سیل و ضجه ی تخریب

اتحاد جنوب - مهدیه امیری: ششم آذر ماه سال یک هزار و سیصد و نود و یک، ساعت18، بارندگی شدیدی در شهر برازجان و حومه آن رخ داد. این بارندگی همراه با تگرگ بود و 3 ساعت به طول انجامید. در این 3 ساعت، برازجان با 125 میلی متر بارندگی، پرباران ترین شهر استان بوشهر اعلام شد. 3 ساعت بارندگی، علاوه بر آب گرفتگی معابر، رودخانه های فصلی و منازل مسکونی پایین دستی شهر، باعث فوت 5 نفر از شهروندان برازجانی به نام های مختار مهاجر 45 ساله، جاوید یاسمن فرد 20 روزه، رضا دانشوران 18 ساله، ابراهیم عطارزاده 23 ساله و زهره کفاش 17 ساله گردید. میلیاردها تومان خسارت به خانه ها، زمین های کشاورزی، جاده ها، شهر و روستاها وارد گردید و بسیاری از منازل همشهریان آسیب جدی دید. ساکنین محله های علی آباد(هفت تیر)، حسین آباد و گرمسیری (انتهای بلوار فرهنگیان) تا مدت ها پس از سیل، مشغول پاکسازی منازل و ترمیم آن بودند. در انتهای محله ی علی آباد که در اطراف و حاشیه ی رودخانه های فصلی سکونت دارند، دست کم تا ارتفاع یک متر تا یک متر و بیست سانت آب گرفتی همراه با گسیل شدن گل و لای به منازل مسکونی مواجه بودند. در این میان به بسیاری از لوازم برقی، رفاهی و لوازم زندگی اشان آسیب جدی وارد شد. تاسیسات شهری و شبکه های آب و برق و راه ها تخریب و تاسیسات زیربنایی آسیب دید. به گاوداری ها، مرغداری ها و زمین های کشاورزی روستاییان خسارت های زیادی وارد شد.

زلزله و آوای ویرانی 

غروب پنجشنبه (7آذرماه سال 1392)، ساعت 17 و 21 دقیقه زلزله ای به بزرگی 5.7 در مقیاس ریشتر در عمق 5کیلومتری زمین، برازجان را لرزاند. شدت این زمین لرزه به اندازه ای بود که تقریبن در تمام نقاط استان بوشهر و بعضی شهرهای استان فارس نیز احساس شد. بر اساس گزارش شبکه ی لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک، از زمان وقوع زمین لرزه تا سیزدهم آذر ماه تعداد 73 پس لرزه در شهرستان دشتستان به ثبت رسید که از این تعداد 4 پس لرزه بالاتر از 4 ریشتر اعلام گردید. گفتنی است در این حادثه 7نفر کشته شدند که سه نفر از آنها بومی منطقه نبودند و 4نفر دیگر از اهالی شهر برازجان و روستای دهقاید بودند. همچنین 210نفر در این حادثه مجروح شدند و  300 واحد مسکونی نیز تخریب گردید. بیشترین خسارت وارده بر دیوار خانه ها بود که اکثرن تخریب شده و گاهی ترک خوردگی دیوار ساختمان منازل وتخریب کامل چند منزل مسکونی مشاهده می شد. این زمین لرزه در مجموع 73 میلیارد تومان خسارت مالی برجای گذاشت.

خسارت های مسکونی

فرزانه؛ مدیر کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان بوشهر خسارت وارده به بخش مسکن در زمان سیل سال 1391 در شهرستان دشتستان را 35 میلیارد و 875 میلیون ریال اعلام کرده بود که از این میزان خسارت 15 میلیارد و 300 میلیون ریال آن در مناطق شهری و  20 میلیارد و 575 میلیون ریال در بخش های روستایی بوده است . وی قول پرداخت وام هایی را به صورت اقساط و یا نقدی به آسیب دیدگان داده بود که بعد از گذشت چندین ماه و به قول بعضی آسیب دیدگان نزدیک به یک سال مقداری از این وام ها به افراد آسیب دیده پرداخت گردید. در زمان وقوع زلزله سال 1392 نیز همان خانه های آسیب دیده در زمان سیل دچار تخریب شدند و مجددن قول هایی جهت پرداخت به آسیب دیدگان داده شد.

