اتحاد خبر -  حسین جعفری:

بیست و پنجم اردیبهشت روز بزرگداشت فردوسی کبیر است. فردوسی بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران و به جرأت می توان گفت جهان است. این شاعر عالی قدر در بین سال های 319تا 397 خورشیدی برابر با 329  تا 411  قمری. هجری. می زیسته است.

فردوسی دهقان زاده ای بود محتشم که می توانست در ناز و نعمت و اشرافی زندگی کند، جهان خورد و کام ها راند؛ طبعی روان داشت که می توانست در مدح و ستایش به کار گیرد و دیگدان از زر و نقره بزند اما نخواست و نکرد و سرود :

     «نخست آفرینش خرد را شناس                      نگهبان جان است و آن سه پاس»

او خرد را بهترین می داند که خداوند به انسان داده و در آغاز شاهنامه پس از تحمیدیه به ستایش خرد برآمده:

      « خرد بهتراز هرچه ایزدت داد                      ستایش خرد را به از راه داد

        خرد ره نمای و خرد دلگشای                    خرد دست گیرد به هردو سرای

        خرد باد جان تورا رهنمون                        که راهی دراز است پیش اندرون»

خرد نیروی روشنی بخش و راهنمای ما انسان ها در مسیر زندگی است . خردمند کسی است که فرزانه باشد و فرزانه ؛ یعنی ؛ کسی که به سوی دانایی پرگشا ید و پیش رود.

فردوسی شیعه است و شیعه جبری نیست و به مجاهده در خودسازی و به سازی دست می زند . فردوسی باورمند است و خداوند را اختیاردار همه کس و همه چیز می داند ومی داند فرّ وشوکت یا بدبختی ونکبت هرکسی ، به دست اوست . اما بسته به نیّات و اعمال فرد. فردوسی دانایی را توانایی و توانایی را در گرو دانایی می داند و توصیه به کسب آگاهی و دانش دارد.

         « توانا بود هرکه دانا بود                            زدانش دل پیر برنا بود

           چنین گفت:کان کس که دانا تر است          به هر آرزوبر توانا تر است»

دانایی ، آگاهی ، اطلاع ، پیوند ، مهر و... به معنی نور وروشنایی است و کمال انسانی در پیمودن راه روشن حقیقت و رسیدن به ذات حق است .

فردوسی در میان کسانی که در صدد حلقه ی اتصال فرهنگ ملی ؛یعنی ، دوران پیش از ظهور اسلام و پس از تسلیم شدن در برابر قوانین دین مبین اسلام برآمده اند و این پیوند را بعضی در ترجمه ی آثار علمی و ادبی دوران باستان ومیانه ، به عربی (مانند ابن مقفع ) و برخی رنگ و بوی اسلامی دادن به آیین ها و برخی در خدمت دستگاه حکومتی خلفا در آمدن و انتقال تشریفات در باری ساسانیان و قبل از آن را برای خلفای عبا سی چیدن و... از همه موفق تر بوده و با خردمندی حلقه ی اتصال را در این دید که داستان های ملی را با گرایش به باور مذهبی خود به نظم کشد و نزدیک به دویست و پنجاه سال پس از تغییر و دگرسا نی فرهنگ ، زبان ، آداب و آیین به عربی ( به هر نیتی که دگرخواهان داشتند ) بر آن شد تا این داستان های ملی را که از گذشته ای چند هزار سا له به زبان های باستان و میانه (پهلوی ) در آمده بود و اندکی پیش از او کسانی براین اندیشه افتاده بودند که این داستان ها را به زبان فارسی دری برگردانند ؛ بر این کار همت گماشت و در آن اوضاع آشفته ی زبان و سیاست و مذهب با اراده ای پولادین و با صرف سی سال از عمر گرانمایه و ملک ودارایی آن گاه که زبان فضل و دانش و دانشمندان ( مثل بوعلی سینا ، بیرونی و....) عربی بود و زبان فارسی ، زبان مردمی بود از شهر وفرهنگ بریده که در دره های کوه ها و روستا های دور افتاده روزگار می گذراندند ولی به شوکت و اقتدار ایران عشق می ورزیدند ؛ فردوسی نیز برآن شد تا این داستان ها ی افتخار آور گذشته را در زبان فارسی دری به رشته ی نظم کشد .

زبان فارسی که در دوره باستان (اقتدار هخامنشیان ) در بخش بسیار بزرگی از دنیای آن روز ( مصر، لودیه ،چین و هند و... )  زبان دینی ، علمی ، سیا سی ، نظامی و فرهنگی محسوب می شد و دردوره های اشکانی و ساسانی نیز در همان زمینه ها ازمعتبر ترین زبان های دنیا بود ولی در زما نی که فردوسی دست به سرودن شاهنامه برد از اعتبار افتاده بود . اما فردوسی با سرودن شاهنامه تا کنون بیش از هزارسال است که شوکت گذشته را بدان بخشیده  ؛ یعنی ، این داستان ها را در حدود شصت هزار بیت ( حدود شش صد هزار واژه )و به زبان فارسی دری ریخته ولی عمدی در بیان فارسی سره نداشته و به ضرورت وزن و قافیه حدود هشت صد تا هشت صد و پنجاه  کلمه ی عربی نیز از خامه ی او جواز ورود به شاه نامه را گرفته است .واز آن زمان تا کنون ، دانشمندان ، شاعران و نویسندگان بسیاری بر سر خوان گسترده ی او نشسته اند

          « چو این نامور نامه آیـد به بن             شود روی گیتی ز من پر سخن

            نمیرم ازاین پس که من زنده ام          که تخم سخن را پراکنــده ام »
 
فردوسی در نظم داستان های ملی و از پس کار بزرگ  پیوند فرهنگ ایران قبل از اسلام با فرهنگ ایران اسلامی ، به خوبی برآمده است و تعارض های موجود بین باورهای پیشین و اعتقادات اسلامی را در کلام منظوم و البته در قالب نسبتا آزاد مثنوی به خوبی بیان کرده است . در آن اوضاع آشفته ی سیاسی ، زبانی و اعتقادی و حاکمیت ریاکارانه ی خلافت بغداد و دست نشاندگا نی  از وابستگان داخلی ایران ، خرد برگزیده و جهان خوار کرده است .

