موسيقي يك هنر خاص و به زبان اهل هنر، زبان مشترك همه ملل است. مردم با هر زبان، مليت و طرز تفكري مي‌توانند از موسيقي ساير فرهنگ‌ها و ملل لذت ببرند و آن را درك كنند. زيبايي‌هاي شنيداري و جنبه هنري موسيقي رفته‌رفته در بسياري از كشورها مورد توجه مردم قرار گرفته و بسياري از افراد تلاش مي‌كنند اين هنر را حتي در حد تفنن بياموزند...
عده‌اي از والدين آينده‌نگر و دورانديش نيز براي اينكه كودكانشان از قافله هنر عقب نمانند، آنها را به فراگيري موسيقي تشويق مي‌كنند. حتي گروهي از مردم ويژگي‌هاي موسيقي و فراگيري آن را فراتر از يك هنر مي‌دانند و آن را به سلامت رواني افراد جامعه ربط مي‌دهند. در كشور ما هم اگرچه در سال‌هاي نه چندان دور رابطه بسياري از خانواده‌ها با موسيقي خوب نبود ولي با گذشت زمان كم‌كم اين هنر به زندگي برخي مردم راه پيدا كرد. امروزه در كشور ما بسياري از خانواده‌ها كودكان خود را به فراگيري موسيقي تشويق و حتي وادار مي‌كنند ولي پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه آيا اين هنر به همان اندازه كه به نظر مي‌رسد، مفيد است يا فوايدي كه به آن نسبت مي‌دهند تنها ساخته و پرداخته ذهن عوام است؟ آيا استعداد موسيقي فقط در عده خاصي از كودكان وجود دارد يا تمام كودكان مي‌توانند آن را بياموزند؟ و در نهايت اينكه آيا همه كودكان بايد موسيقي ياد بگيرند؟
آيا يادگيري موسيقي به غير از جنبه هنري و آرامش‌بخشي، فوايد ديگري براي كودكان دارد؟
سال‌هاي زيادي است كه ارائه محرك‌هاي مناسب ديداري يا محرك‌هاي شنيداري در افزايش سطح بهداشت رواني افراد و به‌خصوص كودكان موثر شناخته مي‌شود و استفاده از آن متداول شده است. يكي از محرك‌هاي موثر و كارآمد، موسيقي است. تحقيقات نشان داده اگر فردي تحت‌تاثير موسيقي‌هاي مناسب قرار گيرد، علاوه بر كسب آرامش رواني و ذهني، توانمندي‌هاي بيشتري نسبت به ساير افراد پيدا خواهد كرد. فلاسفه يونان قديم معتقد بودند موسيقي علاوه بر اينكه مي‌تواند حس هنرمندي و روحيه‌اي لطيف در انسان به وجود بياورد، باعث بالارفتن سطح بهداشت رواني نيز مي شود. نتايج بررسي‌هاي اخير نيز با تاييد اين موضوع تاكيد مي‌كند موسيقي‌هايي كه احساس خوب و وجد در انسان و به‌خصوص كودكان به وجود مي‌آورند، بهداشت رواني بيشتري براي آنها فراهم مي‌كنند.
اين بهداشت رواني نمي‌تواند فقط از طريق گوش دادن به كودك منتقل شود؟
اگرچه شنيدن موسيقي هم اثر مطلوبي بر كودك مي‌گذارد ولي يادگيري آن از جنبه هاي مختلف براي او مفيد است. آموختن موسيقي هم باعث فعال‌تر شدن لوب‌هاي مغزي (به‌خصوص در نيمكره راست مغز كودك) مي‌شود و هم مي‌تواند در به وجود آمدن احساس اعتماد به نفس و روحيه صلح‌جويي او نقش داشته باشد. البته بايد به اين نكته توجه داشت كه انتخاب نوع موسيقي و ساز مناسب بسيار اهميت دارد.
