چهل و ششمین عصرانه ی فرهنگی "هامون" به مانند سه شنبه های هرهفته؛ راس ساعت 18 مورخه ی 13 اردی بهشت ماه 93 در دفتر هفته نامه اتحاد جنوب برگزار شد. این نشست انجمن هامون به موضوع «پاتوق؛ هویت شهری، تجربه ی مدنی» اختصاص داشت و با ارایه ی «رضا شبانکاره» روزنامه نگار و عضو هیات موسس انجمن هامون ایران انجام شد. این نشست علاوه بر اعضای عصرانه های هامون، تنی چند از انجمن دوستداران دشتستان نیز حضور بهم رسانیده بودند.

در ابتدای نشست مهدیه امیری، عضو هیات موسس انجمن هامون جلسه را آغاز کرد و سپس به دلیل حضور انجمن هامون ایران در کارگاه های زیست محیطی مربوط به تالاب های استان بوشهر، از حسین پورمودت به نمایندگی از کمیته ی اعزامی انجمن هامون ایران به کارگاه آموزشی تالاب های استان، خواست، گزارشی در این رابطه ارایه دهد. پور مودت گفت: «منطقه حفاظت شده حله در سواحل خلیج فارس در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی بندر بوشهر است . مساحت آن ۴۲۶۰۰ هکتار است که حدود نیمی از آن تالابی است و آب آن از رود حله که خود متشکل از دو رودخانه شاپور و دالکی است  می باشد. تشکیل این تالاب به ۱۳۴۳ بر اثر طغیان رودخانه و تغییر مسیر دادن این تالاب با نفوذ مسیر سابق در زمینهای مجاور تشکیل شده است.» وی در ادامه افزود: «گیاهان آبزی تالاب، زیستگاه پرندگان آبزی و کنارآبزی است. پوشش گیاهی آن شامل بوته های شور پسند - گیاهان علوفه ای - درختان گز و گیاهان تالابی: نخل مردابی - نی - بزواش - پیازین و گزنه پالویی (پیازین و نی بیشترین تراکم دارند) می باشد» .

پورمودت گفت: این منطقه حله، زیستگاه جانورانی چون: گراز - شغال - گرگ - روباه و خرگوش و پرندگانی چون: دراج کوکر - قمری - کبوتر چاهی - چکاوک - کاکلی - حواصیل خاکستری - درنا - غاز خاکستری - فلامینگو - پلیکان - پاخاکستری - بوتیمار - اردک کله تیر - اردک نوک پهن - هوبره و انواع باز است. این فعال مدنی زیست محیطی گفت: « متاسفانه به علت خشکسالی های اخیر و احداث سد رییسعلی دلواری بر روی رود شاپور مقدار آب ورودی به تالاب بسیار کاهش یافته و شوری آب نیز به میزان قابل توجهی افزایش یافته است و این مساله تاثیر شدیدی روی تالاب حله گذاشته است.» وی افزود: «علاوه بر این،  الگوهای غلط کشت و پرورش محصولات کشاورزی با نیاز آبی زیاد و روش ناصحیح آبیاری باغات بالادست تالاب که عمومن  نیز به روش غرقابی می باشد؛ سهم به سزایی در کاهش آب ورودی به تالاب داشته است.»

پور مودت به دیگر معضلات تالاب اشاره کرد و  ورود  پساب های کشاورزی به رود حله  که آلوده به انواع  کود و سم شیمیایی هستند نیز بر کیفیت آب تالاب و حیات گونه های جانوری و گیاهی اثر گذار است، را از عوال تهدید کننده ی تالاب حله برشمرد.در کنار همه این عوامل چرای دامها در تالاب و زراعت در قسمتهایی از تالاب نیز موجب خسارت و آلودگی شیمیایی تالاب می شود.