چرخه ی محرومیت در حاشیه ها

در زمان وقوع حادثه های طبیعی، اکثر ساکنین در حاشیه های شهر که با فقر سروکار دارند، دچار حادثه می گردند. فقر گاهی فاجعه به بار می آرود. "چرخه ی محرومیت" در حاشیه های شهر گاهی با فاجعه همراه است. فاجعه ای که ممکن است جان انسان ها را بگیرد و یا به نوعی خسارت برآنها وارد کند. فاجعه ای که سیل سال 1391 برازجان بر حاشیه ها  و نقاط آسیب پذیر و مردم محروم وارد کرد و جان بعضی از آن افراد را گرفت و  نیز با تکرار به نوعی دیگر در قالب زلزله  در سال 1392 به تخریب خانه هایشان پرداخت و خسارت های جانی و مالی زیادی بر آنها وارد کرد. "اقلیت" های محروم ساکن در حاشیه های شهر و روستاها در فاجعه ی سیل شهرستان دشتستان دچار خسارت هایی شدند و مجددن تکرار همان فقر بر این مساله در زمان زلزله، دامن زد.

سهیلا؛ زنی میانسال که تجربه ی سوانح طبیعی را چندین بار از سر گذرانده در خصوص سیل سال 91 به گزارشگر اتحاد جنوب گفت: "ما چندین سال است که به محله ی علی آباد آمده ایم. از سر نداری و فقر یکی از خانه های نزدیک دره ی فصلی را کرایه کرده ایم. با اینکه می دانستیم خطردارد، اما برای داشتن سرپناهی متناسب با درآمدمان به این محل آمدیم. در زمان سیل، من فاجعه را با چشمان خود دیدم. دیدم که چطور آب با شدت وارد خانه هایمان می شود. صدای جیغ و فریاد درمحل بلند بود. محل را همهمه فرا گرفته بود و برخی به دلیل فقر و نداری، جان خود را در ازای گرفتن وسایلشان از آب، فدا می کردند. واقعن دردآور یود. کاش مسئولین بودند و این صحنه ها را از نزدیک می دیدند و اندکی از دردهای ما را احساس می کردند."

امید؛ دانشجوی سال سوم رشته ی پزشکی دانشگاه شیراز که تاکید زیادی داشت رشته و محل تدریسش در گزارش قید شود در خصوص تجربه ی زلزله سال 92 گفت:"من با دوستانم برای تفریح به خارج از شهر رفته بودم و یکدفعه احساس کردم زمین به طور وحشتناکی دارد می لرزد. ابتدا فکرکردم بمبی منفجر شده ولی دیدم نه، زلزله است. بسیار ترسیدم و با سرعت به شهر برگشتم. ترافیک عجیب و شلوغی شهر را گرفته بود. تا رسیدن به خانه مان در محله ی علی آباد، شاهد خرابی چندین دیوار خانه و ریختن آن بر سر مردم و ماشین ها بودم. صحنه های بسیار وحشتناکی بود. خانه ما هم بدلیل قدیمی بودن، ترک های زیادی برداشته بود و دیوار خانه مان به طور کامل ریخته بود. از لحاظ درآمدی وضع مالی ما بسیار ضعیف است و پدرم فوت کرده و مادرم با خرما پاک کردن، فروش سبزی و کار کردن در مزارع خرج ما را می دهد. دکتر که شدم، زحماتش را جبران می کنم."

سمیه که دو سال است که ازدواج کرده و چند ماه قبل از سیل سال 91 به محله ی گرمسیری ها (آخر فرهنگیان) در نزدیکی دره های فصلی آمده، در خصوص سیل و زلزله گفت: "در زمان سیل به دلیل بسته شدن دهانه ی پل، آب با جریان بسیار زیادی به خانه های ما وارد شد. راه دیگری نداشت. مسئولین با بستن دهانه ی پل در گذشته که با اعتراض اهالی محله هم همراه بود و فایده ای نداشت، مانع از حرکت آب در مسیر خودش شدند و به همین دلیل آب با شدت به خانه ی ما وارد شد و تمام وسایلی را که با زحمت خریداری کرده بودیم، را با خود برد. همسر من کارگر است و برای برداشتن وسایل چندین بار تلاش کرد که شاید بتواند یکی از وسایل را سالم از آب بیرون بیاورد ولی دیر شده بود. در زلزله ی سال بعد، خانه ی ما خسارت زیادی ندید و تنها اندکی از دیوار خانه مان ترک برداشت."

فقری که در حاشیه های شهر برازجان جریان دارد را به عینه در محرومیت از معیارهای زندگی غالب بر جامعه به سبب نداشتن منابع کافی و بخصوص درآمد کافی جهت تامین نیازهای اولیه حتا با حمایت اندک دولت در فاجعه ی سیل و زلزله، می توان تعریف کرد. عدم حمایت و رسیدگی مناسب دولت از آسیب دیدگان سیل و زلزله، عدم تامین رفاه حال حاشیه نشین ها، عدم مسئولیت مسئولین جهت پی گیری وضعیت حاشیه نشین ها و افراد محروم و... منجر به قرائتی مجددن تخریب گر از نوع تخریب رفاه حال شهروندان دشتستانی است!! قرائتی که گویا همچنان در همان شکل جاری می باشد و قصد تغییر ندارد.