موسيقي مي‌تواند تاثير منفي هم روي كودك داشته باشد؟
همان طور كه موسيقي مناسب مي‌تواند باعث به وجود آمدن رفتارهاي مطلوب مثل آرامش شود، موسيقي‌ مخرب مانند موسيقي سفيد (موسيقي‌هاي بدون‌ هارموني) باعث به هم ريختگي ذهني خواهد شد. به همين دليل ارائه و آموزش موسيقي مناسب به كودكان اهميت و ارزش فراواني دارد.
انتخاب ساز مناسب هم تا همين حد موثر است؟
انتخاب ساز مناسب براي كودك بيشتر در حيطه تخصص موسيقيدانان و مدرسان موسيقي است ولي از بعد روان‌شناسي، موسيقي‌هاي سنتي (يا به بيان ديگر كلاسيك) كه با ابزار سنتي نواخته مي‌شوند، نسبت به موسيقي الكترونيك تاثيرات مطلوب‌تري بر سلامت و بهداشت رواني كودك دارند و هرچه موسيقي به طبيعت نزديك‌تر باشد، آثار مطلوب بيشتري در شنونده ايجاد خواهدكرد.
كودكان از چه سني موسيقي را درك مي‌كنند؟
شنيدن موسيقي از بدو تولد و حتي در دوران جنيني مي‌تواند تاثير مطلوبي بر كودك داشته باشد. يافته‌هاي جديد علمي نيز نشان مي‌دهد كودكاني كه در دوران جنيني با موسيقي‌اي كه مادر مي‌شنيده، رشد كرده‌اند، پس از تولد آرامش رواني بيشتري دارند.
آيا استعداد ذاتي و داشتن زمينه، در يادگيري موسيقي موثر است يا مي‌توان اين مهارت‌ را به هر حال به دست آورد؟
بررسي‌هاي فراواني در اين زمينه انجام شده است كه نتايج آنها نشان مي‌دهد موسيقي در برخي خانواده‌ها رواج بيشتري دارد و تعداد زيادي از اعضاي اين خانواده‌ها حرفه‌اي يا تفنني به نواختن ساز مي‌پردازند. به همين دليل گروهي از محققان، نقشه ژنتيك افراد مختلف را در ميزان علاقه آنها به موسيقي موثر مي‌دانند و بر اين باورند برخي كودكان استعداد بيشتري در آموختن نواختن سازها و درك موسيقي دارند. البته گروهي هم معتقدند اين كودكان فقط به دليل اينكه در محيطي پرورش يافته‌اند كه موسيقي در آن همواره وجود داشته، با مكانيسم يادگيري، جذب موسيقي شده‌اند و اين قابليت را از محيط كسب كرده‌اند. توجه به اين نكته هم ضروري است كه هيچ‌يك از اين دو فرضيه يك حكم مطلق نيست و بسياري از موسيقيدانان برجسته دنيا در خانواده‌هايي پرورش يافته‌اند كه كسي به موسيقي نمي‌پرداخته است.
اصرار يا اجبار والدين مي‌تواند كودك را به موسيقي علاقه‌مند كند؟
به هيچ‌وجه نبايد كودك را وادار به يادگيري نواختن ساز و موسيقي كرد زيرا نه تنها در يادگيري او تاثير مثبتي نخواهد داشت بلكه حالت دلزدگي در او ايجاد مي‌كند. والدين بايد اجازه دهند كه فرزندشان در همان زمينه و رشته‌اي كه علاقه و توانايي دارد، با ميل و رغبت فعاليت كند. حتي درباره انتخاب ساز نبايد نظر خود را به تحميل كنند.

