اتحادخبر: بايستيد؛ درست همين‌جا! چشم‌هاي‌تان را ببنديد و نفس بكشيد! نفس بكشيد و مست شويد از بوي خوشي كه در سرداب اين خانه‌هاي قديمي موج مي‌زند. از سرداب بگذريد و زير بادگير نزديك شاه‌نشين، پنج‌دري و هشتي بنشينيد. سربلند كنيد و چشم بدوزيد به سقف‌هاي آينه‌كاري و رواق‌هاي كاشيكاري.

راه برويد داخل بهارخواب و ايوان. سرك بكشيد به شارم و مهتابي و روح‌تان را تازه كنيد از هواي خوب اينجا. اينجا كاشان است؛ به وقت بهار و شما به ‌مهماني بازديد از معماري منحصربه فرد خانه‌هاي اين شهر زيبا دعوت شده‌ايد. فرقي نمي‌كند ‌مهمان خانه عامري‌ها باشيد يا طباطبايي‌ها. روزتان را در خانه عباسي‌ها بگذرانيد يا بروجردي‌ها. سري به خانه خانم‌تاج بزنيد يا خانه آل‌ياسين. فقط كافي است چند دقيقه زير سقف اين خانه‌هاي قديمي بايستيد تا به راز جادويي معماري كهن اين شهر پي ببريد؛ رازي كه كاشان را به ميعادگاه علاقه‌مندان معماري كهن ايراني تبديل كرده است.

خانه عباسي‌ها

خيابان علوي، كوي سلطان اميراحمد. خانه عباسي‌ها را با اين آدرس سرراست مي‌توانيد در كاشان پيدا كنيد؛ خانه‌اي كه در سال‌هاي 1245 تا 1250 هجري قمري توسط سيدابراهيم تاجركاشاني، پدربزرگ آيت‌الله سيدمحمد علوي‌بروجردي ساخته شده است. عمارتي زيبا در پنج طبقه شامل پس‌سرداب، سرداب، همكف، بالا و بهارخواب كه آن را به يكي از بهترين نمونه‌هاي بناهاي مسكوني كشورمان از نظر معماري كهن و تزئينات خاص و ويژه تبديل كرده است.

سبك اصلي معماري اين عمارت با عنوان «گودال باغچه» شناخته مي‌شود؛ سبكي كه در آن بناي خانه پايين‌تر از سطح كوچه ساخته شده و در اصطلاح خانه در گودي قرار دارد. براي اين كار اگر سراغ دليل هستيد بايد بازگرديد به سال‌ها قبل؛ روزگاري كه دسترسي به آب قنات‌ها در قسمت‌هاي مختلف ساختمان يكي از نکات مهم در ساخت‌وساز محسوب مي‌شد. دقيقا به همين دليل اين عمارت را در گودي ساخته‌اند. حالا سال‌ها از آن زمان می‌گذرد و خانه عباسي‌ها هنوز هم مثل قبل سرجاي خودش ايستاده است؛ خانه‌اي كه مثل بيشتر بناهاي هم‌نسل خودش ييلاق و قشلاق داشته و تابستان‌نشين و زمستان‌نشين بوده و اين يعني در هر فصل از سال متناسب با آب و هوا از بخشي از خانه استفاده مي‌شده است.

عمارت عباسي‌ها با اتاق آينه، اتاق شاه‌نشين، اتاق پنج‌دري و دو تالار سرپوشيده بزرگ شناخته مي‌شود. اتاق آينه كه زيباترين اتاق اين خانه تاريخي است، در حياط بيروني قرار گرفته و محل پذيرايي از ‌مهمانان خاص بوده به همين دليل همان‌طور كه از اسمش پيداست با تزئينات آينه‌كاري و گچبري‌هاي خاصي پوشيده شده است.

خانه عامري‌ها

وقتي از خانه عباسي‌ها خارج شديد مي‌توانيد راه‌تان را در محله سلطان اميراحمد ادامه دهيد تا برسيد به حمام سلطان اميراحمد و خانه عامري‌ها كه درست در جوار حمام قرار گرفته است. مالك اوليه اين خانه ابراهيم خليل خان كلانتر بوده است. عمارت عامري‌ها دو حياط مستقل براي دو بخش اندروني و بيروني دارد و حياط سوم روبازي با عنوان بهاربند را هم شامل مي‌شود.

سرداب، شاه‌نشين، آينه‌خانه، هفت‌دري، هشتي، ايوان تابستاني و زمستاني، حوض‌خانه و بادگير از ديگر قسمت‌هاي معماري خاص اين عمارت معروف هستند؛ قسمت‌هايي كه هركدام با تزئينات مقرنس، قطاربندي و رسمي‌بندي، شاه‌نشين، يزدي‌بندي و نقاشي‌هاي رسمي و تذهيب‌هاي خاص و منحصربه‌فردشان خانه عامري‌ها را به يكي از محبوب‌ترين عمارت‌هاي معماري سبك كهن كشورمان تبديل كرده‌اند.

مساحت عرصه اين خانه حدود 9 هزار مترمربع است كه سه خانه با پنج حياط مركزي به صورت اندروني و بيروني را شامل مي‌شود. بلندترين بادگير بين بادگيرهاي خانه‌هاي كاشان در اين خانه ساخته شده است. نكته جالب ديگر وجود حمام اختصاصي زنانه و مردانه در اين عمارت قديمي است.

خانه عامری ها حالا با یک دیزاین سنتی و دوست داشتنی به هتل تبدیل شده است.