عملکرد مسئولین

در زمان وقوع سیل و زلزله، برخی مسئولین مربوطه جهت جبران خسارت های وارد آمده به شهروندان آسیب دیده که اکثرن در حاشیه های شهر نیز بودند، قول هایی دادند و قرار شد که کمک هایی در قالب نقد و اقساط به آسیب دیدگان پرداخت کنند. برای اطلاع از عملی شدن قول مسئولین با تعدادی از آسیب دیدگان، گفت و گوهایی انجام شد که عده ای راضی و عده ای دیگر ناراضی بودند.

سهیلا در خصوص قول های مسئولین و میزان پرداختی دولت در زمان سیل و زلزله به گزارشگر اتحاد جنوب گفت:"در زمان سیل در ابتدا هلال احمر چادر و دو عدد پتو و مقداری کنسرو به ما داد. بعد از آن، از طرف مردم کمک هایی به ما شد و هیات محل هم تا مدتی به ما غذا می داد و بخاری در اختیارمان قرار داد. چند ماه بعد از سیل هم حدود یک میلیون کمک نقدی به ما شد که جبران هیچ مقدار از خرابی هایی که بر ما آوار شد و همچنان هم جبران نشده، نگردید. در زمان زلزله هم اعلام کردند که وام هایی به آسیب دیدگان پرداخت می شود ولی باید ضامن کارمند داشته باشیم که من در این دنیا فقط خدا را دارم و شش فرزند که هر کدام به دنبال بدبختی های خود هستند وکارگرند. اگر دولت قصد کمک داشت که برای پرداخت وام به آسیب دیدگان نباید شرط و شروط برای ضامن می گذاشت. من نتوانستم از کمک دولت استفاده کنم. برای گرفتن حقمان، چندین بار به فرمانداری و هلال احمر مراجعه کردم که بی اثر بود. گفتند کمک می کنند و من بلاتکلیف و منتظرم."

امید هم در خصوص میزان پرداختی دولت گفت:"در زمان سیل حدود یک میلیون تومان نقدی به ما پرداخت شد. ولی شرایط برای گرفتن وام را نداشتیم. در زمان زلزله هم حدود یک میلیون کمک نقدی و 3میلیون وام به ما پرداخت شد. برای پرداخت هم شرط هایی گذاشته بودند ولی این بار با رو انداختن به دوستان و اقوام، موفق به گرفتن وام شدیم. این وام کمک بسیار زیادی به ما کرد و توانستیم خرابی دیوار و خانه مان را درست کنیم و مادرم مدام دعاگوی مسئولینی که کمک کردند، هست. در محله ی ما اکثر افراد کمک و وام را دریافت کردند و البته بعضی هم به دلیل پرداخت کم ناراضی بودند ولی خدا را شکر، ما راضی هستیم."

سمیه که از همان ابتدای گفت و گو با اتحاد جنوب، از کمک های دولت در زمان سیل و زلزله ناراضی بود با حالت چهره ای حق به جانب و مصمم گفت: "چون ما در حاشیه هستیم، نادیده گرفته می شویم. همیشه محروم هستیم و صدایمان را هیچ کس نمی شنود. اگر محل ما با خاک هم یکسان شود، کسی به دادمان نمی رسد. چون می گویند ساخت و ساز ما غیرقانونی است و اصول را رعایت نکرده ایم. اگر وضع مالی ما خوب بود که در این دره زندگی نمی کردیم و چشممان به کمک دولت نبود. زمان سیل یک میلیون تومان به ما پرداخت کردند و قول دادند بعد از آن کمک کنند و وام هایی به ما بدهند و برای ما خانه هایی احداث کنند که به صورت اقساط، هزینه خانه را بپردازیم. هیچ خبری از خانه نشد. در زمان زلزله هم، بر اساس کارشناسی هایی که کردند، اعلام کردند نیازی به پرداخت وام نیست و تنها یک میلیون، نمی دانم کدام سازمان بود به ما پرداخت کرد. درحالی که همسایه های ما در زمان سیل و زلزله، کمک های نقدی و وام به آنها داده شد. چرا شامل ما نشد، من نمی دانم."

وی افزود:"جدای از این مساله، مردم و مسئولین نباید فکر کنند چون ما در حاشیه هستیم، پس حق حیات نداریم. در زمانی که حادثه ای اتفاق می افتد، منی که در حاشیه هستم و بلا و مصیبت بیشتر می بینم، باید از لحاظ روحی و روانی هم مورد حمایت قرار بگیرم. همه فکر می کنند، تنها مساله حاشیه نشین ها کمک های مالی در زمان بلایای طبیعی است. در حالی که من از لحاظ روحی، آسیب بسیار زیادی دیدم ولی هیچ کس نبود با من همدردی کند، هیچ کس. نه مردم و نه مسئولین."