چهار پرسش رايج در مورد آموزش موسيقي به كودكان

1. پرسش رايج خانواده‌ها در آموزش موسيقي به فرزندان اين است كه چه سني براي اين كار مناسب‌تر است؟
5 سالگي سني است كه معمولا كودكان مي‌توانند نت را فرا بگيرند و نواختن يك ساز را آغاز كنند اما با اين حال در سنين پايين‌تر نيز مي‌توان موسيقي را در قالب بازي‌هاي كودكانه و با كمك گرفتن از وسايل كمك‌آموزشي به كودك ارائه كرد كه اين شيوه در حال حاضر در بسياري از مراكز پيش‌دبستاني كشور نيز متداول است بنابراين اگر خانواده‌ها تمايل دارند تا فرزند آنها به صورت جدي موسيقي را دنبال كند، بهتر است اين كار از حدود سن 5 سالگي فرزندشان با ارف و موسيقي كودكان انجام دهند.
2. بهتر است چه سازي را بايد براي فرزند خود انتخاب كنيم؟
پس از اتمام دوره ارف والدين مي‌توانند با توجه به علاقه كودك و ويژگي‌هاي شخصيتي و خصوصيات روان‌شناختي او ساز مناسبي را براي آموزش جدي‌تر موسيقي فرزندشان انتخاب كنند. ويژگي‌هاي شخصيتي در علاقه و پيگيري كودك نقش بسزايي دارد. بررسي‌ها نشان داده كه كودكان پر هيجان نسبت به سازهاي كوبه‌اي مثل طبل يا درام تمايل بيشتري دارند زيرا به اين وسيله مي‌توانند هيجان خود را بهتر تخليه كنند. از سوي ديگر سازهايي مثل پيانو، فلوت و ويولن كه خصوصيت آرامش‌بخشي دارند، مي‌توانند به ايجاد احساس آرامش در كودكان كمك كنند.
3. عده‌اي همواره اين پرسش را مطرح مي‌كنند كه با بي‌انگيزگي كودك خود نسبت به تمرين‌هاي موسيقي چه كنيم؟
مساله‌اي كه در مورد آموزش موسيقي به كودكان اهميت دارد، تمرين كودكان است. كلاس‌هاي آموزش موسيقي معمولا به صورت يك جلسه يا دو جلسه 30 تا 45 دقيقه‌اي در هفته در آموزشگاه‌ها برگزار مي‌شود و كودك بايد آموخته‌هاي خود را در اين جلسه‌ها در طول هفته در منزل تمرين كند. در بسياري از موارد كودك از سوي خانواده‌ها وادار مي‌شود كه در منزل به تمرين موسيقي بپردازد در حالي كه خود كودك در آن لحظه و آن ساعت تمايلي به انجام اين كار ندارد. اين مساله باعث افت كيفيت كار كودك در زمينه آموزش موسيقي مي‌شود و حتي ممكن است به دلزدگي او از آموزش موسيقي بينجامد. وقتي كودك تمايلي به انجام تمرين‌هاي هفتگي موسيقي خود ندارد، والدين مي‌توانند تمرين او را متوقف كنند تا زماني كه او خود با ميل و رغبت براي اين كار اقدام كند. اگر مي‌خواهيم كه كودك ما موسيقي را فرا بگيرد در واقع قرار است مهارتي به مهارت‌هاي فردي كودك بيفزاييم كه هريك از اين مهارت‌ها مي‌تواند اعتمادبه‌نفس كودك ما را افزايش دهد و اگر بخواهيم اين آموزش را با اجبار فرا روي كودك قرار دهيم، نه تنها اثر مطلوبي نخواهد داشت حتي ممكن است نتيجه عكس نيز به همراه داشته باشد. هنرها و مهارت‌هايي مانند موسيقي يا نقاشي براي كودك يك ضرورت محسوب نمي‌شوند و ميل كودك به فراگيري آنها بايد حتما در نظر گرفته شود.
4. پرسش ديگري كه بسياري از خانواده‌ها مطرح مي‌كنند اين است كه كودكي را كه در محيط اطراف و خانواده خود كمتر در حال و هواي موسيقي بوده، چطور مي‌توان به اين هنر علاقه‌مند كرد؟
حقيقت اين است كه در برخي از خانواده‌ها زمينه مساعد ژنتيكي براي آموزش موسيقي وجود دارد و طبيعتا اين موضوع كار والدين را در آموزش موسيقي به فرزند ساده‌تر مي‌كند اما نبايد گمان كنيم كه كودكان ديگر به هيچ‌وجه استعداد فراگيري موسيقي ندارند بلكه مي‌توان اين كودكان را نيز با ايجاد انگيزه كافي به موسيقي علاقه‌مند كرد. حضور در كنسرت‌هاي موسيقي كودكان كه از سوي آموزشگاه‌هاي مختلف موسيقي در طول سال برگزار مي‌شود مي‌تواند نقش مهمي در اين زمينه ايفا كند. وقتي فرزند ما كودكان هم‌سن و سال خود را در حال اجراي موسيقي مي‌بيند، به اين كار علاقه‌مند مي‌شود اين توانايي را در خود شوفا كند. همچنين والدين مي‌توانند فرزند خود را به صورت آزمايشي در كلاس‌هاي آموزش ارف در مهدهاي كودك شركت دهند و طي 5 يا 6 جلسه اول - و نه فقط با استناد به حضور يك جلسه‌اي- علاقه‌مندي و تمايل او را به آموختن موسيقي بسنجند. به غير از اين موارد، قرار گرفتن كودك در محيطي كه نواي موسيقي در آن جريان دارد نيز مي‌تواند به علاقه‌مندي او به موسيقي كمك كند. پخش موسيقي‌هاي دلنشين از سازهاي مختلف در خانه مي‌تواند كودك را به موسيقي علاقه‌مند كند و او را با اين موضوع پيوند دهد

و نكته آخر . . .
آموزش موسيقي چه براي تفنن و سرگرمي و چه در حد حرفه‌اي، براي كودكان مي تواند مفيد باشد ولي كودك نبايد احساس اجبار كند. موسيقي علاوه بر پرورش مهارت‌هاي فردي كودك، مي‌تواند سلامت روان او را نيز تامين كند و قدرت خلاقيت او را افزايش دهد. والدين مي‌توانند در سنين پايين با آموزش‌هاي ابتدايي مانند ارف، كودك را با موسيقي آشنا و به‌تدريج او را به‌طور جدي‌تر وارد عرصه موسيقي كنند./ج

منبع: مجله سلامت

*نوازنده و آهنگساز