به نام خداوند جان و خرد              که زین برتر اندیشه برنگذرد                

به بهانه ی 25 اردیبهشت، روز بزرگداشت فردوسی، آن خداوندگار حماسه، سر ارادت فرود می آوریم؛ زیرا زبان و فرهنگ، این دو عامل مهم ملیت، به پاس تلاش سی ساله ی این بزرگمرد از نابودی کامل حفظ شد و امروزه مرجع و منبع زبان فارسی، هم از نظر گنجینه ی گران سنگ واژگان و هم از نظر ساختار ( دستور زبان فارسی ) شاهنامه ی فردوسی است.

ساختار دستوری زبان فارسی ترکیبی است؛ یعنی واژه های دیگر باهم ترکیب می شوند و واژه های جدید ساخته می شود، اما زبان عربی ساختاری اشتقاقی دارد این زبان در قرون اولیه ی اسلامی بر زبان ملل اطراف سرزمین وحی (عربستان) هجوم آورد ، زیرا زبانی بود که پیام الهی با این زبان نازل شده بود و به همراه پذیرش اسلام ، زبان آن ملت ها (شام، مصر و بربرها) در کام زبان عربی فرو رفت و نابود شد؛ زیرا ساختار نحوی این زبان ها یکی بود و کلمه سازی (صرف) دراین زبان ها اشتقاقی است، اما زبان فارسی با وجود این که زبان مردمی است که سرانجام اسلام را پذیرفتند و زبان عربی را به عنوان زبان مقدس برای انجام عبادات و اوراد و اذکار و ادعیه و خواندن کلام ا... مجید با پذیرش اسلام نه تنها آموختند بلکه به این زبان خدمات شایسته ای نیز کرده اند اما زبان ملی خود را قبل از فراموش شدن ساختار آن و شناور شدن واژگان در زبان عربی حفظ کردند و از اجرای واژگان به صرف و نحو عربی خودداری کردند و برعکس کلمات عربی را هر چند پر بسامد و با شمار افزون به ساختار دستوری زبان فارسی در آوردند به طوری که امروزه هفتاد درصد کلمات، عربی ست، ولی ساختار ترکیبی زبان فارسی آن را در خود شناور ساخته  و  زبان فارسی را از نابودی و فراموشی حتمی رهانده است و این مهم را فردوسی پی افکند و دیگران از هزار سال پیش تا کنون هرچند کلمات عربی و یا اصطلاحات دیگر زبان های خارجی به کار برده و ببرند؛ چون مجبور هستند آن طور که فردوسی ساختار جمله  را در فارسی به کار گرفته  و هزاران هزار واژه ی فارسی را در نظم داستان های ملی به کار برده، از این ساختار ترکیبی واژگان و ساختار جمله متفاوت با زبان عربی، هر چند با حروف یکسان، استفاده کنند؛ پس زبان فارسی از هر باد و باران در امان است «تا هست عالمی تا هست آدمی»  فردوسی  در راستای آرمانش سروده است:

" چو ایران نباشد تن من مباد    

  بدین بوم و بر زنده یک تن مباد "

یعنی اگر نامی از کشورم ایران نماند وجود من چه ارزشی دارد ؟ و در مصرع دوم می فرماید اگر ایران را از صفحه ی روزگار نیست کردند، در این سرزمین یک تن را هم زنده نمی گذارند. می بینیم که روان بلند پهلوانی و ایرانی در بیت نهفته است و هر ایرانی شبانه روز باید این بیت را در ذهن خود مرور کند و برای زنده ماندن نام بلند ایران تا آنجا که ممکن است تلاش کند و فردوسی بزرگ آن روز به عنوان یک ایرانی مسلمان و به زبان یک پهلوان دوست دار میهن چنین گفت و خود در پی برافراشتن کاخی بر آمد که در برابر هجوم بیگانگان همواره سربلند و پایدار بماند تا نتوانند ایران و ایرانی را به ورطه ی نابودی بکشند و پس از آن که این کاخ بلند و استوار را افراشت چنین سرود:

« پی افکندم از نظم کاخی بلند             

که از باد و باران نیابد گزند

چو این نامور نامه آید به بن                

شود روی گیتی ز من پر سخن

نمیرم از این پس که من زنده ام           

 که تخم سخن را پراگنده ام

هر آنکس که دارد هش و رای و دین      

 پس از مرگ بر من کند آفرین »