خامه ی نظم گستر دهقان نژاد طوس در سه بخش اساطیری (از گی مَرَتَ تا فریدون ) پهلوانی (از خیزش کاوه تا سرانجام رستم ) تاریخی ( پادشاهی بهمن تا شکست یزدگرد ) و بیش از پنجاه پادشاه ( سه پادشاه زن ) و خاندان های پهلوانی بزرگ ایرانی مانند خاندان کاوه ی آهنگر ، خاندان سام نریمان ، خاندان گودرز گشوادگان و خاندان ویسه ( از توران)و بیش از هزاران نام خاص مکان ها و پهلوان و ضد پهلوان با منش ها و کنش ها و سگا لش های گونگون و بسیاری از  نیایش ها ، پندهای اخلاقی ونامه ها و بیان سرگذشت و داستان های عاشقانه مانند داستان زال و رودابه ، بیژن و منیژه (اولین داستانی که فردوسی به نظم کشیده بود ) داستان شیرین و خسروپرویز وداستان های بهرام گور و... داستان تراژیک مثل  داستان ایرج ،کشته شدن نوذر،داستان رستم و سهراب ، داستان سیاوش ، داستان فرود ، داستان رستم و اسفندیار و کشته شدن رستم فرخ زاد ،کشته شدن یزدگرد سوم به دست آسیابان و هزاران صحنه ی رزمی و بزمی ودر لابلای آن ها نکات مهم اعتقادی ، علمی ، ادبی ، تاریخی وویژگی های ادیان الهی و... به رشته کشیده و آنچه کار حکیم طوس را شاهکار می کند و این کاخ سربه آسمان کشیده را رفعت هزارساله می بخشد ؛ این است که فردوسی از پس این حجم گسترده وبه درازای سی سا ل چنان سربلند برآمده است که تنها فقط پانصد بیت تکراری در آن شصت هزار بیت سر در آورده .

          « پی افکندم از نظم کاخی بلند                 که از باد وباران نیابد گزند » 

فردوسی برای کنا ر هم آوردن تناقض ها وساختن آن دنیای پرادوکس از روندی هرمنوتیک وتاویلی ، بهره جسته که بخش های اسطوره و پهلوانی (برداشت از تاریخ روایی چند هزارساله ) بیشتر دارای چنین ویژگی هایی است .

به خاطر داشته باشیم که اغراق از ویژگی های اصلی اسطوره و حماسه است . شخصیت های اسطوره ای و پرسونا ژهای داستا ن های پهلوانی  واقعیت تاریخی نداشته اند ویا اگر داشته اند سرگذشت های آنان بیش  از آن که مربوط به شخص خودشان باشد ، حا مل آرزوها و آمال جمعی است .

«خرق عادت» از ویژگی های حماسه ی طبیعی است و این در آرزوی بشر بوده است که هرکجا در برابر طبیعت بی رحم وستمگران تاریخ خود را ناتوان می دیده ، پهلوانا نی آرما نی را با توان و نیرویی برهم زننده ی طبیعت و عادت معمول در آرزوی خود می پرورده که بیاید و آن سگا لش وکنش بد را از میان بردارد.

فردوسی همچون بند بازی حرفه ای بر روی طنابی باریک  وبه درازای سی سال و بر فراز درّه ای عمیق وپراز هیولاهایی با دها نی باز که در انتظار سقوط او بودند تا او واندوخته ی هزاران سا له را ببلعند پرواز کنان گذشت و تاج کیا نی را بر سرتاریخ  به یادگارگذاشت.
                                          
                                             سپاس از فردوسی

 فارسی به دل گل کـردبـا نـگار فـردوسـی         روز اردِ اسپنــدار ،  یــادگـار فردوسـی


چون درفش ایـران است بـرسـراسـرگیتی         نامه ی انیران نیست شاهکارفردوسـی


ترجمـان هـرگویش شد حمـاسـه ی دادش        دیگران در این میـدان وامدار فردوسـی


تـُرک و تـازیان پیــروز بـر سراسر میـهن        بـی قــرار و آشفتـه ، روزگار فردوسـی


هر کسی برای خود اسب خویش می تازید       فـرّو شوکت ایــران ،  افتـخار فردوسـی


عنصری گُهر میریخت پیش پای هرخوکی       جـا نشـایـد آن پـرگــو در کنار فردوسـی


در میـــان تـــاریــکی یک حقیقت پنــهــان       بـرکسی نشـد  پیدا ،  آ شکـار فردوسـی


آن خزان و خاموشی پشت سده ها گـم شد        دانش و خردمنـدی، شد بهـار فردوسـی


این روان ایــرانـی، سر فـراز هــر میـدان        رستـم آن یَلِ پَهـلَو،  شهسـوارفردوسـی


مهربـانی و نیـکی ، از نــژاد ایـــــرانـــی         با سپاس خود باشد، حق گزار فردوسـی
 

آرزوی من باشد ،هـر شبـان و هـر روزی       سر گـذاردم  بـاری ، بـر مـزار فردوسـی
                                                        
/ب1