وی افزود: « با توجه به ضرورت وجود تالابها و فواید زیست محیطی اینگونه  پدیده های طبیعی و حفاظت از آنها طرح حفاظت از تالاب های ایران به اجرا درآمده است. طرح حفاظت از تالاب های ایران طرحی بین المللی است که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان هماهنگ کننده ملی آن را با حمایت برنامه عمران ملل متحد (UNDP)  و تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF) اجرا می نماید. پورمودت افزود: «ایده طرح حفاظت از تالاب های ایران ، با احساس نیاز سازمان حفاظت محیط زیست به تغییر نگرش در زمینه مدیریت زیست بوم های تالابی و با هدف بسط و گسترش مدیریت جامع زیست بومی در اکوسیستمهای تالابی و با رویکرد زیر شکل گرفت .»

وی تصریح کرد: «در همین راستا در روزهای شنبه و یکشنبه 10 و 11 خرداد با حضور محسن سلیمانی روزبهانی مدیر ملی پروژه بین المللی طرح حفاظت از تالابها، جوامع محلی ، نمایندگان ادارات ذیربط و نمایندگان سازمان های مردم نهاد گارگاه مشورتی تدوین برنامه های مدیریت زیست بومی تالاب حله آغاز به کار کرد. طی این دو روز شرکت کنندگان با طرح و شیوه اجرای آن آشنایی پیدا کردند وقدمهای نخست تدوین طرح با تعیین چشم انداز تالاب حله طی بیست سال آینده و اهداف کلی طرح برداشتند. زمان لازم برای تدوین این طرح حدود هشت ماه است که انتظار میرود طبق جدول زمانی تا اواخر پاییز سال جاری آماده اجرا شود.»

مهدیه امیری نیز گفت: «امیدواریم با توجه به اهمیت موضوع زیست محیطی تالاب ها؛ یکی از عصرانه های فرهنگی هامون را در آینده ی نزدیک به این موضوع اختصاص دهیم.» سپس رضا شبانکاره به ایراد صحبت های خود در باب موضوع «پاتوق» پرداخت و گفت: «بحثی را که برای امروز انتخاب کرده ام؛ بی شک همه ی ما انسان ها، در زیست زندگی روزمره ی خود؛ با پدیده ی«پاتوق» مواجه شده ایم و تجربه ی حضور در پاتوق ها را از سر گذارانده ایم.»

وی در ادامه افزود: من برای طرح و ارایه ی بحث امروز؛ مباحث را در سه بخش  تقسیم بندی نموده ام. 1) مباحث نظری و تئوریک حوزه ی عمومی و پاتوق با بهره گیری از نظریات یورگن هابرماس؛ متفکر و فیسلوف مکتب فرانکفورت. 2) بخش مباحث تاریخی پاتوق و سرگذشت آن در ایران و غرب و نهایت بخش نهایی؛ تجربه های زیسته ی حضار در نشست عصرانه ی هامون ، کتابفروشی های شهر مثل کتاب آیدا، دانوش، سروش، کتابفروشی آفتاب، انجمن شعر و ادب برازجان و سایر پاتوق ها.

شبانکاره؛ به نقش پذیری پاتوق ها در حرکت های اجتماعی، شهری و مدنی تاکید فراوان داشت و پاتوق ها را منشاء اولیه ی کارهای گروهی و تشکیلاتی ارزیابی کرد. وی افزود: «پاتوق معمولن توسط افرادی شکل می گیرد که دغدغه های جمعی و مشترکی دارند و پاتوق ها در حوزه هایی متنوع شکل می گیرند.» این فعال فرهنگی و مدنی افزود: «پاتوق ها می تواند با یک دور هم نشینی معمولی و با حضور دوستان قدیمی و دوستان جدید که رابطه یی صمیمی با هم دارند؛ شکل بگیرید و همچنین یک پاتوقی مثل عصرانه های هامون که بیشتر حول مباحث فکری و اندیشه یی شکل گرفته است. اما همه ی کسانی که در این جمع حضور می یابند؛ معمولن در چند مورد با هم اشتراک نظر دارند که ضمن اختلاف نظر در بحث ها؛ در یک جا و به طور منظم به گرد هم می آیند.» وی افزود: «پاتوق ها و نشست های گروهی و دور همی در دراز مدت می تواند منبعی برای خلق تشکل های مدنی غیردولتی و کارهای گروهی باشد. پاتوق به زعم من محل مناسبی برای جذب نیروهای انسانی است.» وی افزود: «در پاتوق هست، که فردیت آدمیان، به تشخصی قابل ارایه در جمع تبدیل می شود؛ جسارت حضور در جمع و مشارکت پذیری در امور جمعی در افراد افزایش می یابد و فردیت تعمیم یافته شکل می گیرد.»

