حسن مجاهد

نسل ها اکثرا در شرایط عادی و روزمره به سر می برند. هم عرض با این وضعیت باید از شرایطی نام برد که به عنوان شرایط غیرعادی به دست یک نسل رقم می خورد. هرچند این نسل ویژگی های کاریزماگرایی، تحول جویی و آرمان خواهی متعلق به دوره غیرعادی را داراست اما به هر ترتیب آدمیان به طور طبیعی نیاز به ثبات، آرامش واحساس امنیت دارند و قادر به نگه داشت این وضعیت نیستند و لذا همواره تمایل به برون رفت از آن را در سر می پرورانند. این برون رفت در نگاه "ماکس وبر" همان گذر از اقتدار کاریزمایی و رسیدن به نظم عقلایی- قانونی یا در مواقعی نظم سنتی و یا ترکیبی از آن دومی باشد. در عبور از اقتدار کاریزمایی ست که نسل دوره ی غیرعادی به یک وضعیت عادی شده تغییرمی یابد. بنابراین، نسل عادی شونده، نسلی است که دوره جنبش را پشت سرگذاشته و وارد مرحله نهاد و روزمرگی می گردد. این نسل برخلاف نسل پس از خود تجربیات انقلابی و رادیکالی و نیز رهبری کاریزما را به چشم دیده و آرمان هایی را در سر دارد که تحقق آنها را به امید عادی شدن امور از طریق یکی از نظم های سه گانه پیگیری می کند.
نظم سه گانه (قانونی, سنتی وترکیبی) که همراه با فروکش کردن مبارزه جویی و حرکت به سوی پذیرش نقش های سیاسی و اقتصادی می باشد نسل انقلابی را در سه مسیر قدرت، ثروت و شهرت قرار می دهد. این سه مسیر است که نسل غیرعادی دیروز را در وضعیت عادی شده امروز با یک آزمایش سرنوشت ساز که آغشته به عوامل انحراف وغفلت از آرمانهای دوره جنبش است مواجه می سازند. بنابراین اگر نسل انقلاب در امورعادی و روزمره غوطه ور گردد و بینایی سیاسی خود را از دست بدهد هم میدان را برای نان به نرخ روز خورها باز می گذارد و هم زمینه بازگشت به ضد ارزشهای ماقبل جنبش را فراهم خواهد نمود. علاوه بر این، نسل عادی شونده که از امتحانات و فراز و فرودهای پرخطر جنبش سربلند و موفق بیرون آمده اکنون باید به انتظارات و مطالبات جامعه خود پاسخ مطلوب دهد. نحوه و میزان پاسخگویی به انتظارات پس از جنبش، تعیین کننده چگونگی عادی سازی وضعیت غیرعادی دوره تحول خواهد بود.
عادی سازی از یک سو پایان تنش میان نیروهای تحول جو و ضد تحول است و از سویی شروع تنشی دیگر در بین سهامداران و سهم خواهان قدرت و ثروت می باشد. این وضعیت حکایت نسل عادی شونده ایران پس از انقلاب است که همچنان در مورد چگونگی عادی شدن امور به چالشی پایان ناپذیر مشغول هستند. در این چالش و اختلاف، برخی نگاهشان به الگوهای آماده و تجربه شده دیگر جوامع است و برخی نیز به پروراندن یک الگوی درونگرا و منحصر به فرد می اندیشند. نگاه اول همچون پیوند عضوی می ماند که ارگانیسم جامعه ایران بواسطه دینی و غیرسکولار یا کمتر سکولار بودن، آن را پس می زند. رویکرد دوم نیز با یک درجه سخت تراز رویکرد اول هم با موانع درونی وهم بیرونی مواجه می باشد. این رویکرد که علاوه بر منطق نظری باید تحقق عملی اش نیز دلیلی براثبات درستی آن باشد یک طرح بلند مدت و در حال شدن است که برای خود رقبا و حتی دشمنانی را فراهم آورده و هر یک از آنها به شکلی محافظه کارانه برالگوهای تجربه شده در جوامع لائیک و سکولار تاکید می ورزند.
