی قوی و دید در شب این جانداران نیز در این مهم نقش دارند. در یک عملیات امداد و نجات، زمان بسیار حیاتی است. برای مثال در یک حادثه سقوط بهمن، معمولا 90 درصد از قربانیان تا 15 دقیقه پس از مدفون شدن زیر برف زنده هستند و پس از گذشت 35 دقیقه فقط 30 درصد از آنها باقی می مانند و اگر از سگ ها برای عملیات امداد استفاده شود، احتمال نجات بازماندگان افزایش قابل توجهی پیدا می کند و حتی در شرایطی که کسی زنده باقی نماند، سگ ها می توانند اجساد قربانیان را به خانواده ایشان برسانند.

سگ های آموزش دیده می توانند تا شعاع 50 متری انسان ها را بیابند، اجساد زیر آب را پیدا کنند، از نردبان بالا بروند و روی ناپایدارترین سطوح در ساختمان های فروریخته حرکت کنند. البته در صورتی که رایحه انسانی در محیط وجود داشته باشد زیرا اصلی ترین ابراز در جست و جوی فرد زنده یا مرده یا مفقودی، رایحه است.

صبر سگ و مربی در آموزش

سگ های امدادی برای عملیات مختلف به صورت مجزا آموزش داده می شوند: جست و جو در طبیعت، زنده یابی، مرده یابی، جست و جو در بهمن و یافتن غرق شده ها. در طبیعت معمولا از سگ های جست و جوگر استفاده می شود تا رد و نشانی از بوی سوژه مورد نظر در فضا ییابند و از سگ های ردیاب نیز برای یافتن آخرین مکانی که سوژه در آن حضور داشته استفاده می شود. سگ های زنده یاب یا سگ های امدادگر فجایع، معمولا برای یافتن بازماندگان زنده در بلایای طبیعی و غیرطبیعی مانند زلزله، رانش زمین، فروریختن ساختمان و سوانح هوایی به کارگرفته می شوند. این سگ ها بیشتر بر بوی موجود در محیط متمرکز می شوند و گاه ممکن است در فجایعی که قربانیان زیادی دارد، نتوانند میان بوی افراد زنده و مرده تفاوت قائل شوند.

 

 

سگ های مرده یاب برای یافتن بقایای اجساد انسان های قربانی در سوانح و فجایع به کار گرفته می شوند. معمولا برای این کار سگ های ردیاب و جست و جوگر آموزش داده می شوند. این سگ ها می توانند جسدهای تازه، اجساد غرق شده، تکه های به جا مانده از بدن و حتی خون یا موی باقی مانده را نیز ردیابی کنند. فرآیند آموزش برای مربی و سگ فرآیندی زمان گیر و بسیار دشوار است و معمولا متناسب با نژاد سگ ها از 8 تا 10 هفتگی آغاز می شود. سگ ها از 12 تا 18 ماهگی آماده به خدمت اغلب در 5 تا 10 سالگی بازنشسته می شوند.

سگ ها در ابتدا به صورت روزانه و برای 2 تا 5 بار در هفته آموزش های اطاعت، اجتماعی شدن چابکی می بینند؛ 2 تا 5 بار در هفته به مدت 10 تا 60 دقیقه در همین دوره آموزش های ردیابی بو برای 3 تا 7 بار در هفته و هر بار برای پنج تا 30 دقیقه آغاز می شود.
با افزایش یافتن توانایی های سگ تمرین های اطاعت روزانه ادامه پیدا می کند و دفعات تمرین های ردیابی بو کاهش می یابد. اما در عوض طول مدت آن بیشتر می شود. سگ های آماده عملیات نیز به یک جلسه تمرین در هفته نیاز دارند. پس از اتمام دوره آموزش سگ ها و اطمینان از یادگیری آنها می توان آموزش های ویژه، زنده یابی، مرده یابی و دیگر توانایی ها را آغاز کرد.

آموزش ها معمولا براساس شیوه بازی و پاداش هستند و این بازی ها به تدریج پیچیده تر می شوند. مربیان این سگ ها نیز باید دوره های آموزش زنده ماندن در حیات وحش و خودکفایی را پشت سر بگذارند و کنار آن تکنیک های هدایت و کنترل سگ ها را نیز بیاموزند.

 

به طور کلی سگ های امداد و نجات دو نوع آموزش می بینند؛ آموزش های عمومی و آموزش های تخصصی. کلیه آموزش ها برمبنای شرطی سازی و نظام پاداش و تشویق است. نکته حائز اهمیت آن است که سگ ها استعدادهای متفاوتی دارند و همین امر باعث انتخاب و شروع آموزش های اولیه یا عمومی می شود. پس از مدت کمی (حدود 6 ماه) با توجه به استعداد کشف شده در سگ امدادگر یا جست و جوگر مرحله آموزش های تخصصی آغاز می شود. نکته دیگر، آن است که از هر 5 یا 6 توله ای که حتی والدینشان سگ های امدادگر بوده اند فقط یک یا دو توله با این استعداد دیده می شود و این اهمیت انتخاب و کشف استعداد و سرمایه گذاری برای آموزش روی این سگ ها را چند برابر می کند.

 

 

 
سگ های امداد و نجات به دو گروه اصلی ردیاب و تجسسی تقسیم می شوند. این دو گروه کمی هم پوشانی دارند اما نوع آموزش است که میان آنها تمایز ایجاد می کند. سگ های ردیاب معمولا زمین را بو می کنند و دنبال رد بوی انسان (معمولا ذرات پوست که روی زمین یا روی بوته ها ریخته می شوند) می گردند. این سگ ها جست و جوگر نیستند، دنبال کننده اند و برای آغاز کارشان به آخرین نقطه ای که قربانی دیده شده، تکه ای از لباس فرد یا هر رد خالص و بدون آلودگی دیگری نیاز دارند. اما سگ های جست و جوگر رایحه انسان را در هوا ردیابی و با کمک آن موقعیت گم شدگان یا قربانیان را پیدا می کنند. این سگ ها به گونه ای آموزش دیده اند تا بتوانند رایحه های موجود در هوای اطراف را شناسایی کنند و خود را به فرد یا سوژه مورد نظر برسانند و با پارس کردن مربی شان را آگاه کنند.

چه سگ هایی امدادگر می شوند؟

معمولا برای عملیات امداد و نجات از نژاد سگ های گله (Shepherd) و سگ هایی که فیزیک بدنی قوی دارند استفاده می شود زیرا این جانداران برای کمک کردن باید توانایی دویدن در شرایط دمایی سرد یا گرم را داشته باشد، بتوانند به راحتی از موانع عبور کنند و به اندازه کافی برای واکنش نشان دادن به دستورها و حل مسائل باهوش باشند.