پاتوق ها به خصوص در مسایل اجتماعی، برخی از المان هایی را که سیاوش جمادی از تعریف اش نسبت به شهروند ارایه می دهد، قابل روییت است: جمادی می گوید:«شهروند کسی است که مطالعه می کند، بحث می کند، در مجامع علمی و فرهنگی و سیاسی شرکت می کند،و نسبت به جهان پیرامون خود حساس است.»

شبانکاره گفت: «به عقیده هابرماس از منظر کارکردهای سیاسی حوزه عمومی؛ پاتوق و پاتوق نشینان معمولن بر ضدنظم موجود عمل می کنند، پرسشگر و انتقادی هستند؛ و شاید بتوان آن را مقابل نهاد قدرت تعریف کرد؛ هابرماس در حوزه ی عمومی از کنش ارتباطی صحبت به میان می آورد که این مهم از طریق گفت و گوی بین الاذهانی می توان به یک تفاهم جمعی رسید. شبانکاره در ادامه به مباحث نظری پاتوق از منظر متفکرین علوم اجتماعی پرداخت و گفت: «من در هر متنی که به زبان فارسی تالیف یا ترجمه شده است، در باب پاتوق مراجعه کرده ام؛ بی شک با نظریات یورگن هابرماس در بحث حوزه ی عمومی و موضوع پاتوق مواجه شده ام». شبانکاره گفت: «هابرماس در کتاب ارزشمند خود به نام «دگرگونی ساختاری حوزه ی عمومی» به مباحث جامعه مدنی، حوزه ی عرصه ی عمومی، پاتوق، تشکل های مردم نهاد و انجمن های مدنی، مطبوعات و ... می پردازد. هابرماس هدف از تالیف این کتاب را کاوشی در باب جامعه ی بورژوایی غرب می داند. این فعال فرهنگی و مدنی افزود: «هابرماس به بررسی همزمان خودآگاهی سیاسی و ادبی و نقش پذیری نقش شهروند بودن در طبقه ی جدید بورژوایی غرب می پردازد. وی در این کتاب پیدایش رمان، ژورنالیسم سیاسی و ادبی، گسترش محافل آموزشی، سالن های تآتر و موسیقی، و حضور پُررنگ قهوه خانه ها و پاتوق را در عرصه ی اجتماعی، متاثر از شکل گیری طبقه بورژوا در غرب (قرن هجدهم) می داند و مورد تحلیل قرار می دهد.»

رضا شبانکاره گفت: «هابرماس حوزه ی عمومی را در قالب قهوه خانه، کافی شاپ، انجمن های ادبی، کلوب های کتاب، سالن های نمایش و تآتر، پارک ها .... در توسعه ی نقد اجتماعی و سیاسی مطرح کرده است. از نظر هابرماس پاتوق ها به عنوان بخشی از حوزه ی عمومی که در آن افکار عمومی شکل می گیرد، قرار دارد.» این روزنامه نگار ادامه داد: «در عرصه ی عمومی و پاتوق ها؛ اساس امر مبتنی بر گفت و گو، تعامل، داشتن دغدغه های مشترک فردی و اجتماعی، و وجه دموکراتیک است. علی رغم تضادها و اختلافات نظری و فکری؛ اکثر اعضای پاتوق دارای دغدغه های مشترک هستند. افراد با حضور در پاتوق ها تلاش می کنند فراروی از سنت ها، ایده ها و تفکرات عامه پسند و سنتی داشته باشد؛ اعضای پاتوق تلاش می کنند به استنشاق هوای تازه بپردازند.»

