امید زاهد

کتاب « برازجان؛ سرزمین آفتاب بامدادان» اثر استاد ارجمند جناب دکتر عبدالرسول خیراندیش - عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز- توسط انتشارات آباد بوم در 152 صفحه( مصور) قطع رقعی در سال 93 چاپ و روانه بازار کتاب شده است. این کتاب در واقع پژوهش و نظریه نام شناختی استاد بزرگوار درباره نام شهر برازجان است. شهری که فراز و فرود فراوانی را در طول تاریخ پشت سر نهاده و همچنان استوار برجای مانده است. از مواردی که مرا وا داشت تا در این باره یادداشتی بنویسم آنکه این استاد بزرگوار با این همه مشغله و کلاس های درس و تحقیق از زادگاه خود هیچگاه غافل نبوده و سرزمین آبا و اجدادی خود را فراموش نساخته و در هر کجا که هست به آن عشق می‌ورزد، که بفرموده پیامبر رحمت و مهربانی - حضرت محمد (ص)-: «حب الوطن من الایمان». دکتر خیراندیش این کتاب را به روح بلند برادرش – دکتر ابراهیم خیراندیش – تقدیم کرده است.

 نام کتاب بسیار دقیق و زیبا گزینش شده است. برازجان؛ سرزمین آفتاب بامدادان؛ که این اشعار خواجه حافظ را به یاد می‌آورد:

بامدادان که ز خلوتگه کاخ ابداع          شمع خاور فکند بر همه اطراف شعاع
برکشد آینه از جیب افق چرخ و در آن       بنماید رخ گیتی به هزاران انواع