خانه بروجردي‌ها

محله قديمي سلطان اميراحمد عمارت‌هاي قديمي زيادي دارد؛ خانه بروجردي‌ها يكي از اين خانه‌هاي اعيان‌نشين اين محله است كه در دوره قاجار و در سال 1242 هجري‌شمسي توسط يكي از بازرگانان معروف كاشان به نام حاج سيدحسن نطنزي (بروجردي) ساخته شده است. بخش اندروني و بيروني در اين عمارت هم ديده مي‌شود اما برخلاف خانه عباسي‌ها خبري از معماري سبك  گودال باغچه  در اين فضا نيست. در نتيجه عمارت بروجردي‌ها در سه طبقه و به صورت چهارطرف ساخت اطراف حياط‌هاي اندروني و بيروني بنا شده است.

اينجا هم علاقه‌مندان معماري اصيل ايراني مي‌توانند نمونه‌هاي زيبايي از سرداب، شاه‌نشين، پنج‌دري، مهتابي، هشتي ورودي، ايوان تابستاني و ايوان زمستاني را ببينند اما چيزي كه عمارت بروجردي‌ها را خاص و منحصربه‌فرد كرده است، قسمت سرپوشيده آن است كه در كل شهر كاشان تك و استثنايي است.

معمار طراح و سازنده اين عمارت زيبا يكي از معمارهاي چيره‌دست كاشان به نام استاد علي مريم‌كاشي است كه خانه طباطبايي‌ها و تيمچه امين‌الدوله را هم طراحي و بنا كرده است.

خانه خانم‌تاج

اين خانه تاريخي در محله ترك‌آباد و در زمان رونق عصر قاجاري بنا شده و از معدود عمارت‌هايي است كه چند سبك معماري را با هم دارد پس هم فضاهاي اندروني و بيروني را در آن مي‌توان ديد و هم گودال باغچه را.

نكته جالب توجه در اين خانه اين است كه ايوان اصلي آن فضاي مشترك حياط اندروني و حياط بيروني است و از يك‌سو به شمال و از سوي ديگر به جنوب راه دارد که هم به صورت تابستاني و هم زمستاني عمل مي‌كند. عمارت خانم‌تاج با ۷۰۰ مترمربع عرصه و ۸۰۰ مترمربع اعيان در سه طبقه همكف، گودال باغچه و سرداب تحتاني، داراي دو باب حياط بيروني و اندروني و 13 باب اتاق پنج‌دري، سه‌دري و تك‌دري است.

خانه طباطبايي‌ها

در محله تاريخي سلطان اميراحمد و در جوار بقعه امامزاده سلطان اميراحمد عمارت طباطبايي‌ها قرار گرفته است؛ يكي از شاهكارهاي هنر معماري قديم كشورمان كه توسط مرحوم سيدجعفر طباطبايي‌نطنزي از تجار معروف فرش آن زمان در سال ۱۲۵۰هجري با مهارت و هنرمندي معمار معروف كاشاني استاد علي مريم‌كاشي ساخته شده است. اين بنا داراي ۴۰ اتاق، چهار حياط، چهار سرداب (زيرزمين)، سه بادگير و دو رشته قنات است. معماري خانه طباطبايي‌ها به شيوه معماري حجاب‌دار، گودال باغچه، متقارن و درون‌گراست.

از كاشان دست خالي بازنگرديد. اين شهر سوغاتي‌هاي تزئيني خوبي براي خانه شما دارد:

همه رقم، همه مدل

شايد خيلي‌ها كاشان را با عطر گلاب و بوي گل‌هايش بشناسند اما كاشان به جز گلاب و عرقيات گياهي سوغاتي‌هاي ديگري هم دارد؛ صنايع دستي زيبايي كه طرفداران خودشان را دارند؛ از كاشي‌سازي و سفالگري گرفته تا شيريني‌جات، خوردني‌ها، باقلوا و حلواارده مختص اين شهر تاريخي.

اما بين همه اينها ارزشمندترين و البته گران‌ترین سوغاتي كاشان قالي‌هاي دستباف اين شهر است؛ قالي‌هايي كه هنر زنان و مردان قاليباف كاشاني را به رخ مي‌كشند. اگر قصد خريد اين كالا را به عنوان سوغاتي داريد، بهتر است بدانيد سه متري قالي كرك كاشان حدود دو ميليون تومان قيمت دارد و قيمت 12 متري آن به شش ميليون تومان هم مي‌رسد. قالي پشم كاشان هم با حدود قيمت دو تا چهار ميليون تومان براي شش تا 12 متري به فروش مي‌رسد.

 در كنار اين قالي‌هاي دستباف كه در طرح‌ها و اندازه‌هاي مختلف به بازار عرضه مي‌شوند، زيلو و گليم هم در كاشان توليد مي‌شود؛ كالاهايي كه گزينه منتخب خيلي‌ها براي سوغاتي هنگام بازگشت از اين شهر قديمي است.

كاشاني‌ها البته پارچه‌هاي معروفي هم دارند؛ پارچه‌هاي مخمل مخصوص لباس‌هاي رسمي. با كمي گشت‌وگذار در بازار كاشان قطعا مي‌توانيد انواع مختلفي از اين پارچه‌هاي مخمل را در رنگ‌هاي مختلف پيدا كنيد. در كنار اينها مي‌توانيد سراغ ديگر مصنوعات پارچه‌اي اين شهر هم برويد؛ منظورمان همان شعربافي است كه در پوشش بيشتر مردم اين شهر ديده مي‌شود./ج

مروارید فلاحی، مینا مولایی