مجید عوض فرد  به نقل از کتاب «ایده خیابانی» اثر امین بزرگیان؛ گفته هایی را نقل کرد: «پاتوق در بدو امر دو حوزه ی معنایی پیدا می کند: یکی «تجسم مکانی» پاتوق که همان کافه ها و قهوه خانه های قدیمی و کافی شاپ های جدید است، و دیگری «تجسم زبانی آن که به منظور پاسخ به چرایی پاتوق، صورت بندی می شود. در حوزه ی معنایی اخیر، پاتوق را می توان «گفت و گویی» فارغ از نهاد دانست، فارغ از نهادهایی همچون دولت، خانواده، مدرسه و دانشگاه. پاتوق یعنی «گفت و گویی فارغ از نهاد در کافه.»

شبانکاره نیز در ادامه صحبت های عوض فرد گفت: «از نظر هابرماس، حوزه ی عمومی که در آن امکان وجود پاتوق ها، اجتماعات، تشکل های مدنی وجود دارد، فضایی صورت می گیرد که در آن عقلانیت ارتباطی حاکم است. در این فضا شهروندان، گفت و گوی عقلانی آزاد و برابر با یکدیگر دارد. در این عرصه ی تمایز طبقاتی و تفاوت پایگاه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... شرط نیست؛ بل که حضور فعال، آزادانه و دموکراتیک در گفتمان عقلانی معنا و ضرورت دارد.» وی افزود: «هابرماس اجزاء و عناصر حوزه ی عمومی را از یک سو بخشی از جامعه ی مدنی می داند و از سوی دیگر آن را فضایی میان دولت و جامعه مدنی قرار می دهد. هابرماس؛ محافلی مثل جلسات ادبی، فرهنگی و مباحث کتابخوانی، سالن های نمایش، و رسانه ها مثل روزنامه های محلی و کشوری و مکان های عمومی مثل دانشگاه، پارک ها، ان جی او ها، قهوه خانه ها، خیابان ها و کافی شاپ ها را از جمله زیرمجموعه های حوزه ی عمومی تعریف می کند.»

یکی از حضار در پرسشی از شبانکاره خواست، توضیح شفاف تری از پاتوق ارایه دهد. وی گفت: پاتوق به جا و مکانی گفته می شود که افراد برای تعامل هر چه بیشتر و از طریف گفت و گو و داشتن دغدغه های مشترک به گرد هم جمع می شوند و معمولن نیز، پاتوق ها در زمان و مکان مشخصی برگزار می شود.»

مجید عوض فرد نیر در ادامه ی صحبت های شبانکاره گفت: «با برداشتی که از سخنان هابرماس می توان ارایه داد، در واقع پاتوق ها در وضعیت آرمانی مجموعه انسان هایی را در مکانی فارغ از سلطه ی نهاد که از طریق گفت و گو، به ایجاد و تحکیم دموکراسی کمک می کنند، را شکل می دهد.»

شبانکاره در ادامه گفت: «مفهوم پاتوق در گذشته نیز وجود داشته است مثل شب نشینی ها و قهوه خانه ها که در جهان امروز پاتوق ها، شکل دیگری هم یافته است و از درون خانواده و قهوه خانه، به پارک ها، فضاهای سبز، مکان های فرهنگی و کافی شاپ ها منتقل شده است.»

