نام علمی: Cordia myxa 

نام خانواده: Boraginaceae

زادگاه اصلی این گونه هندوستان است. درخت سپستان در نواحی جنوبی ایران به ویژه کرانه­های خلیج­فارس و دریای عمان (چابهار، نیک­شهر، بندرعباس و قشم) پراکندگی دارد. در ایران با نام­های «سپستان» و «سبستان» نامیده می­شود.

برگ: برگ­های آن پهن، متناوب، بدون گوشوارک، بی­کرک، بیضوی و منتهی به دمبرگ بلند است که طول برگ 7تا15 سانتیمتر و پهنای آن 5تا10 سانتیمتر می­باشد. رنگ برگ­ها سبز است.

گل: این گونه دارای گل­های نر و ماده بر روی یک پایه می­باشد. گل­های ماده، پنج­پر، سفیدرنگ، متشکل از 2برچه پیوسته با گلی قیفی و مجتمع به صورت گرزن فاصله­دار است که در اواسط اسفند تا اواسط فروردین ظاهر می­شوند.

میوه: میوه آن شفت و به صورت خوشه­ای است و میانبر چسبنده دارد که به واسطه لعاب آن چسب تهیه می­گردد(علت نامگذاری درخت به نام درخت چسب). میوه به بزرگی یک گیلاس است. در ابتدا رنگ میوه سبز است و تا رسیدن به مرحله رسیدگی به رنگ­های زرد، قرمز و صورتی تغییر می­کند. درون آن، قبل از رسیدن، شیره­ای لزج و بی­مزه است .میوها در فصل تابستان ظاهر می­شوند ودر زمان بلوغ مزه شیرین دارند.

تنه و شاخه: تنه آن تا ارتفاع 2 الی 3 متری بالا آمده و پس از آن تاج درخت تشکیل می­شود.این درخت تنه غیر منشعب به رنگ خاکستری مایل به قهوه­ای داد که از چوب آن نیز به علت کیفیت بالا در مبل­سازی استفاده می­شود. شاخه­ها متراکم و نرم بوده که به علت نرم بودن، قابلیت هرس فرم را دارا می­باشد.

سیستم ریشه: متوسط عمق

سرعت رشد: سریع

خواص دارویی

در هند از میوۀ سپستان به عنوان قابض ، ضد کرم معده ، مدّر و نرم کنندۀ سینه استفاده می شود و برای رفع ناراحتی های مجاری ادرار و بیماریهای ریه و طحال تجویزمی شود. عصارۀ پوست درخت را برای تسکین دردهای قولنج یا کولیک در روده ها مصرف می کنند. جوشاندۀ پوست درخت برای رفع سوء هاضمه و کاهش تب مفید است . گرد مغز دانۀ میوۀ آن در استعمال خارجی برای بیماری قارچی پوست که به صورت حلقه هایی ظاهر می شود استفاده میشود. برگهای درخت را له کرده برای تسکین سردرد و التیام جراحت­ها روی موضع می گذارند و از جوشاندۀ پوست درخت نیز به عنوان غرغرۀ قابض مصرف می کنند. 

در برمه از میوۀ سپستان به عنوان مبّرد و خنک کننده استفاده می شود . در هندو چین ، اندونزی و فیلیپین از گرد مغز دانه برای رفع التهاب پوست استفاده می شود و جوشاندۀ پوست درخت و ساقه های آن را به عنوان تونیک و مقوی می خورند . بعلاوه این جوشانده برای قطع اسهال و کاهش تب و کمک به سوء هاضمه نیز مفید است و دارویی برای تسکین سردرد میباشد. در استعمال خارجی پوست درخت را خیس و مرطوب و نرم کرده روی ورمها ، جوش و کورک می اندازند برای تحلیل ورم موثر است . به صورت غرغره و یا از گرد پوست برای رفع التهاب و جوشهای داخل دهان استعمال می شود. عصارۀ برگهای آن خنک کننده و مبّرد است . از له شدۀ برگهای آن برای تحلیل ورم به صورت ضماد استفاده می شود .

سپستان از نظر طبیعت طبق رای حکمای طب سنتی ایران نسبتاً معتدل و یا کمی سرد و تر است در مورد خواص آن معتقدند اگر میوۀ سپستان را در هان مکیده و آب آن را فرو برند و یا آب خیس کردۀ میوه سپستان را بخورند، برای نرم کردن سینه و حلق و تحلیل ورم آنها و رفع  خشونت صدا و تسکین سرفه گرم و خشک ، رفع گرفتگی آواز ، تسکین حدت صفرا و عطش و سوزش مجرای ادرار مفید است و برای کشتن و خارج کردن کرم شکم تبهای گرم صفراوی و خونی نافع است . ضماد پختۀ آن در دوشاب انگور برای رساندن و سرباز کردن دمل مفید است مقدار خوراک از میوۀ آن تا 50 گرم و در حدود 30 عدد است . سپستان مضر معده است و کبد را ضعیف می کند لذا سردمزاجها باید با برگ گل سرخ و سایرین با عناب بخورند. جانشین سپستان از نظر خواص خطمی است اگر 5-4 عدد برگ تازۀ سبز شدۀ آن را خرد کرده و شب در آب بخیسانند و صبح مالیده و صاف کنند و بخورند برای رفع جراحت مجرای ادرار و مثانه که ناشی از سوزاک باشد ، نافع است و گرد پوست سوختۀ آن برای تسکین درد و زخم آتش سوختگی مفید است.

اهمیت در منظرسازی: فرم رویشی گیاه، شکل و رنگ میوه، شکل و رنگ گل و شکل تاج آن در منظرسازی شهری دارای اهمیت است.

کاربرد در فضای سبز: ایجاد سایبان در فضای باز، استفاده به صورت تک کاشت در سطوح چمنی به علت فرم مناسب آن(بیضی) به عنوان نقطه عطف در پارک­های شهری،جنگلی و ایجاد کمربند سبز، استفاده از خواص دارویی میوه،ایجاد پی­زمینه تیره در منظر اما نامناسب جهت کاشت در خیابان­ها،بلوارها و حیاط­های کوچک.

خصوصیات گیاهی

ارتفاع این درخت به 10تا15متر و قطر تاج آن به 3تا5متر میرسد.به دلیل برگ­ریزی و خزان نیاز به نظافت زیر درخت می­باشد.

نیازهای طبیعی

آب و هوا: نیاز به آب و هوای گرم و معتدل(نیمه­گرمسیری)دارد. در این اقلیم، رشد مطلوبی را دارد و به تابستان­های گرم و زمستان­های سرد مقاوم است.

نور: نیاز به نور کامل آفتاب و گرما به منظور رشد مطلوب دارد.

خاک: در اکثر خاک­ها(رسی،لومی و شنی) به خوبی رشد می­کند.

نیازآبی: این گونه نسبتاً به کم آبی مقاوم است. بهترین رشد خود را در مناطق با بارندگی سالانه100 تا 150سانتیمتر می کند.

وضعیت سازگاری با شرایط اکولوژیک موجود: خوب

منابع:

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 

http://ihms.ir/Default.aspx?tabid=821                                                                        

http://www.enahalestan.ir                                                                                             

کتاب گیاهان منظرساز مناسب مناطق گرمسیری و ساحلی

                                                         سید میثم سیاسی نژاد-کارشناسی ارشد مهندسی کشاورزی