آری چنین است بذری را که هزار و اندی پیش بزرگ توس در سرزمین اهورایی پاشید زبان فارسی از آن رویید و خوشه های آن پر از دانه هایی پر توان که همانا شاعران، نویسندگان و دانشمندان سده های است، گردید. چنانکه که هر دانش و هنری را آفریدند و تعدیل کردند و به شکل و شمایل فرهنگ خودی به دنیا عرضه کردند به طوری که امروزه در هر رشته و شاخه ای از دانش در جهان غرب که ادعای سردمداری دنیا را دارد ؛  کاوش و پژوهش کنیم بن مایه ی دانش ها و تکنولوژی آنان از دانش و فرهنگ ایران پیش از اسلام و یا قرون اولیه ی ایرانی – اسلامی سرچشمه گرفته است؛ به عنوان مثال علم پزشکی، علم ستاره شناسی و فضا، علوم فلسفه و منطق (حتی این علم که یونانیان ادعای وضع و پایه گذاری آن را دارند سرچشمه ی شرقی دارد و از هند و ایران و چین به غرب رفته است) ادبیات، تاریخ، زبان شناسی و ... همه درایران قبل از پذیرش اسلام و یا دوره ی ایران اسلامی  پی ریزی شده و در این میان شاه نامه ی فردوسی کتاب مرجعی است در شناخت همه ی علوم و دانش ها و حتا بیان باورهای حقیقی، در این راستا به حکایتی می پردازم که شاه نامه پژوهان و جستارگران زندگی فردوسی نقل کرده اند.

«گویند چون فردوسی درگذشت، محمد گرگا نی، مفتی شهر، بر وی نماز نگزارد که، رافضی و بی دین است. شب به خواب، قصری عظیم می بیند، چون داخل می شود، سریری از یاقوت می بیند، فردوسی بر آن نشسته، تاجی برسر نهاده و دواجی در بر، شیخ محمد گرگانی خجل شده، می خواهد برگردد که فردوسی برمی خیزد و سلام می کند و می گوید : ای شیخ اگر تو بر من نماز نکردی ایزد تعالی چندین هزار فرشته فرستاد تا بر من نماز کردند و این جزای یک بیت من بود که:

 «جهان را بلندی و پستی تویی  

ندانم چه ای هرچه هستی توایی»

آیا به راستی توحید ذاتی جز این است و توحید عملی غیر از این باور است؟

و عطار در قرن ششم  از پس فردوسی در این موضوع از زبان حق، عزّوجلّ، چنین سروده است:

«خطاب آمد که ای فردوسی پیر      

اگر راندت ز پیش آن توسی پیر

 پذیرفتم منت تا خوش بخفتی            

 بدان یک بیت توحیدم که گفتی»

امروز سخن این است که شیخ محمد گرگانی کجاست؟ جز نامی نفرت افزا در این داستان چیزی از او در گردونه ی تاریخ نمانده است، ولی حکیم فرزانه روزی هزاران بار نامش به نیکی برده می شود؛ زیرا با صداقتی مهر افزون به زنده کردن زبان و فرهنگ ایرانی همت گماشت.

در گستردگی دانش ستاره شناسی و آگاهی ایرانیان باستان از کروی بودن زمین و خط فرضی استوا و تقسیم زمین به دو نیمکره ی شمالی و جنوبی از منبع سترگ و غنای شاه نامه به یک بیت اشاره می رود :

 «یکی خانه بنهاد بر خط راست    

  که نه چیز افزود و نه چیز کاست»

یعنی، خانه ای بر روی خط راست " استوا " ساخت، آنجا که نه چیزی کم و نه چیزی زیاد می شود، یعنی زمین به دو قسمت تقسیم می شود و خورشید در این منطقه " حاره " مستقیم می تابد و همواره شب و روز برابر است و تغییر فصل ندارد و همواره هوا گرم و دما یکسان است.

شاه نامه حدود 60 هزار بیت است و صحنه های رزم و بزم بسیاری را می سازد، اما در خلال اشعاری که چنین داستان هایی را می سازند و به صورت روایی صحنه های دقیق این شاه کار را خلق می کنند که هنرمندی و استادی بی نظیر فردوسی را می سازند از یک نظر هم گویای این است که فردوسی فقط ناظم این داستان هاست و منبع کار او داستان های زندگی ایرانیان است که گذشته ی پرافتخار این قوم را می سازد و علاوه بر منابع مکتوب به زبان پهلوی و شاه نامه ی ابومنصوری که جمعی از نویسندگان و دانشمند چندی پیش از فردوسی در زمان ابومنصور عبد الرزاق توسی  ،کنارنگ خراسان (استاندار آن زمان خراسان از طرف دولت سامانیان) گرد آوری و ترجمه شده بود از چهار دانشمند پژوهشگر داستان های ملی؛ یعنی شاهپور پسر برزین، یزدان داد، ماهور خورشید، ماخ سالار، پیر هرات، نیز کمک گرفته، طی مسافرت هایی  و مذاکره با این دانشمندان چنین کار بزرگی را به اتمام رسانید .

شاه نامه بیش از 6 هزار شاه بیت در غنا و مانند پندهای اخلاقی، روانشناسی، ستایش خرد، علم، دین، هنر، نیایش، ستایش خدا، اظهار نظر در زندگی پس از مرگ، آفرینش، عشق و ... دارد که از زبان پهلوانان بویژه بزرگ پهلوان ایران زمین یعنی رستم دستان در بیش از هشتصد سال عمر پهلوانی او در شاه نامه گسترده است که گاهی دیگر می جوید و نوشتاری دیگر.

پس بیایید با این پیام به سخن پایان دهیم:

 «بیا تا جهان را به بد نسپریم       

  به کوشش همه دست نیکی بریم

  نباشد همی نیک و بد پایدار        

  همان به که نیکی بود یادگار»

/ب1