وی حاضران در نشست را به کتاب هایی در حوزه ی پاتوق و پاتوق نشینی ارجاع داد و به معرفی آن کتاب ها پرداخت:

1-   کتاب «دگرگونی ساختاری حوزه ی عمومی»؛ یورگن هابرماس، ترجمه ی جمال محمدی، نشر افکار

2-   کتاب «ایده خیابانی»، امین بزرگیان، چاپ نشده از سوی نشر ققنوس، ایران

3-    پاتوق و مدرنیته ی ایرانی؛ تقی آزاد ارمکی، نشر لوح فکر

4-   اخلاق در حوزه ی عمومی، علی میرسپاسی، نشر ثالث

5-   اندیشمندان ایرانی در برلن؛ جمشید بهنام؛ نشر فرزان روز

شبانکاره در ادامه  به نقل از آزاد ارمکی؛ تعریفی از پاتوق ارایه کرد: « پاتوق موقعیتی است كه در آن عده اي از افراد به طور آزادانه جمع شده و برخلاف كارهاي روزانه شان كه به عنوان وظيفه و شغل بدان مشغول بوده اند، به فعاليتهايي مي پردازند كه از روي علاقه آنها بوده و كمتر تناسبي با وظايف شغلي شان دارد. پاتوق جايي است كه افراد، متفاوت از افراد بيرون از آن و در شرايط عادي عمل مي كنند و زمان حضور، مباحث و رفتارهايي كه در جمع وجود دارد، متاثر از جمع است.» (ص 22 کتاب)

شبانکاره در ادامه گفت: «پاتوق ساختار شکن است و گاه به مکانی تبدیل می شوند که پاتوق نشینان با مفاهیم و واژه های جدید آشنا می شوند مثل دوران مشروطه که مفاهیم جدیدی در حوزه ی عمومی توسط روشنفکران مطرح می شد؛ مثل مجلس، دموکراسی، قانون و...» وی افزود: پاتوق های رسمی مثل فرهنگ سراها هستند که در دوره هایی در ایران، به پاتوق گروهی از هنرمندان و نویسندگان تبدیل شده است.»

مجید کمالی پور در ادامه ی بحث گفت: «در گذشته ی نه چندان دور در شهر ما- برازجان- نیز مراسم قهوه خوری در ساعتی از روز برگزار می شد که حتمن هم در ان خبری از دغدغه های سیاسی و اجتماعی نبود.»

شبانکاره پس از صحبت های کمالی پور توضیحاتی ارایه داد و گفت: «پاتوق چندوجهی است و در آن بده و بستان های فرهنگی و اجتماعی و  یا سیاسی هم امکان دارد رخ دهد. موضوع پاتوق ها توسط خود اعضا مشخص می شود؛ چون حضور پاتوق نشینان از جمله دلایل زنده نگه داشتن پاتوق به شمار می رود.»

مهدیه ی امیری نیز گفت: «این که پاتوق منظم باید باشد؛ اصلن اینطور نیست.» مجید عوض فرد دیگر عضو عصرانه های فرهنگی هامون گفت: «پاتوق ها رو به روی نهادهای رسمی قرار می گیرند؛ مثلن دیده ایم که در سال های گذشته تعدادی از کافی شاپ ها را تعطیل کردند. حضور زنان در پاتوق های مدرن مورد توجه است که گاهن نهاد حکومت به همین دلیل توجه ویزه یی دارد.»

در ادامه ی بحث؛ آقای عباس پور؛ گفت: «امروزه نوعی پاتوق مجازی از طریق اینترنت و تلفن همراه مثل فیس بوک، واتس آپ، وی چت و سایر شبکه های اجتماعی به وجود آمده است که بدون نیاز به مکان جغرافیایی؛ کارکردهای پاتوق را دارد.» شبانکاره در ادامه ی توضیحات گفت: «من خود محیط فیس بوک و یا سایر شبکه های اینترنت را به عنوان یک مکان می دانم.»

سبحان حیدری؛ فعال حوزه ی موسیقی نیز گفت: « پاتوق چند ویژگی اصلی دارد :مکان، زمان، موضوع و تعداد. و این چهار ویژگی اصلی می تواند در پاتوق های مختلف متفاوت باشد مثلن پاتوق از نظر مکان به دو دسته تقسیم می شود: واقعی و مجازی.» وی در ادامه افزود: «الان کم نیستند انجمن های مجازی که بسیار موفق هستند و تبدیل به سایت ها و شبکه های اجتماعی ی مرجع شده اند برای مثال انجمن ((نت آهنگ)) که به پاتوقی برای هنر دوستان تبدیل شده است و بحث های تخصصی هم در آن جا مطرح می شود .»