بخشی از مخالفان رویکرد دوم (درونگرا)، شامل شماری از نسل ما بعد جنبش می گردد که حس و خاطره جمعی و فردی نسبت به دوره قبل از خود نداشته و یا به صورتی جسته و گریخته به اطلاعات مربوط به آن دست یافته اند. این یافته های محدود نیز از طریق روایت های مخالف، آنچنان به شبهه کشیده شده و یا خنثی می گردد که دیگر انگیزه ای برای دفاع از آن نمی بینند. منطق این شبهه افکنی و خنثی سازی به عنوان درون مایه گفتمانی و ایدئولوژیکی نسل مذکور باعث گردیده تا آرمان خواهی جایگاهش را در نظر آنها از دست بدهد و واقع گرایی کوتاه بر دوعافیت طلبی کاپیتالیستی بر کرسی ذهن برخی از آنها تکیه زند. همسو و تحت تاثیر این گفتمان و گرایش است که عادی شدن امور در نگاه آنها همان شبه مدرنیسم و رفتن به راهی می باشد که نسل پیشین برای تغییر و اصلاحش رنجها کشید و هزینه های زیادی پرداخت نمود.
دیگر مخالفان رویکرد درونگرا شامل هم نسلهای دوران جنبش می باشد که بهترین راه عادی شدن امور را در همسویی نسبی با جهان مرکزی می دانند. این دسته که در مواقعی آنها را تجدیدنظر طلب می خوانند به تدریج از تحقق اهداف اولیه جنبش ناامید شده و راه برون رفت از وضعیت غیرعادی را کوتاه سازی هدف ها وعرفی کردن فضای فرهنگی جامعه می دانند. این گروه معتقدند که باید سمت وسوی اهدافمان را به داخل کشور متوجه کنیم و آنها را به صورت حداقلی درآورده و از آرمانهای بلندپروازانه دوره جنبش دست برداریم. همچنین سنت محوری در مدیریت جامعه را بی نتیجه یا کم نتیجه می انگارند و بر مدیریت علمی و عقلانیت معطوف به هدف ( که همان اقتدار عقلایی- قانونیست) اصرارمی ورزند. این بخش از نسل دوره جنبش با کمک فضای غالب رسانه های جهانی که خواسته یا ناخواسته از آنها به عنوان یک سنگر برای کوبیدن شالوده های انقلاب بهره برداری می کنند، توانسته است با نسل پس از جنبش همسویی و یگانگی بیشتری به دست آورند و تعداد قابل توجهی از آنها را به سمت خود جذب نمایند.
اکنون ما با دو رویکرد برای عادی سازی در مرحله "نهاد" مواجه هستیم. یکی رویکرد شالوده شکنانه و دیگری اصلاح طلبانه. در این میان، برخی از شالوده شکنان از واژه مد شده اصلاح طلبی، سپر و سنگری ساخته و بدون توجه به فرهنگ سیاسی غالب در ایران امروز ( که پذیرش همزمان تثلیث کاریزمایی، سنتی وعقلایی- قانونی را در خود دارد) به فرم و شکل این نظام سیاسی معطوف شده اند اما در نهایت یک تغییر بنیانی را در لفافه و پشت تاکتیکهای خود هدف گذاری کرده اند.
اصلاح طلبی در صورتی معنای حقیقی خود را در یک نظام سیاسی (آن هم از نوع انقلابی اش) به دست می آورد که بتواند بدون عبور از چارچوب و اصول جنبش، یک گفتمان تغییر دهنده ی معطوف به آرمان ها یا راهبردهای ارزشی را پیشنهاد دهد. در این صورت است که یک طرح عادی سازی متجانس با فرهنگ سیاسی موجود، یعنی "اصلاح عقلایی و سنت مدار" مطرح خواهد شد. این طرح هم تناسب سطح و شالوده را نشان میدهد و هم نسلهای دوره جنبش و دوره نهاد را به سمت همگرایی بیشتر سوق خواهد داد. همگرایی این نسلها بیانگر ظهور پدیده ای مطلوب به نام "نسل های عادی شونده"است که تنش ها و درگیری های آسیب زا را پشت سر خواهند گذاشت./ج