همچنین یادآور « لیان» ( واژه ایلامی) نام قدیم شهر بوشهر به معنی « سرزمین آفتاب درخشان» است. کمتر کتاب یا سفرنامه ای است که درباره جنوب ایران نوشته شده باشد و نامی از برازجان و یا شهرستان دشتستان را در خود نداشته باشد. شهرستانی که بزرگترین شهرستان استان بوشهر است و آثار مهم و تاریخی را در خود جای داده است. از جمله مهم‌ترین آن‌ها کاخ های هخامنشی چرخاب( برازجان)، سنگ سیاه( جتوط) و بردک سیاه( درودگاه) و... می‌باشند.
دکتر خیراندیش که خود زاده شهر برازجان است در این کتاب کوشیده است بر اساس کتب و منابع دست اول و تاریخی پیشینه درخشان شهر برازجان را با نظریه ی جدید خود در آمیزد و در واقع طرحی نو در افکند. « برازجان به معنای زمینی است که به دلیل بلندی به نسبت زمین های اطراف و موقعیت خورشید در یک محل، اولین جایی است که در روشنایی صبح قرار می گیرد. بدین لحاظ هم زیبا و درخشان است و هم برازنده سکونت مردمان. این نظریه ای است که در این پژوهش بدان رسیده ام. هر چند باب پژوهشِ بیشتر، هیچگاه بسته نیست... . برازجان به معنای جای بلند است؛ اما منظور هر نوع بلندی یا داشتن بیشترین بلندی نیست، بلکه زمینی که نسبت به محیط اطراف خود در یک مکان، اولین اشعه آفتاب صبحگاهی را دریافت کند، «برازجان» نامیده می شود. چنانکه نام «البرز» و در اوستایی «هرابرزئیتی» یا در پهلوی «هربروز» به همین معناست: جای بلندی که اولین آفتاب صبحگاهی را دارد و درخشان دیده می‌شود... ».
 در این کتاب بیشترین منابعی که تاکنون درباره برازجان به رشته تحریر درآمده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. از این نظر این کتاب راهنمای بسیار خوبی برای کتابشناسی تاریخی برازجان نیز خواهد بود.
نکته ی دیگری که در این کتاب خودنمایی می کند حاشیه نویسی صفحات کتاب و عنوان گذاری های آن است که خواننده را برای جستجوی بیشتر و بهتر به خوبی به سوی مطالب کتاب هدایت می کند. در ادامه نگاهی به برخی از فهرست مطالب کتاب خواهم داشت:آشنایی با موقعیت شهر برازجان، برازجان در تقسیمات کشوری، نظرات افراد مختلف در باره نام و معنای برازجان، تجزیه و تحلیل نام برازجان، معنای نام برازجان، نام برازجان در طول تاریخ و... .
در این پژوهش از کتابهای اشکال العالم و تذکره شاه زندو، به عنوان قدیمی ترین مآخذ مهم سده های نخستین اسلامی که به شهر برازجان به صورت مشخص پرداخت شده، اشاره گردیده است. آنچه در این باره نظر بنده را جلب کرد نسخه خطی کتاب شاه زندو است، که نویسنده آن عفیف الدین موسی ملقب به شاه زندو که خود از نوادگان امام موسی کاظم(ع) است. «‌او به همراه جمعی دیگر در قرن سوم از حجاز و از طریق دریا به سواحل جنوبی فارس آمد... در این کتاب نام برازجان آمده و گفته شده است که یکی از امامزادگان در اینجا جنگ کرده و شهید شده است». ذکر این منبع از این جهت هم که در استان بوشهر قریب به هفت یا هشت امامزاده به طریقی به امام موسی کاظم(ع) منتسب هستند، ارزشمند است. از جمله در شهرستان دشتستان امامزاده ابراهیم(ع) (نی نیزک) و یا امامزاده شاه قطب الدین حیدر(ع) (درودگاه) به ترتیب از فرزندان و نوادگان امام موسی کاظم(ع) را به شمار می آیند.
همچنین نظرات اساتید و پژوهشگرانی همچون: علیمراد فراشبندی، حیدر عرفان، سروش اتابک زاده، محمد جواد فخرایی، اسماعیل شهرسبزی، دکتر سید جعفر حمیدی، دکتر هیبت الله مالکی که هر یک درباره برازجان و اوضاع تاریخی، فرهنگی، اجتماعی آن دارای آثاری هستند، در این کتاب آورده شده است. در ادامه این مبحث نویسنده اذعان دارد تحقیقات انجام شده در این کتاب « در واقع ادامه راه و تکمیل کار همان بزرگواران به شمار می آید نه ناقض آنها».
علاوه بر برازجان مرکز شهرستان دشتستان شش مکان دیگر با نام جغرافیایی برازجان در ایران وجود دارد که در این کتاب به پیشینه آنها پرداخته شده است: روستایی در نزدیکی مرو(‌خراسان قدیم اکنون جزء خاک کشور ترکمنستان)، برازجان بوانات،( استان فارس) برازجان شیراز، برازجان اوز( استان فارس)، برازجان فیروزآباد، برازجان خان زنیان( استان فارس). در کتاب دکتر خیراندیش از سایر آثار تاریخی و تپه های باستانی شهرستان دشتستان مانند: تموکن، تل خندق و... نیز یاد شده است.
دكتر عبدالرسول خيرانديش نويسنده، پژوهشگر و عضو هيأت علمي دانشگاه در سال 1336 شمسي در شهر برازجان بدنيا آمد. تحصيلات ابتدايي و دبيرستان را در همين شهر گذرانيد. در سال 1363 از دانشگاه فردوسي مشهد ليسانس در رشته تاريخ گرفت و به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد. پس از يك سال تدريس در مراكز آموزش و پرورش شيراز و برازجان براي ادامه تحصيل وارد دانشگاه تهران شد و در سال 1366 دوره كارشناسي ارشد را در رشته تاريخ از اين دانشگاه به پايان برد. در سال 1369 براي طي دوره دكترا به دانشگاه تربيت مدرس راه يافت و در سال 1374 آن را به اتمام رسانيد. سپس به دانشگاه شيراز دعوت شد و هم اكنون دانشيار و عضو هيأت علمي بخش تاريخ آن دانشگاه است. دکتر خیراندیش در اسفند سال 1392  به عنوان چهره ماندگار در بوشهر مورد تجلیل قرار گرفت.
دكتر خيرانديش در تهيه كتابهاي درسي تاريخ دوره راهنمايي تا مراكز آموزش عالي فعاليت دارد و در اين زمينه كتابهايي تأليف كرده است. برخی از آثار دکتر خیراندیش: تاریخ جهان، ریشه یابی نام و پرچم کشورها، کتاب های درسی تاریخ و تاریخ عمومی مقاطع تحصیلی راهنمایی، دبیرستان، پیش دانشگاهی و مراکز تربیت معلم تاریخ کشورهای مسلمان، ترجمه کتاب برازجان اثر ویلم فلور، جنگنامه کشم و جرون نامه، تصحیح و تحقیق دکتر محمد باقر وثوقی و دکتر عبدالرسول خیراندیش، تاریخ بوشهر، محمد حسین سعادت، تصحیح و تحقیق عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ الحکمایی و... .
کتاب « برازجان؛ سرزمین آفتاب بامدادان» از بهترین منابعی است که تاکنون بصورت مختصر و مفید اطلاعات ارزشمندی را درباره سیر تاریخی نام شناختی شهر برازجان و شهرستان دشتستان به خوانندگان هدیه می دهد. با خواندن این کتاب خواننده قادر خواهد بود جغرافیای تاریخی شهر برازجان، از دیرباز تاکنون را در ذهن خود متصور شود و شکوه دیرینه ی آن را در صفحات این کتاب با قلم توانای استاد خیراندیش دریابد./ج