در ادامه ی بحث؛ شبانکاره از مجید عوض فرد خواست؛ تا  باتوجه به سابقه ی راه اندازی کتابفروشی آفتا برازجان در دوران اصلاحات؛ تجربه ی خود را در پیوند پاتوق و کتابفروشی ارایه دهد. عوض فرد نیز در پاسخ به این پرسش گفت: «در کتابفروشی اگر به عنوان ی مکان جغرافیایی فرهنگی؛ اگر مشارکت افراد در آن به وجود بیاید و چنان چه گفت و گو شکل بگیرد؛ پاتوق ایجاد می شود. اگر مدیریت کتابفروشی این امر «گفت و گویی» را مورد حمایت قرار ندهد؛ پاتوق هم شکل نمی گیرد.» وی در ادامه به اهمیت پاتوق شدن کتابسرای آفتاب در برازجان اشاره کرد و گفت: «در کتابفروشی جمعی به وجود آمد و افرادی حضور یافتند؛ که بعدها در جامعه اثر گذار شدند؛ بچه هایی که وارد کار مطبوعاتی و رسانه یی شدند، وارد حلقه های ادبی شدند و به کارهای گروهی این ارتباطات منتج شد.» وی در ادامه افزود: «هم اکنون نیز در سطح شهر مغازه هایی که خدمات موسیقی ارایه ی می دهند؛ کارکرد پاتوق را پیدا کرده اند. یکی از ویژگی های پاتوق؛ همان طور که شبانکاره اشاره کرد؛ گفت و گو بین اعضا است.»

در ادامه  شبانکاره از سبحان حسن پور خواست، از تجربه های خود در پاتوق عصرانه های هامون صحبت کنند: وی گفت: «عصرانه های هامون مفاهیم تازه، بکر و جدیدی را در ذهن من ایجاد کرد که بیشتر درگیر آن مفاهیم شوم. هم چنین نوشتن گزارش های عصرانه و مشاهده ایده ها و فکرهای جدید در عصرانه؛ یکی از ویژگی های مثبت آن بوده است. حضور در جمع خود باعث اعتماد به نفس فرد می شود و باعث ورود به کارهای گروهی خواهد شد.»

عوض فرد نیز در باره ی کارکردهای پاتوق توضیحاتی ارایه کرد و گفت: «پاتوق شرایطی به وجود می آورد که گفتمان وضع موجود را می شکند و در آن رخنه ایجاد می کند. مثل حضور در خانواده و حضور در کافی شاپ، که افراد ثابت در این دو مکان، گفت و گوهای متنوع و متفاوتی با یکدیگر ارایه می دهند و این باعث می شود تغییر مکان حتا باحضور افراد ثابت نیز، باعث شکل گیری گفتمان متفاوتی شود. این نوع نگاه در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی باز هم تفاوت های بیشتری می توان مشاهده کرد.»

کاووس کمالی نژاد؛ شاعر و فعال فرهنگی نیز گفت: «پاتوق نمی تواند افراد بی شماری را در خود بپذیرید و در صورت ازیاد افراد، پاتوق مفهوم و حنبه ی دیگری پیدا می کند که افراد قادر به بروز خویشتن واقعی خود در آن مکان نمی شوند.»

شبانکاره در باره ی صحبت های کمالی نژاد، توضیحاتی ارایه داد و گفت: «پاتوق ها به دو شکل هستند: 1- پاتوق هایی که بسته هستند و افراد مشخصی به آن می توانند ورود کنند؛ مثل شب نشینی های دوستانه و جمع های صمیمی» 2- پاتوق هایی هم هستند مثل عصرانه های هامون، که در زمان خاص و مکان مشخصی برگزار می شود و همواره حضور همه ی علاقمندان در آن آزاد می باشد. گفتمان عصرانه های هامون؛ مبتنی بر اصل گفت و گو؛ درک حضور دیگری و همزیستی مسالمت آمیز بوده است.

