سید میثم سیاسی نژاد

شاید هیچکس فکر نمی کرد که میهمان ناخوانده و غیر بومی که چندین سال پیش با ورود خود تحسین همگان را در حوزه فضای سبز برانگیخت روزی اینقدر جایش را در دل مردم باز کند که دیگر مجالی به گیاهان بومی برای عرض اندام ندهد.

کنوکارپوس که بدلیل شباهت میوه اش به دکمه آنرا «دکمه» نیز می نامند بعد از چندین سال اکنون در بسیاری از خیابان‌ها به درختانی تنومند و بزرگ تبدیل شده اند که در کنار زیبایی ظاهری مشکلات زیادی را ایجاد کرده است.شاید سه سال پیش وقتی که مقاله‌ای با عنوان«کنوکارپوس» معجزه ای در فضای سبز جنوب ایران» در سایت اتحاد خبر کار شد کمتر کسی گمان می‌کرد که این گیاه روزی به یکی از موضوعات جنجالی شهر در فضاهای مجازی تبدیل شود و یکی از دغدغه‌های مردم و مسئولین شود.
این درختان بدلیل آبیاری بیش از اندازه در طول این مدت و عدم هرس به موقع متأسفانه به معظلی بزرگ تبدیل شده است که برخی از آنها را با هم مرور می کنیم:
1-  قفل شدن تاج درختان در هم که بدلیل عدم رعایت فاصله درختان در هنگام کاشت بوجود آمده و آنها را از حالت درختان ردیفی خارج کرده است.
2- رشد بیش از اندازه گیاه و خارج از دسترس و هزینه بر شدن هرس آن که بدلیل عدم هرس بموقع بوجود آمده است.
3- رشد بیش از حد تاج این درختان که باعث سایه اندازی در زیر خود و مهمتر از آن برگ ریزی و خشک شدن چمن های زیر تاج بدلیل خاصیت آللوپاتی(بازدارندگی) برگ‌های این درختان،شده است.
4- رشد بیش از حد ریشه مهاجم این گونه و نفوذ به درون لوله ها و انشعابات آب و فاضلاب و ایجاد خسارت و آسیب زدن به سنگفرش و آسفالت پیاده روها و معابر.
5بوی نامطبوع آن در زمان گلدهی و گرده افشانی که به عنوان یکی از علل تنگی نفس در شهر اهواز پس از باریدن باران در حال بررسی است که به عقیده نگارنده این علت در درجه بسیار پائینی از اهمیت قرار دارد زیرا که این مشکل در طی چندسال اخیر رخ داده در صورتیکه این گیاه سالهاست در اهواز کشت شده است.

اماکنوکارپوس گیاهی با سطح سبزینگی بالا،رشد سریع، ریشه های افشان رونده و مهاجم است که به اقلیم های گرم، خشک و گرم و مرطوب سازگاری دارد و فوق العاده آفتاب دوست است به طوریکه زیر سایه درختان دیگر رشد آن بسیار کند خواهد بود. این گونه گیاهی، مقاوم به شوری و کم آبی است و قابلیت سازگاری با انواع خاکها را دارد ولی بهترین رشد آن در خاکهای سبک با زهکش مناسب است.
کنوکارپوس می تواند درمنظرسازی از نظر فرم رشد گیاه، رنگ برگ و شکل و رنگ میوه اهمیت داشته باشد و کاربرد آن می تواند بصورت کاشت ردیفی در حاشیه خیابان های شهری و درون پارکها و همچنین در وسط رفیوژها، کنترل فرسایش خاک، ایجاد حصار و دیوار سبز، ایجاد سایبان، استفاده در مناطق شهری با آلودگی هوای بالا، استفاده بعنوان پرچین به علت هرس پذیری بالا و ایجاد پوشش سریع در منظر مورد استفاده قرار گیرد.

با این خصوصیات ایده‌آل آیا راه حلی برای جلوگیری از رشد بی رویه این گونه غیر بومی وجود دارد و یا بهتر بگوئیم چگونه باید کاشت این درختان را مدیریت کرد؟
بهتر است در اینجا به طور خاص در مورد مدیریت این گیاه در شهر برازجان سخن بگوئیم که شاید مشکلاتش در این خصوص با سایر شهرهای جنوبی مشترک باشد.
بنابراین برخی از عوامل شکل گیری وضعیت موجود و راهکارهای رفع مشکلات را برمی شمریم و به عنوان مثال نمونه هایی را ذکر می کنیم:
1- متأسفانه در کاشت این گیاه در سالهای قبل دقت لازم و رعایت فاصله انجام نشده است در صورتیکه از همان ابتدای کاشت باید هدف از کاشت این درخت و ارتفاع تقریبی و طول تاج در نظر گرفته شود تا با هرس به موقع هیچگاه گیاه از دسترس ما خارج نشود. عدم هرس ،پهن شدن تاج این درختان و برگریزی آن باعث شده تا چمن زیر این درختان به کلی از بین رفته و هیچ گل و گیاهی در زیر آنها اجازه رشد پیدا نکند و منظره ناخوشایندی را ایجاد نماید. مانند حاشیه خیابان رودکی و خیابان    سعادت(50متری)
2-  بسیاری اعتقاد دارند که این گیاه  بدلیل سایه اندازی برای کاشت در وسط خیابان ها و بلوارها مناسب است. در صوتیکه هیچکس از سایه وسط بلوار برای استراحت و یا پارک اتومبیل خود استفاده نمی کند. کاشت این درختان باید در کنار خیابان‌ها صورت گیرد و درصورتیکه در وسط بلوارها کاشته شود هرگز نباید از حالت درختچه ای خارج شود و از عرض بلوار تعدی کند، زیرا که دید عابرین پیاده و رانندگان را کور کرده و باعث به خطر افتادن جان مردم می شود(مانند وسط خیابان شهید مزارعی و طالقانی). بهترین مدل برای کاشت این گونه گیاهی در وسط بلوارها خیابان فردوسی حدفاصل میدان کارگر و میدان گلستان و بلوار ورودی شهر از سمت بوشهر است.
اما چند راهکار ساده:
1- جلوگیری از کاشت این درختان در مناطق جدید  مگر در مناطق کارشناسی شده.
2- جایگزینی این درختان با گیاهان دیگر که ترجیها می توانند بومی باشند.( جهت آشنایی بیشتر در مقالات بعدی به طور خاص در مورد آنها خواهیم نوشت.)
3- قطع این درختان در ارتفاعی خاص برای تغییر منظر در مناطقی که بدلایل گفته شده دچار مشکل هستند، البته از قطع این درختان هرگز نباید هراسید زیرا که این یکی از خصوصیات منحصر به فرد این گونه گیاهی است که به سرعت با ایجاد پاجوش مجددا و در مدت زمان کوتاهی به سبزی اولیه خود بر میگردد و می توان با هرس به موقع آنها را در یک ارتفاع خاص نگه داشت و در کنار آنها از چمن و گلهای دیگر نیز برای زیباسازی منظر استفاده کرد.
4- جلوگیری از رشد ارتفاع گیاه با هرس تاج گیاه در درختان کاشته شده جوان.
5-مدیریت آبیاری این گیاهان به نحوی که همیشه دچار تنش آبی باشند نه به این صورت که اکنون در حال آبیاری هستند. بنابراین خیلی ساده می توان از آسیب ریشه های آن نیز در امان بود.