ناهید اخلاقی بهرام آبادی*

شهر نشینی در جهان و ایران به حدی رسیده که نزدیک به ۷۰ در صد از مردم در شهرها زندگی میکنند و درکنار مسائل و موضوعات گوناگون شهرهای ایران، خطرات محیط زیست ناشی از سو مدیریت پسماندها به عنوان یکی از مشکلات اساسی مدیریت شهری کشور مطرح می باشد و این امر مدیران شهری را برآن میدارد که با برنامه ریزی و دور اندیشی مسائل شهری را بررسی کنند، نکته جالب توجه این است که پسماند که به ظاهر زباله و آشغال محسوب می شود منبعی برای کسب درآمد و تولید مواد جدید به حساب می آیند و ازسوی دیگر عدم توجه به این موضوع موجب آلودگی محیط زیست و شیوع انواع بیماریها خواهد شد، شهر برازجان با وسعت بالای 1521هکتار و با جمعیت حدود 100هزار نفری به عنوان دومین شهر پر جمعیت استان بوشهر و با سیستم سنتی مدیریت پسماند و تولید بالای زباله، 5/1 کیلوگرم به ازای هر نفر که تقریبا 2 برابر میزان سرانه هر نفر در کشور است  دست و پنجه نرم می کند و دارای مشکلات زیادی در این حوزه می باشد، یکی از مناسب ترین روش های برنامه ریزی مدل تحلیلی SOWT (تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید) است که امروزه به عنوان ابزاری نوین برای تحلیل عملکردها مورد استفاده قرار می گیرد، به این منظور ابتدا نسبت به شناسایی عوامل درونی و بیرونی تاثیرگذار بر مدیریت پسماند شهر برازجان اقدام کردیم و سپس در مرحله ی بعد به تجزیه و تحلیل و تدوین راهبردهای مورد نظر  پرداختیم تا راهکارهای مناسبی را در جهت پیشرفت مدیریت پسماند شهر بدست آوریم .

موضوع پسماند یکی از بزرگترین معضلات شهری برازجان طی سالهای گذشته می باشد، شهر برازجان 1521 هکتار وسعت دارد و در بحث گستره شهرسازی و جمع آوری زباله های شهری در وجود کمبود ماشین آلات خصوصا ماشین آلات پیشرفته و نوع سیستم جمع آوری و دفن با مشکل مواجه بوده است. با توجه به میانگین کشوری میزان سرانه زباله هر نفر 700 گرم می باشد که متاسفانه در شهر ما هر نفر بیش از دو برابر سرانه کشوری زباله تولید می کند. حال در این پژوهش تصمیم بر این گرفته ایم تا با استفاده از جدولSWOTعوامل درونی(ضعف و قدرت) و عوامل بیرونی(فرصت و تهدید ) تاثیر گذار بر پسماند شهر برازجان را بررسی کنیم و از تحلیل آنها به ارائه راهبردهایی برسیم .

تجزیه ‌و تحلیل SWOTپسماند شهر برازجان و استخراج راهبردهای مطلوب:

 تحلیل SWOTابزاری کارآمد برای شناسایی شرایط محیطی و توانایی‌های درونی سازمان است. پایه و اساس این ابزار کارآمد در مدیریت استراتژیک و همین‌طور بازاریابی، شناخت محیط پیرامونی سازمان است. SWOTیعنی شناسایی نقاط قوت  ، ضعف  ، فرصت  و تهدید . در اینجا با توجه به طولانی بودن نقاط فقط به برخی از نقاط ضعف , قوت , فرصت و تهدید پسماند شهر برازجان میپردازیم :

 با توجه به جدول سوات محدوده مورد مطالعه به یکسری راهبردهای خروجی از آن می رسیم که به شرح ذیل می باشد

 و اما در آخر با توجه به تکنیک QSPM که یک تکنیک برای ارزیابی راهبردهای استخراج شده از جدول SWOT میاشد به 5 راهبرد برتر جهتر مدیریت بهتر پسماند شهر برازجان میرسیم که به شرح ذیل می باشد :   آلودگي و از هم گسیختگی سیمای شهری حاصل از مديريت ضعيف پسماندها در شهر برازجان پيامدهاي جبران ناپذيري از نظر بهداشتي و زيبا شناختي به جامعه تحميل مي كند ، از جمله تبعات ناشي از ضعف در مديريت پسماندها ابتلاي به انواع بيماريها را در پي خواهد داشت. لذا لزوم تدوين استراتژي در اين بخش توجه ويژه اي را مي طلبد. همانطور كه از ماتريس QSPM مشخص شده است بسياري از گزينه هاي انتخابي به عنوان استراتژي پايداري لازم را ندارد چرا كه جذابيتي جهت تدوين استراتژي آن وجود ندارد يا ميزان جذابيت پائين مي باشد. پس از آناليز هريك از عوامل استراتژيك و بررسي ميزان جذابيت آن جهت تدوين آن استراتژي اقدام خواهد شد. در این پژوهش ابتدا به بررسی عوامل داخلی(ضعف و قدرت) و عوامل خارجی(فرصت و تهدید) پرداختیم و به راهبردهایی رسیدیم که از دل آن بیرون آمد و سپس پس از بررسی و ارزیابی تکنیک QSPM به پنج راهبرد اصلی به ترتيب اولويت رسیدیم که عبارتند از:

1-سازماندهی ngo ها برای اطلاع رسانی و مشارکت مردمی جهت تفکیک و بازیافت زباله.

2-فرهنگ سازی (آموزش چهره به چهره، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و بهترین از دور ریختنی‌ها، نصب بنر آموزشی در سطح شهر، توزیع بسته‌های آموزشی- تشویقی شامل لوازم التحریر، بروشور اطلاع رسانی و آموزش، کتاب هایی با مفهوم مدیریت پسماند، سی‌دی‌های آموزش در بین شهروندان).

3-فرصت ارائه خدمات به بخش خصوصی برای بکارگیری از تکنیک های برتر بازیافت زباله ها.

4-ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺯﻳﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎﻱ ﺍﺟﺮﺍﻱ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻣﺎﻟﻲ ﻭ ﻓﻨﻲ.

5-   ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻭ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭﺍﺕ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻴﺎﺯ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﻬﻴﻪ ﻭ ﺍﺟـﺮﺍﻱ  ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻱ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻭ ﺗﻼﺵ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ ﻛـﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﻫـﺎﻱ  ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﻭ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﻃﺮﺡ ﻫﺎﻱ ﺑﺎﺯﻳﺎﻓﺖ بالاترین امتیاز را کسب کردند، که با برنامه های اجرایی می توان به موفقیت در اجرای آن ها رسید./ص

*کارشناس ارشد شهرسازی