وی در ادامه افزود: «در همین عصرانه؛ علاوه بر اینکه اعضا؛ برای شنیدن یک مبحث حضور می یابند و در آن نیز شرکت می کنند؛ یک روابط فردی هم میان اعضا شکل می گیرد و از توانمندی های فردی یا گروهی یکدیگر بهره مند می شوند. چنانکه با همدیگر محصولات فکری و هنری رد و بدل می کنند و گاه هم شده با حضور در پاتوق عصرانه های هامون، باعث شده به سمت نوشتن و فعالیت نویسنده گی سوق یابند.»

اسماعیل حسام مقدم؛ کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و فعال مدنی نیز گفت: «هر پاتوق معمولن حول یک منبع فکری شکل می گیرد از اقتصاد تا هنر و فرهنگ. علاوه بر اجتماع و جمع بودن افراد باید یک ایده مشترک هم وجود داشته باشد؛ البته ممکن است بحث های متفاوتی از وجه مشترک نیز شکل بگیرید. البته پاتوق فردی؛ که مجبد عوض فرد؛ از والتر بنیامین نقل کرد؛ می توان یک فرد با تفکرات خود در تنهایی به وجود آورد که یک وجه فلسفی نیز دارد؛ اما بیش از اندازه انتزاعی است. اما مصداق هایی هم هست مثل صادق هدایت که افکارش به تنهایی توانایی به وجود آوردن یک پاتوق فکری را دارد.»

رضا شبانکاره در جمع بندی گفت: «هر چند این نشست در بحث نظری و کارکردهای آن ماند و قدری هم از تجربه های زیسته ی اعضا در پاتوق ها اشاره شد؛ امیدوارم در جلسات دیگر وجه پاتوق را مجددن محور بحث قرار دهیم» وی در پایان گفت: «پاتوق می تواند فعالیت های گروهی و جمعی را به افراد آموزش دهد و پاتوق مبتنی بر گفتمان، گفت و گو و مدیریت مشارکتی است که به آن معنا می بخشد؛ چنان چه یکی از آن ها برای حضور خلاء یی وجود بیاید؛ حیات پاتوق به خطر می افتد. حضور اعضای پاتوق هست، که به «پاتوق» ارزش و معنا و کارکرد می دهد.»

سبحان حیدری؛ از نکات مثبت عصرانه هامون را برگزاری مستمر آن در شهرستان دانست. وی گفت: «باعث افتخار است شرکت حاضران در بحث شرکت می نند و  با رعایت تمام ادب؛ علی رغم اختلاف دیدگاه ها و سلیقه ها، بحث ها مطرح می شود که واقعن جای تشکر فراوان دارد. همینطور با این که  ارایه دهنده بحث از نظر علمی و محتوایی، کاملن بر بحث مسلط بودند؛ ولی اجازه صحبت و نظر دهی و بیان برداشت از گفته ها را به همه می دادند.»

عباس پرنیانی، فاطمه عبدالهی، شاکر شکیبا، پیمان نیک دل و دوستان دیگری نیز به اظهار و نظرهایی پیرامون پاتوق و ویژگی های آن پرداختند.

 چهل و هفتمین عصرانه ی فرهنگی هامون؛ سه شنبه ی هفته ی آینده اختصاص به موضوع «تاریخ فکری و اجتماعی دوره“رنسانس“» با ارایه ی سعید پاسیده دارد. این نشست مورخه ی 20 خردادماه 1393 راس ساعت 18 در محل دفتر هفته نامه اتحادجنوب برگزار می شود.  حضور همه ی علاقمندان در نشست های عصرانه ی هامون آزاد می باشد./ب