برای گفت و گو با مسئولینی که قول حمایت به آسیب دیدگان را داده بودند، تماس هایی گرفته شد و در نهایت، سالار عبدالهی؛ معاون امور بازسازی و بهسازی مسکن روستایی استان بوشهر در خصوص خرابی های سیل و زلزله اطلاعاتی ارایه نمود.

وی به اتحاد جنوب گفت: "در زمان سیل تعداد 50واحد مسکونی در شهر برازجان و 5واحد مسکونی در شهرستان دشتستان احداث گردید و حدود 120واحد در شهر برازجان و 141واحد در شهرستان دشتستان تعمیر شد."

عیدالهی در خصوص زلزله نیز گفت:"تعداد 347 واحدمسکونی در شهر برازجان و 1801 واحد مسکونی در شهرستان دشتستان احداث و 1375واحد مسکونی در برازجان و  2315 واحد مسکونی در شهرستان تعمیر و 540 واحد دیوار در شهر برازجان و 1300دیوار در دشتستان تعمیر شد."

معاون امور بازسازی و بهسازی مسکن روستایی استان بوشهر در خصوص مقدار وام ها و خدمات پرداختی در زمان زلزله به آسیب دیدگان گفت: "حدود 1801واحد مسکونی احداثی داشتیم که هر واحد 25میلیون تومان وام و 5میلیون تومان کمک بلاعوض به آسیب دیدگان پرداخت شد. همچنین به واحدهای مسکونی جهت تعمیر که تعداد 2315واحد بوده، تا سقف 10میلیون تومان وام و 2میلیون تومان کمک بلاعوض  و برای 1300واحد دیوار تخریبی نیز برای هر واحد تا سقف 3میلیون وام و یک میلیون کمک بلاعوض در نظر گرفته شد."

عبدالهی عنوان کرد که: "از این مقدار در بخش احداثی حدود 1691 واحد اعتبار آن پرداخت گردیده و 110واحد دیگر مانده که در حال جذب اعتبار هستیم. همچنین واحدهای تعمیری نیز 2030واحد جذب و پرداخت گردبده و 285واحد دیگر مانده و برای تعمیر دیوارها نیز 769واحد جذب اعتبار و پرداخت گردیده است."

چه باید کرد؟

ناکافی و غیر اصولی بودن زیرساخت های برازجان در مقابله با حوادث طبیعی و نداشتن نگاه های فرا دستگاهی به مدیریت بحران مساله ای است که می تواند به شهر برازجان در زمان بارش بارانی اندک نیز، آسیب وارد کند. آسیبی که جان و خانمان بسیاری از شهروندان حاشیه نشین برازجانی و دیگر شهرها و روستاهای اطراف آن را به راحتی از آنها گرفت و آنها را چشم انتظار کمکی ناچیز واندک دولت و مسئولین، گذاشت. انتظاری که با رفتن به حاشیه های شهر و برخورد با آسیب دیدگان بعد از گذشت دو سال از وقوع حادثه سیل، همچنان در چشمانشان مشاهده می شود.

افزایش پدافندهای غیرعامل و رعایت اصول زیر ساختی در محله های در حال ساخت در شهر برازجان از مواردی می باشد که مسئولین باید در نظر بگیرند. همچنین می توان به افزایش آگاهی های عمومی، شناسایی مناطق حادثه خیز، اختصاص اعتبار برای ساماندهی نیازها و چالش های هر منطقه و افزایش آمادگی نیروهای عملیاتی برای امداد رسانی بهتر و سریعتر در زمان وقوع حوادث، جهت کنترل بلایا و پیشگیری از آن اشاره کرد.

مديران برای مقابله با بلايای طبيعی می بايست به سمت و سوی استفاده از فناوريهای جديد فضايی و سيستم های اطلاعات پيشرفته جغرافيايی (GIS) پيش بروند تا در مواقع وقوع حوادث و سوانح طبیعی دچار سردرگمی نشوند. همچنین نقشه های چند مقياسی به مديران بحران كمک خواهد كرد تا هنگام وقوع حادثه و تخريب اماكن عمومی ناشی از زمين لرزه، سيل و طوفان بتوانند به راحتی عمليات امدادرسانی را مديريت و هماهنگ نمايند. با بکارگیری این موارد می توان از وقوع تخریب و از بین رفتن خانه ها و جان و مال شهروندان در زمان حوادث طبیعی، پیشگیری کرد.